Կարոտի բույրը

Տատս, ում գյուղում բաբո էինք ասում, մի ամբողջ դարաշրջանի դեմքն էր` ամեն ինչով, կենցաղով, հագուկապով, ապրելակերպով, իմացությամբ, սիրով։ Ամեն ինչով։

Մինչև հիմա հիշում եմ նրա գոգնոցի (ունգլուկի) բույրը` ցորնահոտ, հացաբույր, անուշ մրգահամ։

Առվի ձորի աղբյուրից կուժը լցնելիս` հանգստյան օրը Թիֆլիսի արական գիմնազիայի սան գյուղ եկած պապս տեսել ու սիրահարվել է խաժ աչքերով, գեղեցկուհի, հյուսքերը մինչև ծնկներն իջնող Պետնանց օրիորդին։ Այնքան սիրուն, որ տասնամյակներ անց էլ պապիս քնեկալ (քենու ամուսին) Վահան Փարսադանյանն ասում էր.

«Պետնանց տան աչքը հանել, տարել է»։

Թեև սխալվում էր։ Ոչ պակաս գեղեցկուհի էր տատիս քույրը` Սաթենիկ բաբոն` սիրունատես, բարի, խոնարհ։

Երբ էլ արթնանայինք, տատս արդեն ոտքի վրա էր, նախաճաշը` պատրաստ։ Այդպես էլ մեզ համար հանելուկ մնաց. տատս քնո՞ւմ էր, ե՞րբ։

Եթե նույնիսկ քնում էր, մի աչքը` բաց, ականջը` ձայնի։ Աչքը միշտ պատերազմում զոհված Աղաջան որդու ճամփին էր։

Զարմանալի ու անբացատրելի մի սովորությամբ` պապենական տան դուռը երբևէ չէր փակվում։ Հիմա եմ հասկանում` ինչու՞։

Արդեն 30 տարի, երբ գյուղական տանն արդեն ոչ ոք չի ապրում, էլի տան դուռը բաց է։

Որդու «սև թուղթ»-ն ստանալուց հետո տատս սևազգեստ էր։ Երևի դրանից էր նաև, որ տատս իր` լվացած ճերմակաթույր ներքնաշորերը գիշերն էր փռում, որ ոչ ոք չտեսնի, որ սպիտակ է։ Ես այդպես էլ չտեսա` ե՞րբ էր լվանում, ե՞րբ էին դրանք չորանում։ Տատիս լվացված, օսլայած ճերմակ ներքնաշորերը միշտ խնամքով դասավորված էին ցարական ժամանակներից մնացած մեր դրվագազարդ «շիֆաներկայի» ներքևի մեծ դարակում։

Տատիս ես միշտ ճերմակահեր եմ հիշում։ Արագ-արագ գործ անելիս, երբ սև ծպկներով գլխաշորի տակից երբեմն դուրս էին գալիս արդեն նոսրացած ձյունաճերմակ հյուսքերը, տատս ամոթխած հարսի պես շտապով հավաքում էր գլխաշորի տակ, խնամքով թաքցնում։

Երբ, որ ժամին էլ տուն մարդ գար, արագ սեղան էր պատրաստում։ Ասես, ամեն պահի թանկ հյուրի սպասելիս լիներ։

Հացով, հյուրասեր, առատաձեռն կին էր։

Հիմա էլ հիշում եմ, թե ինչպես` մեր փռում հաց թխելիս, ուր նաև ձմեռվա չիրն էր չորացնում, փռից հանած առաջին կարմրաթուշ, անուշահամ ու անուշաբույր գյուղական հացը մեր այգու միջով անցնող-դարձող անցորդներին էր հյուրասիրում.

«Տեսեք` ո՞վ է անցնում, կանչե՛ք, թող գա»,-ասում էր մեզ` իր թոռներին։

Հրահաս, խորհրդատու, բանիմաց կին էր։ Ամեն ինչի գիտակ։ Հիմա էլ զարմանքով եմ հիշում` այդ ե՞րբ էր հասցրել այդքան բանը սովորել, որտեղի՞ց։

Հորս ծնվելու առիթով պապս «Զինգեր» գերմանական կարի մեքենա էր նվիրել։ Այնքա՜ն խնամքով, աչքի լույսի պես էր պահում։ Չնայած տեսողության խնդիր ուներ (նրա ակնոցների բազմաբնույթ տեսականի հավաքածուի մասին հետո կգրեմ), բայց առանց կարի մեքենայի յոլա չէր գնում։ Ասեղը թելողն էլ միշտ ես էի։

«Կարինա ջա՛ն (այդպես էր կանչում ինձ), վազելով շուտ արի՛, շտապ գործ կա»,-ասում էր իր կարած փոքրիկ տոպրակում խնամքով պահվող թելերի գույնզգույն կոճերը հանելով։

Ե՞րբ էր հասցնում. հատկապես ամռանը մանկապարտեզ գնալիս, ասես, ամեն օր ծաղկանկար ու խատուտիկ զգեստների շքահանդես գնալիս լինեի։

