Երախտագիտության զգացում չունեք` մեռելներին հանգիստ թողեք

Երբ ողջերը ողջերին չեն պատասխանում, կռիվ է սկսվում մեռելների դեմ: Նրանց, ովքեր պատասխանել չեն կարող: ՈՒղղորդվող ներքին տեղեկատվական պատերազմի, համազգայինի վերածված նիհիլիզմի, աշխարհիկ ու հոգևոր իշխանությունների վարկաբեկման, պետական կառույցների հեղինակազրկման, բոլորը բոլորին անվանարկելու պայմաններում այսօր ոտնձգության փորձեր են արվում նաև ազգէական հիմքերից մեկի` բարերարության հանդեպ: Բարեբախտաբար, այդ փորձերի հեղինակները չունեն ոչ տարրական գիտելիքներ, ոչ այբբենական մտապաշար: Բայց ես մտադիր չեմ լռել, պաշտպանել ու շարունակելու եմ պաշտպանել բարերարների` ազգի արժանավորագույն մեռյալների գործն ու հիշատակը:

Ստորև ներկայացվող քիչ հայտնի երկու ռուսաստանաբնակ հայերի օրինակով կպատասխանեմ դարատև մի «քննադատության», այն է` փոխանակ հայրենիքը շենացնեին, նպաստ բերեցին օտարին:
Մ. Շորշորյանը հայ իրականության հետ որևէ առնչություն չի ունեցել, կառուցել ու Տամբովին է նվիրել մի հրաշալի շենք ու պուրակ: Բայց, նախ, Հայաստան-պետություն գոյություն չուներ, կար հետ ընկած Երևանյան նահանգ, իսկ հայրենիքը Ռուսական կայսրությունն էր: Եթե, ասենք, կառուցած լիներ Երևանում, արդյո՞ք մեր օրերում այդ շենքը «սարայի» անվան տակ չէին քանդի, իսկ այգու ծառերը չէին հատի և այլանդակ բազմահարկեր չէին կառուցի: Այնինչ տամբովցիները ոչ միայն աչքի լույսի պես պահպանում են ժառանգածը, այլև փառաբանում այդ հայ հարուստին:

Չերքեզահայ, հայերեն բառ անգամ չիմացող, ողբալի ճակատագիր ունեցած Բ. Չերաչյանը ներկայիս Կրասնոդարում կառուցել է մշակութային-լուսավորչական կենտրոն, որտեղ 32 տարի կրթություն են ստացել հայ երեխաներ, այսինքն` նպաստել է ազգային ինքնապահպանությանը: Մենք դրա համար շնորհակալ եղե՞լ ենք:
Ասածս ինչ է. երախտագիտության զգացում չունեք` մեռելներին հանգիստ թողեք:

ՇՈՐՇՈՐՅԱՆՆ ՈՒ ՏԱՄԲՈՎԸ
Մինաս Ղուկասի Շորշորյանի (Минас Лукьянович Шоршоров) կյանքի թելը կտրվեց 1918-ին, երբ «կարմիր», արյունահեղ, խառնակ Ռուսաստանից փորձում էր փախչել արտասահման: Ընդ որում, բոլոր աղբյուրները նրա մահը որակում են երկու բառով` «ողբերգականորեն զոհվեց»: Թե ինչ է թաքնված այս բառերի տակ, չգիտեմ, բայց կհամարձակվեմ ենթադրել, որ այդ կապիտալիստը դարձել է դասակարգային պայքարի զոհ, ժողովրդի «արյունը ծծած» հարուստը վերջին վճարը կատարել է կյանքով:

…1870 թ. նորնախիջևանցի Մ. Շորշորյանն իր ծննդավայրում հիմնեց մանուֆակտուրայի մեծածախ ու մանրածախ առևտրով զբաղվող «Մ. Ղ. Շորշորյան և որդիներ» (М. Л. Шоршоров и С-я) ֆիրման: Որդիներն էին Խաչատուրը և Գրիգորը: 1903 թ. այդ ֆիրման վերածվեց փայատիրական ընկերության` 1 մլն ռուբլի հիմնական կապիտալով: Նույն թվականին զուտ եկամուտը կազմեց 78,5 հազար ռ., իսկ 1913 թ. հաշվեկշիռը` 3212487 ռուբլի: Փայատերերի ընդհանուր ժողովները տեղի էին ունենում ամեն տարի ապրիլից ոչ ուշ, Մոսկվայի կենտրոնում` Ստարոպիմենովսկի նրբանցք, թ. 14 հասցեում, ուր գտնվում էր վարչությունը: Մոսկվայից բացի, ընկերությունը մասնաճյուղեր ուներ Նոր Նախիջևանում, Եկատերինոդարում ¥Կրասնոդար¤, Վորոնեժում, Տամբովում:

