«Ինքնազոհության գնով հասնել լույսին. սա կարծես թե հայի կերպն է, բնութագիրն ու ճակատագիրը»

Իմ զրուցակիցը դերասան, ՀՀ վաստակավոր արտիստ ՇԱՆԹ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆՆ է:
Հայ հանրությունը առավելապես ծանոթ է տարբեր հեռուստատեսային ֆիլմերում նրա մարմնավորած կերպարներին, սակայն ոչ այնքան լավ է իրազեկված դերասանի խաղացած դերերին լուրջ գեղարվեստական ֆիլմերում և թատրոնում (Շանթ Հովհաննիսյանի թատերական գործունեությունը ծավալվում է Գորիսի Վաղարշ Վաղարշյանի անվան դրամատիկական թատրոնում, ուր նա նաև մանկավարժությամբ է զբաղվում և կրթում մեր կինոյի և թատրոնի ոլորտի ապագա մասնագետներին): Ոչ լիարժեք իրազեկված լինելու հարցում մեղավոր է ոչ այնքան հանրությունը, որքան զանգվածային լսարան ապահովող այն խողովակները (հեռուստաեթեր, կինոդահլիճներ, համացանց և այլն), որոնց առաքելությունն է հոգ տանել մեր արվեստասերներին հասցնելու հայկական կինոյի և թատրոնի՝ մեր օրերում ստեղծվող ոչ մեծաթիվ արժեքավոր ֆիլմերն ու ներկայացումները:
Այս զրույցի ընթացքում մենք անդրադարձել ենք վերջին շրջանում մի քանի ֆիլմերում Շանթ Հովհաննիսյանի խաղացած դերերին, ի մասնավորի՝ «Եվա» (ռեժիսոր՝ Անահիտ Աբադ), «Սիմոնի ճամփան», «Էրկեն Կիշեր» (ռեժիսոր՝ Էդգար Բաղդասարյան):
Եթե առաջին երկուսն արդեն հասցրել են սիրվել և բարձր գնահատանքի արժանանալ թե՛ հայ, թե՛ օտարազգի հանդիսատեսի և մասնագետների կողմից, ապա «Էրկեն Կիշերն» օրեր առաջ է էկրան բարձրացել, սակայն արդեն հասցրել է հետաքրքրել հայ կինոսերներին, նաև հրավեր ստանալ՝ ԱՄՆ-ում մասնակցելու կինոփառատոնի:
Մեր զրույցը նաև անդրադարձ է Շանթ Հովհաննիսյանի թատերական, մանկավարժական գործունեությանը Գորիսում և Գորիսին՝ առհասարակ:

-Պարոն Հովհաննիսյան, ընդունված է կարծել, որ մեծ թռիչքների համար արվեստագետը պետք է ապրի և ստեղծագործի մայրաքաղաքում: Գոնե Հայաստանի պարագայում դա համարվում է անքննելի պայման: Ձեր օրինակը գալիս է հերքելու այս ճշմարտությունը: Ապրելով Սյունիքի մարզի հեռավոր Շինուհայր գյուղում՝ Դուք ընդգրկված եք բազմաթիվ նշանակալից մշակութային նախագծերում, չափազանց պահանջված դերասան եք: Ինչո՞վ եք սա բացատրում:
-Շնորհակալ եմ, իհարկե, լավ կարծիքի համար, բայց ասեմ, որ Շինուհայրը այդքան էլ հեռավոր գյուղ չէ, եթե հաշվի առնենք նրա հարուստ մշակութային պատմությունը:
-Հեռավոր ասելով՝ նկատի չունեի քաղաքակրթությունից, մշակույթից ենթադրվող հեռավորությունը, այլ զուտ ֆիզիկական, տարածական հեռավորությունը Հայաստանի մշակութային եռուզեռն իր մեջ խտացրած մայրաքաղաք Երևանից:
