«Ձեզ մոտ յուրաքանչյուր քառակուսի մետրն է հագեցած տաղանդավոր մարդկանցով. դա նույնիսկ վախ է ներշնչում»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է շվեյցարաբնակ անվանի ջութակահար ԲՈՐԻՍ ԼԻՎՇԻՑԸ, որ հերթական անգամ ժամանել է Երևան՝ իր կատարողական արվեստով հիացնելու հայ երաժշտասերներին: «Հայ ժամանակակից երաժշտության փառատոնի» օրերին նա կատարեց հայ կոմպոզիտորների՝ վերջին տասնամյակներին գրած ստեղծագործություններից: Նոյեմբերի 15-ին Արամ Խաչատրյանի տուն-թանգարանում կկայանա ևս մեկ համերգ՝ Բորիս Լիվշիցի մասնակցությամբ:
Մենք երաժշտին հյուրընկալեցինք Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանում՝ նպատակ ունենալով պատմելու Վարպետի՝ ջութակով տարված լինելու մասին և ցույց տալու նրա բացառիկ գործիքը՝ Ժնևում գնած ջութակը:

«ԳՆՈՒՄ ԵՄ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐ` ԼՍԵԼՈՒ ԳԵՂԵՑԻԿ ԵՐԳԵՑՈՂՈՒԹՅՈՒՆ»

-Պարոն Լիվշից, Դուք առաջին անգամ չէ, որ Հայաստանում եք: Ի՞նչն է Ձեզ կապում մեր երկրի հետ, ինչո՞վ է այն հետաքրքիր: Վստահ եմ, որ այս հարցը լսում եք ոչ առաջին անգամ:
-Դա այն հարցն է, որին միշտ մեծ հաճույքով եմ պատասխանում: Ես Հայաստան եմ գալիս՝ սկսած 1965 թվականից: Դեռ այն ժամանակ ծանոթացա շատ հայերի հետ, ձեռք բերեցի կապեր, որոնք վերականգնվեցին իմ երկրորդ այցելության ժամանակ՝ 2001 թվականին, երբ Հայաստան եկա դաշնակահարուհի Գրետա Սարգսյանի նախաձեռնությամբ: Այդուհետ ավելի ու ավելի հաճախ եմ գալիս այստեղ: Ամիսներ առաջ համերգներ ունեցա «Գաֆեսճյան» արվեստի կենտրոնում և Արցախում: Թե ինչն է ինձ հրապուրում, հետաքրքրում Հայաստանում, դժվար չէ ասել: Նախ և առաջ ինքը երկիրն է շատ հրապուրիչ: Իսկ Հայաստանի ամենամեծ արժանիքն այն է, որ ձեզ մոտ այնպիսի մեծ տաղանդի տեր մարդիկ կան և այնքան շատ են նրանք, որ հնարավոր չէ չհրապուրվել նրանցով: Այլ երկրներում էլ, իհարկե, կան տաղանդավորներ, բայց ոչ այդ քանակությամբ: Ձեզ մոտ յուրաքանչյուր քառակուսի մետրն է հագեցած տաղանդավոր մարդկանցով. դա նույնիսկ վախ է ներշնչում: Ես փառատոնի ժամանակ նվագում էի Հայաստանի պետական երիտասարդական նվագախմբի հետ, որի քսանվեցամյա դիրիժորը՝ Սերգեյ Սմբատյանը, այնքան կատարյալ է իր գործն անում, որ մարդ ուղղակի ցնցվում է: Դա հիասքանչ է: Ես քսանվեց տարեկանում երազել անգամ չէի կարող նման բան: Եվ միայն այդ նվագախումբն ու նրա դիրիժորը չեն հիացմունքի արժանի: Ես Հայաստանում ունեմ շատ ծանոթներ, բարեկամներ՝ տարբեր ոլորտներից, որոնք բոլորը տաղանդավոր են: Իսկ սա հրապուրիչ է, իհարկե:
-Սերտ կապը Հայաստանի հետ ենթադրո՞ւմ է, որ Դուք ծանոթ եք ոչ միայն հայ ժամանակակից կոմպոզիտորների ստեղծագործություններին, այլև դասականներին, հայ միջնադարյան երաժշտությանը, հոգևոր երգերին:
-Իհարկե, ծանոթ եմ, թեև դրանց մասնագետը չեմ: Ոչ միայն շատ եմ լսել հայկական շարականներ ու այլ երաժշտական ստեղծագործություններ, այլև ինքս կատարել եմ Կոմիտասի մշակումները: Դա չափազանց հետաքրքիր է, և ամեն անգամ լինելով այստեղ, գնում եմ հայկական եկեղեցիներ՝ լսելու գեղեցիկ երգեցողություն:
-Ո՞ր եկեղեցիներում եք եղել:
-Դրանք այնքան շատ են, որ չեմ կարող բոլորը թվարկել: Էջմիածնում եմ եղել, Նորավանքում, Գանձասարում: Նաև Նիցցայի հայկական եկեղեցում եմ հաճախ լինում: Չէ՞ որ 1915-ից հետո մեծ թվով հայեր են գաղթել Նիցցա և կառուցել հրաշալի եկեղեցի:
-Ինչպե՞ս գնացիք Արցախ:
-Արցախը 59-րդ երկիրն է, որտեղ ես ելույթ եմ ունեցել: Շատ երկար ժամանակ էի ձգտում լինել Արցախում, և վերջապես դա ինձ հաջողվեց: Միխայիլ Կոկժաևն էր գլխավորում այդ ուղևորությունը, որի մասին հետո ինքն էլ հրաշալի հրապարակում ունեցավ համացանցում՝ «versia.am» կայքում: Ինձ համար անասելի հետաքրքիր էր լինել մի երկրում, որի մասին այդքան լսել էի: Ինձ զարմացնելն այնքան էլ հեշտ չէ, որովհետև ես Շվեյցարիայի քաղաքացի եմ, բազմիցս եղել եմ թե՛ շվեյցարական Ալպերում, թե՛ ավստրիական, թե՛ իտալական: Բայց միևնույն է, չէի կարող չհիանալ Արցախի լեռներով, Արցախի բնությամբ: Իսկ ամենամեծ զարմանքն ինձ պատճառեցին մարդիկ՝ արցախցիները: Նրանք պարզապես էնտուզիաստներ են: Եվ ինձ համար մեծ պատիվ էր ելույթ ունենալ նրանց համար: Ես, փաստացի, ժամանակակից երաժշտության առաջին համերգը տվեցի Արցախում՝ երևանյան փառատոնից ամիսներ առաջ՝ հունիսի 17-ին: Արցախի մշակույթի նախարար Նարինե Աղաբալյանն անձամբ ներկա էր համերգին ու չլքեց դահլիճը մինչև համերգի ավարտը, ապա և մեզ մոտ՝ կուլիսներ եկավ համերգից հետո, հայտնեց իր գոհունակությունը, շնորհակալությունը: Բացի այդ, նա հոգացել էր մեր ճանապարհի, կեցության խնդիրները. սա խոսում է իր գործի հանդեպ ունեցած նրա նվիրվածության, պատասխանատվության մասին: Թեև մենք շատ հոգնած էինք երկար ճանապարհից, բայց այնպիսի ոգեղեն մթնոլորտ էր տիրում Շուշիում, համերգային դահլիճում, որ որևէ բան մեզ չխանգարեց լիարժեքորեն դրսևորվելու համերգի ժամանակ: Դահլիճը մոտ 450 նստատեղ ուներ, և բոլոր աթոռները գրեթե զբաղված էին ու չդատարկվեցին համերգի երկրորդ բաժնում, մի բան, որ հազվադեպ է պատահում: ՈՒ ինչպե՜ս էին ծափահարում: Իսկ երաժշտությունը, որ հնչում էր համերգի ժամանակ, դյուրամարս չէր ունկնդրի համար: Մի խոսքով, ես մեծ բավականություն եմ ստացել Արցախում:
-Երևանյան երաժշտական փառատոնի վերջին համերգի ժամանակ, որին մասնակցեցիք Դուք՝ Կոկժաևի «Կրկնակի կոնցերտ ջութակի, դաշնամուրի և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար», ստեղծագործության մեջ ջութակի մենանվագի կատարումով, հնչեցին այնպիսի գործեր, որոնցում ակնհայտորեն շեշտադրված էին հայկական թեման, հայկական ազգային, հոգևոր երաժշտությունը, հայկական մելիզմները: Հատկապես նկատի ունեմ երեկոյի ժամանակ հնչած երկու ստեղծագործություն՝ Կոնստանտին Պետրոսյանի «Վոկալիզը» և Էդուարդ Սադոյանի «Նարեկացի, ձայն առ Աստված» բալետի երաժշտությունը: Մենք՝ հայերս, հասկանալի է, որ ընկալում ենք այդ ամենը մեր հոգու բոլոր բջիջներով, մեր գենետիկ կոդով: Իսկ ինչպե՞ս եք Դուք ընկալում այդ սպեցիֆիկ երաժշտությունը՝ իբրև օտարազգի պրոֆեսիոնալ երաժիշտ: Այդ երաժշտությունը գտնո՞ւմ է դեպի Ձեր հոգին տանող ճանապարհը:
-Անշուշտ, անշուշտ: Պարզապես մենք չգիտենք, թե ինչ ենք լսում, ինչ մեղեդի է տվյալ ստեղծագործության հիմքում, մեզ համար դա գլխավորապես արևելյան երաժշտություն է, որը գրավիչ է միշտ՝ սկսած Ռիմսկի-Կորսակովից: Դա օտարի ականջի համար շատ հաճելի, շատ գեղեցիկ երաժշտություն է, իսկ ձեզ համար դրանք հարազատ մեղեդիներ են:
-Կոկժաևի ստեղծագործությունը, որ հնչեց Ձեր կատարմամբ, ասես ընդվզում է ժամանակակից քաղաքակրթության դեմ: Այն հատկապես ընդգծվում է ստեղծագործության երրորդ՝ «Քաղաքակրթություն» բաժնում: Ի՞նչ եք կարծում, երաժշտությունն ի վիճակի՞ է վերադարձնելու մարդկությանն այն նախնական ներդաշնակությունը, որի թեման է արծարծվում նույն այդ ստեղծագործության առաջին՝ «Եդեմական այգի» բաժնում:
-Երաժշտությունը լավագույն հոգեբույժն է: Ես այդպես եմ կարծում: Ինձ համար մեծ հայտնություն էր Միխայիլ Կոկժաևի ստեղծագործությունը, որը ես նվագում եմ արդեն չորս տարի: Պիտի ասեմ, որ իր բազմաթիվ սպեցիֆիկ որակներով այն ինձ համար գրավիչ երաժշտություն է: Իսկ այդ կոնցերտը ես եմ պատվիրել նրան, ինքս եմ ցանկացել, որ նա գրի այդ երաժշտությունը: Բայց նրան լիարժեք ազատություն եմ տվել, որպեսզի գրի այն, ինչ ինքն է ուզում: Այդ ստեղծագործությունն իսկապես ցույց է տալիս մարդկության նախասկզբի ներդաշնակության ոչնչացումը, բայց այդ ստեղծագործությունը մինորային ավարտ չունի, ողբերգությամբ չի վերջանում: Դա դրամա է, և շատ բնական է: Ինդուստրիալ հեղափոխության ժամանակ նույնպես ամեն բան փլվում էր, կործանվում, առաջանում էին նոր երևույթներ: Գեղեցիկը վերածվում էր այլանդակության: Նույն բանը և այսօր է կատարվում: Այդ մասին է Կոկժաևի ստեղծագործությունը, և ինձ համար իմ կատարած կոնցերտը այդ թեմայի, փիլիսոփայական այդ կատեգորիաների շատ հետաքրքիր վերարտադրությունն էր երաժշտության մեջ:

«ՉԿԱ ՄԻ ԵՐԿԻՐ, ՈՐ ԽՆԴԻՐՆԵՐ ՉՈՒՆԵՆԱ»

-Հայաստանում արվեստագետի, երաժշտի ինքնադրսևորման մեծագույն խոչընդոտը սոցիալական դժվարություններն են: Դուք ապրում եք Եվրոպայի, գուցե և աշխարհի ամենաբարեկեցիկ, ամենաինքնաբավ երկրում՝ Շվեյցարիայում: Ի՞նչ խնդիրների եք բախվում Ձեր ստեղծագործական կյանքում, ինչի՞ դեմ եք ընդվզում, ինչի՞ց եք դժգոհում:
-Շատ մեծ դժվարությունների եմ բախվում: Ես ապրում եմ ոչ միայն Շվեյցարիայում: Կյանքիս ավելի մեծ ժամանակահատվածն անցնում է Ֆրանսիայում՝ Նիցցայում: Պիտի ասեմ, որ խնդիրներն ամենուր են, չկա մի երկիր, որ խնդիրներ չունենա, այդ թվում՝ Շվեյցարիան: Քանի որ այնտեղ մարդիկ շատ լավ են վաստակում, գները պարզապես խելահեղ են: Նորմալ մարդու համար գործնականում շատ դժվար է ապրել այնտեղ, որովհետև ամեն բան մի քանի անգամ ավելի թանկ է, քան մեկ այլ երկրում: Նույնիսկ Նիցցայում, որ միջազգային խոշոր հանգստավայր է, մարդիկ ավելի հեշտ են ապրում, ավելի մատչելի գներ են սահմանված ամեն ինչի համար: Բայց պետք է խոստովանել, որ Շվեյցարիայում բազմաթիվ դրական երևույթներ կան, որոնք պետք է տեսնել ու գնահատել: Ես նկատի չունեմ հատկապես սոցիալական վիճակը: Նկատի ունեմ այն հնարավորությունները, որ տրված են ստեղծագործող մարդուն: Շվեյցարիայում գործում է «ProHelvetia» հիմնադրամը, որը սատարում է շվեյցարական մշակույթի զարգացմանը: Դա շատ կարևոր կազմակերպություն է, որը շվեյցարական կառավարությունից ստանում է ֆինանսներ՝ պրոպագանդելու համար շվեյցարական արվեստը Շվեյցարիայում և արտասահմանում: Եվ այդ հիմնադրամն իմ կարիերայի մեջ մեծ դերակատարություն է ունեցել: Ես հիմա հանդես եմ գալիս որպես մենակատար, բայց նախկինում ունեցել եմ երկու անսամբլ՝ Ցյուրիխյան լարային տրիոն և Ցյուրիխյան լարային կվինտետը, որոնց գործունեությանն աջակցել է այդ հիմնադրամը: Իմ բոլոր համերգները, բացի Արցախի համերգից, հովանավորել է այդ հիմնադրամը:
-Իսկ ինչո՞ւ Արցախի համերգը չի հովանավորվել, քաղաքական ենթատե՞քստն է պատճառը:
-Դե՜, ես ինքս չեմ դիմել այդ համերգը հովանավորելու համար: Այն կայացել է իմ նախաձեռնությամբ, իմ ցանկությամբ, և ես ոչ մի եկամուտ այդ համերգից չեմ ունեցել, ինչպես և երևանյան այս վերջին համերգից: Այս անգամ ես վճարել եմ ճանապարհի, կեցության հետ կապված բոլոր ծախսերը, և ինչպես ասացի, եկել եմ՝ նվագելու Կոկժաևի՝ իմ իսկ պատվիրած երաժշտությունը: Իհարկե, ամեն անգամ չեմ կարող գալ այսպիսի պայմաններով, բայց այս այցելությունից չափազանց գոհ եմ, նույնքան գոհ եմ չինացի դաշնակահարուհուց՝ Ռեն Ջեայից, որը հրաշալի կատարեց Կոկժաևի կոնցերտի դաշնամուրային մենանվագը: Եվ ինձ համար պատիվ եմ համարում, որ այդ համերգին ներկա էր Հայաստանում Շվեյցարիայի դեսպան պարոն Լուկաս Գասսերը: Կարծեմ պիտի ներկա լինեին նաև Չինաստանի և Լիտվայի դեսպանատներից, բայց տեղյակ չեմ՝ եկե՞լ էին, թե՞ ոչ: Բանն այն է, որ ես Լիտվայում եմ ծնվել և որոշակի կապեր ունեմ նաև այդ երկրի հետ:
-Այսինքն՝ Դուք Խորհրդային Միության քաղաքացի՞ եք եղել:
-Այո՜, այո, քսաներկու տարի: Իսկ հետո, երբ տեղափոխվում էի արտասահման, ստիպված էի բավական մեծ փողեր վճարել այդ քաղաքացիությունից հրաժարվելու համար:

«Ո՞Վ Է ԱՅՆ ՄԱՐԴԸ, ՈՒՄ ԱՆՈՒՆԸ ԿՐՈՂ ՓՈՂՈՑՈՒՄ ԱՊՐՈՒՄ ԵՄ»

-Դուք գտնվում եք Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանում: Դեմիրճյանով հետաքրքրվել եք մինչև այստեղ գալը: Ինչո՞վ էր պայմանավորված այդ հետաքրքրությունը:
-Ես Դերենիկ Դեմիրճյանի մասին իմացել եմ երեք ամիս առաջ՝ Հայաստան կատարած նախորդ այցելությանս ժամանակ: Բանն այն է, որ բնակվում էի Դեմիրճյան փողոցում և հետաքրքրվում էի, թե ով է այն մարդը, ում անունը կրող փողոցում ապրում եմ: Շատ եմ փնտրել այս տունը, և հիմա ուրախ եմ, որ այն գտա ու իմացա նրա տիրոջ մասին հետաքրքիր բաներ: Ինձ համար, իսկապես, մեծ բավականություն է այստեղ գտնվելը: Շնորհակալ եմ, որ հրավիրեցիք:
-Մենք ևս շնորհակալ ենք ջերմ խոսքերի և հայ երաժշտասերներին նվիրած Ձեր կատարումների համար:
-Ես դա անում եմ մեծագույն սիրով:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