«Պիտի հիշենք, որ ապրենք»

Մի քանի ամիս առաջ ավտոբուսով տուն էի գնում ծնունդով արծվաշենցի մի մարդու հետ: Ճանապարհը երկար էր: Նա, որպես հայրենազրկված, ես` հայրենազրկվածի որդի, այսինքն` երկու հայրենազրկվածներ, մի բովանդակ սերունդ տարիքային անջրպետով զրույցի բռնվեցինք կորսված հայրենիքի ու երբևէ այնտեղ վերադառնալու` ոչ մի գարդմանցու մեջ երբեք չմեռնող հույսի մասին: Խոսեցինք գրեթե ամեն ինչից: Երբ անդրադարձանք նիստուկացին, համերկրացիս խոր հոգոց հանեց ու ջղոտ տոնով ասաց. «Տարիներն անցնում են, շատ բան է փոխվել, բայց այդ նիստուկացը մեր տանը նույնն է, մենք հիմա ուրիշ տեղ ենք ապրում` Արծվաշենից ու անգամ արծվաշենցիներից հեռու, բայց կնոջս ասել եմ, որ ուրիշներից ոչինչ չընդօրինակի, եթե կարող է, թող օրինակ տա, բայց չընդօրինակի, թե չէ կմոռանանք մեր գյուղից ժառագածը: Ես չեմ կասկածում, որ վերադառնալու ենք Արծվաշեն, եթե հիմա մոռանանք այնտեղ ժառանգածը, քանի՞ կոպեկի արժեք կունենա մեր վերադարձը. պիտի հիշենք, որ ապրենք»:

Երբ հասանք մեր գյուղ, ուղեկցորդիս հաջողություն մաղթեցի ու իջա ավտոբուսից: Ամբողջ ճանապարհին գլխիս մեջ զնգում էր` պիտի հիշենք, որ ապրենք:

Այս դեպքը չէի մոռացել, երբևէ չէի էլ մոռանա, բայց այն դեռ թարմ հիշողությանս մեջ կրակի պես սկսեց վառվել անցած շաբաթ` խորհրդարանի նիստը նայելու ժամանակ:
Մեր նորաթուխ պատգամավորներից մեկը, որ մի նախկին հեռուստահաղորդավարուհի է, հարց ուղղեց մեկ այլ պատգամավորի: Հարցը ո՛չ ավելի, ո՛չ պակաս, այսպիսին էր` ինչպե՞ս եք վերաբերվում սեռական փոքրամասնությունների իրավունքներին: Թե ինչ պատասխանեց մյուս պատգամավորը, այնքան էլ էական չէ: Ավելի էականն այն է, որ Հայաստանի Ազգային ժողովից արդեն նման հարցեր են հնչում: ՈՒ ես միանգամից հիշեցի համերկրացուս ասածը` պիտի հիշենք, որ ապրենք: Սկսեցի հիշել: Երանի չհիշեի: Շատ հետ գնացի, հիշեցի բոլորին` Բելին նետահարած Հայկ պապիս, Նյուքար Մադեսին Արմավիրի պարսպի աշտարակին գամած Արամ նահապետին, Շապուհի դեմ ըմբոստացած Արշակ թագավորին, պարսիկներին անվերջ պատուհասող Մամիկոնյան տոհմին: Բոլորին հերթով հիշեցի: Հիշեցի նաև ավելի քան մեկ դար առաջ Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած մեր ազգային ողբերգությունը: Փորձեցի մեր կորուստները հաշվել, անշուշտ, հոգևորի մասին է խոսքը, բայց չկարողացա և չեմ կարծում, թե աշխարհում կլինի այդպիսի մի խելոք գլուխ, որ այդ հարցին հստակ հաշվարկով պատասխան տա: Հիշեցի անցյալ դարավերջի շարժումը, շարժում, որի ժամանակ էլ հայրենազրկվել էինք ես ու համերկրացիս: Փորձեցի պատկերացնել գաղթի ճանապարհը, հետո դառնությամբ մտքիս եկան նրանք, ովքեր բախտ ունեցան գաղթելու բախտին չարժանանալու` մեր քարաշխարհը հիշեցի, որի վերջին հանգրվանում թուրքերը քարը քարին չեն թողել: Հիշեցի մեր ազնիվ եղբայրներին, որ զոհ գնացին մեր ապրելուն, երեկ և այսօր... Շատ բան հիշեցի, հիշեցի ու զգացի, որ կոկորդումս քարի պես մի բան է դեմ առել, որ ո՛չ առաջ, ո՛չ հետ տալ կարող ես:

Ինչպե՞ս չհիշես, երբ արյուն-քրտինքով կառուցված պետության ազգային խորհրդարանի անդրանիկ նիստերից մեկի անդրանիկ հարցը անպատկառությանն է առնչվում: Երբ առանց ամաչելու հարցնում են` ինչպես եք վերաբերվում սեռական փոքրամասնություններին: Մեր դեպքում պատասխանը, իհարկե մեկն է` չեմ վերաբերվում առհասարակ: Գուցե վերաբերվեի, եթե անգլիացի, իտալացի կամ հոլանդացի լինեի, բայց, բարեբախտաբար, հայ եմ: Եթե նիստերի դահլիճում նստածները նույնպես հայեր են, այդ դեպքում որտեղի՞ց այսքան գենետիկ ծանծաղամտություն ի հայտ եկավ մեր երկրում, ո՞վ բերեց: Եվրոպա՞ն: Եվրոպա, Եվրոպա, ամեն ինչ կապում են Եվրոպայի հետ, հագուստը, ուտելիքը, ապրելակերպը, սիրտը, հոգին, բա Հայաստա՞նը, բա հա՞յը, չեղյալ գաղափարնե՞ր են, թե՞ կարիք չկա առհասարակ հիշելու դրանք:

Մեզ ու՞ր է տանելու այս ճանապարհը: Ընկնելու ենք, հայեր, ընկնելու ենք ու կտոր-կտոր լինենք, և դրա համար ոչ ոք մեղավոր չի լինելու, նույնիսկ Եվրոպան: Մեղավորը մենք ենք լինելու, որ այդպես էլ չկարողացանք ձեռք բերել մարդու և անասունի միջինը` հիշողությունը:
Ազգին վերաբերող որևէ որոշում կայացնելուց առաջ գնացեք Եռաբլուր։

Գևորգ ԳՅՈՒԼՈՒՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Դիվանագետ լինելու համար տարիքը բավարար չէ, բայց պարտադիր է
• «Ես ենթարկվում եմ օրենքին, իսկ օրենքն ինձ թույլ է տվել աշխատել»
• Օրենքի երկի՞ր, թե՞ փակ բաժնետիրական ընկերություն
• Ձև՞, թե՞ բովանդակություն
• «Տասը մետր խրամատ փորելն ավելի հեշտ է, քանի մի մետր գերեզմանափոս»
• Երեխաների դաստիարակության հաշվին չեն տնտեսում
• Արե՞լ ես, պատասխան տուր
• Քայլող Նիկոլից երկու հատ ունենք
• «Դիրքը հանձնողի մերը»…
• Ով տապալի, ով գնա դատարան
• Էլ հեղափոխություն մի՛ արեք
• Աղջիկն էլի ջուր է ծեծում
• Ես նման բան չէի սպասում նոր իշխանություններից
• Հայ բանասիրության գրական ակումբ
• Պետական շահի ու ազգային արժանապատվության ջրբաժանը
• Թողել ենք՝ քաղաքապետն աշխատի
• Ինչպե՞ս փորձանքն այդպես հեշտորեն Ֆրանսիա մտավ
• «Չեմ ցանկանում այս միջավայրում ամեն պատահական գիրք վաճառել»
• Թրյուդոյի ոտքերի ու փոշու արանքում
• Գերադասում եմ «քոլեցի» մնալ

Մեկնաբանություններ