-Այդպես ստացվեց, ես մինչև հիմա գյուղում եմ բնակվում: Բնության և գիտակցության բախման, հակասությունների մեջ եմ եղել, եթե անկեղծ խոստովանեմ: Հետո տարիքի հետ ամրապնդվում է սովորության և կախվածության ուժը, հարազատ մարդկանց կողքին լինելու հանգամանքի կարևորումը: Դժվար է, ինչ խոսք, ռիթմի մեջ մնալ, որը հավելյալ ժամանակ և էներգիա է պահանջում: Չգիտեմ՝ ինչքանով եմ պահանջված, միշտ փորձել եմ ինձ հետաքրքրող գործով զբաղվել և շփման մեջ լինել թատրոնի ու կինոյի գործիչների հետ:
-Ձեր մարմնավորած կերպարները (նկատի ունեմ մասնավորապես «Եվա» և «Սիմոնի ճամփան» ֆիլմերում խաղացածները) մեր ազգի չսպիացող ցավի, մեզ անտրամաբանորեն մասնատող սահմանագծերի իրողություններում են զարգանում: Հոգեբանորեն դժվար չէ՞ վերացարկվել հայ լինելու հանգամանքից և տրվել զուտ պրոֆեսիոնալ որակների խաղարկմանն այդ ֆիլմերում:
-Բախտ վիճակվեց լավ ռեժիսորների հետ աշխատելու ինձ հետաքրքրող կերպարների շուրջ, որոնք զարգանում են, ինչպես բնորոշեցիք, «մեզ անտրամաբանորեն մասնատող սահմանագծերի իրողություններում»: Ինձ համար աշխատանքի բովանդակությունն է առավել հետաքրքիր, մի քիչ էլ երևի վերապրման ու ներկայացման անհրաժեշտության գիտակցումը կա: Դրա պահանջն ու ցանկությունը կա: Հայ լինելու հանգամանքից հոգեբանորեն վերացարկվելու դժվարությու՞ն: Ընդհակառակը, հայ լինելն ինչ-որ տեղ օգնում է կերպարային դրսևորման և վերլուծության մեջ, ինչքան էլ որ դա դրամատիկ հույզերի մեջ է պահում՝ որպես մարդու. երևի արդեն բնավորություն է:
-Էդգար Բաղդասարյանի «Էրկեն Կիշեր» ֆիլմում Ձեր հերոսը, ըստ ռեժիսորի, միակն է, որ բռնել է իմաստակիր ճանապարհ, միակն է, որ ունենում է ճանապարհի տրամաբանական հանգուցալուծում: Ինչպե՞ս ինքներդ կբնորոշեք Ձեր հերոսի անցած ճանապարհը ֆիլմում:
-Ինքնազոհության գնով հասնել լույսին. սա կարծես թե հայի կերպն է, բնութագիրն ու ճակատագիրը: Երբ հոգու մղումներով ես ապրում, ոչ թե իրավիճակների և «էվոլյուցիոն» պահանջների, երբ չես ադապտացվում թելադրված իրականությանն անորոշ մթության մեջ, դա անպայման փոխհատուցվում է: Հավատքի ու սիրո բնազդներն են առաջնորդում իմ հերոսին, որ անձնազոհության դժվարին ճանապարհով հասնում է իր շարունակության փրկությանը:
-Աշխատում եք Գորիսի Վաղարշ Վաղարշյանի անվան դրամատիկական թատրոնում: Ո՞րն է դերասանի ինքնարտահայտման առավել նպաստավոր տարածությունը՝ կինո՞ն, թե՞ թատրոնը:
-Այսպես կասեմ. թատրոնը օգնում է գտնելու ինքնաարտահայտման միջոցներ ու կարողություն, նաև տարածություն՝ կինոյում առավելագույնս դրսևորվելու համար:
-Թերևս, Հայաստանի ամենաինքնատիպ կոլորիտն ունեցող եզերքն է Գորիսը: Բացի այն, որ Գորիսը գրավում է իր բնապատկերներով, այնտեղ կա, անշուշտ, նաև հոգեբանական, բովանդակային ուրույն շերտ: Ինչպե՞ս կբնութագրեք այն:
