Հայոց ցեղասպանություն-110

Կյանքումս հանդիպած գրքերի մեջ կա մեկը, որը հայոց կրած սարսափների խտացումն է, սարսափների սարսափը։ Պետք է նախազգուշացնեմ՝ եթե հոգեբանական, նյարդային համակարգի հետ ատնչվող խնդիրներ ունեք, ապա զերծ մնացեք այն ձեռք տալուց, բաց անելուց։

Առաջին անգամ ես այդ գիրքը կարդացի 10 տարի առաջ, ուշադրությամբ ուսումնասիրեցի և նույնիսկ մեջբերումներ կատարեցի իմ «Հայոց տնտեսական ցեղասպանություն» աշխատության համար։ Հիմա, 110-ամյա տարելիցի առիթով որոշեցի վերընթերցել և կես տուփ սիգարետ ծխեցի, որովհետև անհնար էր դիմանալ։

600-էջանոց այդ գիրքը կոչվում է «Եղեռնապատում Փոքուն Հայոց եւ նորին մեծի մայրաքաղաքին Սեբաստիոյ», որը հրատարակվել է 1924 թ․ Բոստոնում։

Հեղինակը Կարապետ Գաբիկյանն է։ Նա սեբաստացի էր, 1915 թ․ ամռանը քաղաքի ողջ հայության հետ տեղահանվել էր և անցել Գողգոթայի ճամփով։ 36․800 սեբաստահայերից Հալեպ էր հասել․․․ 157-ը, այդ թվում և՝ Կ․ Գաբիկյանը։ Նա շատ բաներով է եզակի․ ամենայն մանրակրկիտությամբ շարադրել է ճանապարհին տեսածը, նկարագրել բարբարոսական սպանդի տեսարաններ, մեկ առ մեկ թվարկել հազարավոր հայերի անուններ, գրի առել ոչ միայն ողջ մնացած ազգակիցների, այլև քրդերի, արաբների պատմածները։

Համփոփում` նշել, որ Սեբաստիայի նահանգի քաղաքների ու գյուղերի 350․284 հայից փրկվել է․․․ 32․900 հոգի։

Չեմ ուզում ընդարձակվել, բայց կրկին զգուշացնում եմ՝ կարդալուց առաջ հաշվի առեք ձեր առողջական վիճակը։

«Եղեռնապատումից» մեջ կբերեմ ամենամեղմ մի հատված, քանզի մյուսները շարադրել ի վիճակի չեմ։

«ՀԱՅ ՄԱՆՈՒԿԻՆ ՏԱՌԱՊԱՆՔԻ ԲԱԺԻՆԸ սա գերեվարութեան մէջ ամենէն դժնդակը, ամենէն եղերականը ու խշխշալին եղաւ։ Կեանքի գեղածիծաղ գարունը հազիւ ողջունած, վարդերու տեղ փուշ ու տատասկ միայն քաղեց, կեանքի դառնագոյն բաժակը քամեց ան ցյատակ, ցմրուր։ Բարբարոսութիւններու ամենէն վայրագն էր որ գործադրուեցաւ Հայ մանուկին վրայ։ Հարիւրաւորներով ողջ ողջ թաղուեցան, հազարաւորներ փոսերու մէջ քարիւղով զանգուածօրէն հրկիզուեցան-ողջակիզուեցան, բիւրաւորներ անօթութեան ճիրաններուն մատնուած գալարեցան, սպառեցան ի սփիւռս անապատներու, փարթամ քաղաքներու սալայատակներուն վրայ։ Լոկ Տէր-Զօրի ահաւոր կոտորածին 4000 մանուկներ թափեցին Եփրատ։ Դահիճներ մէյմէկ անագորոյն գազաններ, մայրերու գրկերէն կը խլէին մանուկները, քարերուն հարկանելով կ՛ սպաննէին, սրունքներէն դէմ դիմաց քաշելով՝ մէջտեղէն կը հերձէին, ի մի հարուած գլուխը իրանէն կը բաժնէին, արգանդներ պատռէին - դեռ արեւ-աշխարհք չտեսած, դուրս քաշէին սուրերու ծայրը անցուցած կը զուարճանային․ «Կեավուրին հաւկիթն ալ ջախջախեցէք, ոտնահարեցէք, կ՛ ըսէին, չըլլայ որ մէջէն աքաղաղ ելլէ, արու արմատ դուրս գայ»։

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Բէհբուտ խան Ջիվանշիրի ահաբեկումը
• Հայոց ցեղասպանություն- 110
• Հայոց ցեղասպանություն-110
• Նրանք, ովքեր գերեզման չունեն, բայց ողջ են
• Մնացականյանի կամուրջը
• Խարբուխ
• Ձվեր ու փողեր
• Թիֆլիսի պոռնիկները
• Սամսոնն ու Սրբազանը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց – 183
• Հին-նոր բառգիրք
• 800 ՖՐԱՆԿ
• Ա. Ի. ՄԱՆԹԱՇԵՒ
• ՀՈՎՀ․ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆՆ «ԸՆԴԴԵՄ» Ա․ ՄԱՆԹԱՇՅԱՆՑԻ
• ԲԱՔՎԻ «ՀԱՅԿԱԿԱՆ» ԾԽԱԽՈՏԸ
• ԲԱՔՎԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՌԵՎՏՈՒՐԸ
• Ժողովրդական Կաթողիկոսը՝ Բաթումում
• ՄԵԿ ՃՅՈՒՂԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ
• Բարեպաշտ տիկինը․․․
• Ակնավաճառը

Մեկնաբանություններ