Անուշ ձայն ուներ։ Քթի տակ երբեմն կարոտի երգեր էր երգում, հատկապես գորգի տորքի (դազգահի) մոտ։ Երբ գորգի կամ կարպետի փայլուն եղջերապոչով կտուտիչի հետ հերթական գունազարդ պատկերն էր ուրվագծվում նրա ձեռքերի վարժ ու հմուտ շարժումներից, խոր շունչ էր քաշում, մեջքը ուղղում ու սրբում աչքերը։

Հոգնել չգիտեր։

Բա՜ նրա եփած ճաշերի համն ու բույրը։ Հիմա ինչ էլ եփեմ, աշխարհի որ երկրի խոհանոցի որ ճաշատեսակն էլ համտեսեմ, տատիս եփած ճաշի համնուհոտը չեմ զգում։ Երբ եփած ճաշը մի պահ թողնում էր, որ «հանգստանա», հետո բացում էր կաթսայի կամ թավայի կափարիչը, ախորժելի բուրմունքը մարդու քիմք էին «խուտուտ ածում»։

Բա աշնա՞նը. ձմեռվա համար պատրատած պահածոներն ու թթուները, մուրաբաներն ու կոմպոտները։ Չիրը` մեր այգու բազմատեսակ մրգերի անմահական համով, ասես գեղանկարչի` «նատյուրմորտ» հիշեցնող պատկերներով։

Երևի այդ համը նրա` դաշնակահարի երկար մատներով ձեռքերից էր գալիս։ Նրա ափերի մեջ այդքան ջերմությունը որտեղի՞ց էր, որ բաժին էր հանում բոլորին։

Երբ արդեն կոշտացած ձեռքերով գլուխս առնում էր ափերի մեջ ու ճակատս երկա՜ր-երկա՜ր համբուրում, ինձ թվում էր, թե գլուխս իր պահած «գալանսկի» հավերի բմբուլից պատրաստված` օսլայած, անուշահոտ փափուկ բարձի մեջ է։ Իսկ ես վայելում էի քթիս խփող նրա` միշտ մաքուր գոգնոցի այդ օրվա անուշ, թարմ բույրը։

Ո՞նց էր հասցնում այդ ամենը։

«Շնորհքով կին է»,-հաճախ էի լսում ուրիշներից տատիս մասին։

Ամռանը, երբ սար էինք գնում, գիտեինք, որ ամեն շաբաթ սար եկող «գեղավորների» հետ մեր այգու ընտիր միրգն ու բանջարեղենն է ուղարկելու։ Իր ձեռքով կարած կտորե «սումկա»-ծանրոցները կամ պապիս մեխած «կոխտա» արկղերը հեռվից էլ տարբերվում էին իրենց կոկիկությամբ։ Ասես մարդու ձեռք չէր կպել։

Հայրս կատակով ասում էր.

«Մորս սարքած ծանրոցը որտեղ էլ լինի` հեռվից կճանաչեմ։ Սարից էլ գլորես, չի քանդվի»։

Հերթով հանում էինք խնամքով դասավորած, ըստ դիմացկունության տեսակավորած միրգն ու բանջարեղենն ու թվում էր` չի հատնելու։ Դրանցից էլ էր մեր մրգաշատ այգու և տատիս ձեռքերի ու գոգնոցի բույրը գալիս։ Այն խառնվում էր սարի զովաշունչ բույրին ու ավելի անուշահամ դառնում։

Ձմռանը հագնում էինք գառան բրդից իր մանած թելով գործած տաք գուլպաներն ու ձեռնոցները։ Թվում էր` մեր գյուղի տան մանկության տաք վառարանի ջերմությունն էր թելի հետ փոխանցել։

Երբ դեռ մեքենա չունեինք, մեկ էլ տեսնում էինք ծեգը ծեգին զանգեց.

- Առաջին ավտոբուսով էսինչի հետ բան ենք ուղարկել, գնացե՛ք, վերցրե՛ք։

ՈՒ երեկոյան տունը լցվում էր գյուղի բույրով` ավելուկ, չոր` կարմիր ու չալպտուրիկ լոբի, հոնի ու թթի չիր, երկանքով իր ձեռքով աղացած փոխինձ ու... թղթերի մեջ խնամքով փաթաթած, հատ-հատ ջոկած, խոշոր, կարմրակճեպ ձու։

Մինչ օրս տատիս ունգլուկի ու ձեռքերի բույրը չի անցել, չի անցնում։ Երևի հենց դա է կարոտի բույրը, որ տարիներ ու տասնամյակներ անց էլ մնացել է հիշողությանս ծալքերում։ Երևի։ Այն իմ մանկությանս բույրն է` շաղախված տատիս անմնացորդ սիրո բույրով, նրա գոգնոցի անուշաբույրով։

Կարինե ՄԵԼԻՔՍԵԹՅԱՆ

Լուսանկարում` տատս ու ես մեր հին` շրջկոոպի կոմունալ շենքի պատշգամբում (դիմացը` Երևան-Թբիլիսի միջպետական երկաթուղագիծն է)։

Մեկնաբանություններ