-Բնությունն ու պատմությունը, նաև սովորությունները ներգործուն ուժ ունեն մարդկանց մտածելակերպի, աշխարհայացքի վրա, որոնք էլ ստեղծում են բովանդակային շերտը: Արտաքուստ՝ չոր ժայռեր, կոպիտ ու վեհ քերծեր, խոր կիրճեր… Բայց ինչքան խորանում ես, կինոլեզվով ասած, խոշոր պլանով տեսնում ես Բակունցի նկարագրած բզեզին, որին մանուշակը ճոճք էր թվում: Բովանդակային շերտը Համո Սահյանի բանաստեղծություններում է, Ակսել Բակունցի արձակում, գուսան Աշոտի երգերում: Գոյամարտի և ազատամարտի պատմության մեջ:
-Ձեր գործունեությունը ներառում է նաև մանկավարժության ոլորտը, Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի Գորիսի մասնաճյուղում եք դասավանդում: Ստեղծագործելիս և ուսուցանելիս շա՞տ են տարբերվում Շանթ Հովհաննիսյան անհատի որակները:
-Դժվար հարց եք տալիս: Փորձում եմ ուսանողների հետ անկեղծ լինել և կիսել իմ ընկալումները, զգացողությունը: Հա՛, մեկ էլ ստիպում եմ, որ իրենք իրենց նկատմամբ պահանջկոտ լինեն:
-Մեր երկրում կատարված վերջին քաղաքական իրադարձությունները կոնկրետ անդրադարձներ ունեցե՞լ են Ձեր և Ձեր միջավայրի կենսակերպի վրա:
-Կա հույս, որ այս փոփոխությունը մեր մեջ կարթնացնի բոլոր լավ որակները և ուժ կտա հասնելու մեր իրական նկարագրին ու կենսակերպին: Կարծում եմ` մարդկության պատմության հազարամյակների ընթացքում դրա իրավունքը հայերը վաղուց վաստակել են: Ինչ-որ չափով «Էրկեն Կիշեր» ֆիլմի խորհրդի մեջ կա դա:
-Քանի որ ինքներդ վերադարձաք «Էրկեն Կիշերի» թեմային, ինձ ևս տարաք այնտեղ: Պիտի խոստովանեմ, որ մեծագույն անհամբերությամբ եմ սպասել այդ ֆիլմի էկրան բարձրանալուն: ՈՒրախ էի, որ սպասումներս, հիրավի, արդարացան: Ես մեկ հարց եմ ցանկանում տալ՝ կապված այդ ֆիլմի հետ: Թերևս, սա այն դեպքն է, որ հարցերը երբեք չեն սպառվում, քանի որ ֆիլմի ասելիքն ու Ձեր խաղացած կերպարը բազմաթիվ շերտեր են բացում հանդիսատեսի առաջ:
-Այո՛, համաձայն եմ:
-Հարցս հետևյալն է, պարոն Հովհաննիսյան. «Էրկեն Կիշեր» ֆիլմում Դուք արտառոց «խաղընկեր» եք ունեցել՝ Գայլը: Սարսափելի չէ՞ր գրեթե անմիջական շփման մակարդակում հարաբերվել գիշատչի հետ:
-Գայլի համար նախատեսված նրբերշիկները զսպում էին նրա բնազդները կամ շեղում նրան իր իրական էությունից:
-Էդգար Բաղդասարյանի բնորոշումը հիշեցի. «Հավի նրբերշիկ շատ էր սիրում Գայլը: Հանուն այդ նրբերշիկի ուղղակի պատրաստ էր ծախելու հայրենիքը»:
-Այո՛: Եվ այդ հանգամանքն ինձ օգնում էր հաղթահարելու վախն ու կենտրոնանալու գործողության վրա: Հետաքրքիր համագործակցություն էր:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