Տնտեսական այս տվյալները ցույց են տալիս Մ. Շորշորյանի հարստության աղբյուրն ու չափը, սակայն նա զբաղվում էր նաև հասարակական, բարերարական եռանդուն գործունեությամբ, որից, չգիտես ինչու, առավելապես օգտվեց Տամբովը:
1897 թ. նահանգային այս քաղաքում նա սկսեց կառուցել իր առևտրային երկհարկանի տունը, որի հանդիսավոր բացումը տեղի ունեցավ 1900 թ. սեպտեմբերի 24-ին: Դա եկամտաբեր շենք էր, այսինքն` տարածքները տրամադրվում էին վարձակալությամբ: Առաջին հարկում գտնվում էին բազմաթիվ խանութներ, երկրորդում` «Վոլգո-Կամայի բանկի» մասնաճյուղն ու «Եվրոպեյսկայա» հյուրանոցը: Վերջինս բաղկացած էր շքեղ կահավորված, ջրմուղով, լոգարաններով և էլեկտրականություն ունեցող 25 սենյակներից, իսկ 600 մարդու համար նախատեսված դահլիճում կազմակերպվում էին համերգներ ու գրական երեկոներ:
Շենքի առջև` Դոլևոյ (այժմ` Կարլ Մարքսի), Գիմնազիչեսկայա (Կոմունալնայա) և Դվորյանսկայա (Ինտերնացիոնալնայա) փողոցների հատույթում, գտնվում էր մի աղբահոտ խանդակ: Անհրաժեշտ հողային աշխատանքներ կատարելուց, բարեկարգելուց հետո, Մ. Շորշորյանն այդտեղ հիմնեց գեղեցկագույն, ծառախիտ պուրակ:
1906 թ. Տամբովի կյանքում տեղի ունեցավ նշանակալի իրադարձություն` թե եկամտաբեր շենքը և թե պուրակը Մ. Շորշորյանը նվիրեց քաղաքին: Քաղաքային վարչությունն ու բնակչությունը ոչ միայն ցնծությամբ ու երախտագիտությամբ ընդունեցին դրանք, այլև բարերարին արժանացրին պատիվների. Մ. Շորշորյանն ընտրվեց քաղաքային դումայի պատգամավոր, և նրան շնորհվեց պատվավոր քաղաքացու կոչում: Ի դեպ, Տամբովն ուներ ընդամենը 11 պատվավոր քաղաքացի:

Ի՞նչ եղան նրա պուրակն ու եկամտաբեր շենքը: Առաջինն այսօր կոչվում է Խորհրդային Միության հերոս Վ. Պետրովի անվան քաղաքային այգի: Եկամտաբեր շենքում երկար տարիներ գտնվում էր «Մանկական աշխարհ» հանրախանութը, իսկ 2010 թ. այն հիմնանորոգվեց ու վերածվեց Տամբովի երկրագիտական թանգարանի մասնաճյուղի` Տամբովի մարզի թանգարանային-ցուցահանդեսային կենտրոնի: Այդ շենքի ճակատին առայսօր պահպանվել է բարերար-կառուցողի զինանշանը` ռուսերեն «Մ» տառը:
Տամբովցիները պահպանում ու փայփայում են Մինաս Շորշորյանի հիշատակը:

ԿԱՌԱՊԱՆՆԵՐԻ ԲԱՐԵԿԱՄԸ
Երբ նրա մոտ գալիս էին և ասում. «Ձի ու ֆայտոն եմ ուզում առնել, օգնեք», հարցնում էր.
-Հո խմող չե՞ս:
Եթե` չէ, փողը տալիս էր և ուղարկում Սեննոյ շուկա, որ ձիասարք, խամութ, ձի ու կառք առնի:
-Նստիր ու քշիր, հետո փողս կվերադարձնես:
Դա էր պատճառը, որ երբ բոլշևիկները երկու անգամ ձերբակալեցին, քաղաքի կառապաններն իրենց ֆայտոններով հեղեղեցին փողոցներն ու պահանջեցին նրան ազատ արձակել. «Ազատե՜ք մեր բարեկամին»:
Իսկ երբ գործակատար պիտի ընդուներ, ահա թե ինչ էր անում: Խանութը բացվելուց առաջ մի 100-ռուբլանոց էր գցում հատակին ու վարագույրի արանքից նայում: Եթե թեկնածուն փողը վերցնում-դնում էր գրպանը` իսկույն հեռացնում էր: Իսկ եթե փողը ձեռքին գալիս և ասում էր, թե` երևի ինչ-որ գնորդի գրպանից է ընկել, տալիս էր ևս մի 100-անոց և աշխատանքի ընդունում:

Դա էր պատճառը, որ երբ ստիպված եղավ նստել ձմեռային թատրոնի` ֆիլհարմոնիայի, աստիճաններին և գլխարկը պարզած փող մուրալ, ձեռքները գրպաններն էին տանում գործակատարներն ու կառապանները:

Բաղդասար Բարսեղի Չերաչյանը (Борис Власьевич Черачев) Եկատերինոդարում` ներկայիս Կրասնոդարում, հանրահայտ անձնավորություն էր: 1-ին գիլդիայի վաճառականը, մանուֆակտուրայի առևտրականը երկու խանութ ուներ, տարեկան դրամաշրջանառությունն ավելի քան 400 հազար ռուբլի էր, բայց, դե, ով գիտե որքան փող ուներ:
Մի անգամ Բաղդասարը որոշում է Փարիզ գնալ ու կնոջն ասում, թե այնտեղից նրա համար ոսկեղեն ու զարդեղեն կբերի: Կողակիցն էլ թե. «Ավելի լավ է էդ փողով դպրոց կառուցես»:
Կառուցում է: 1914 թ. հատկացնում է 70 հազար ռուբլի, և երկու տարի անց` 1916 թ. նոյեմբերի 13-ին կատարվում է երկհարկանի այդ շքեղ շինության օծումը:

Երկու օր անց տեղի Սբ. Աստվածածին հայոց եկեղեցու ավագ քահանա Գ. Թվելյանցը գրում է. «Ամսիս 13-ին Եկատերինոդար քաղաքում հայ համայնքը կատարեց հանդիսաւոր օրհնութիւնը նորաւարտ հոյակապ և ընդարձակ շինութեան, որ իր հաշուով կառուցել է չէրքէզահայ Բաղդասար Չերաչեանը` ծախսելով մօտաւորապէս հարիւր հազար ռուբլի:

Այդ փառաւոր շինութիւնը, որ ընծայուած է հայոց եկեղեցուն, հարմարեցրած է ազգային-կուլտուրական զանազան հիմնարկութիւնների համար` եկեղեցական-ծխական, նոյնիսկ միջնակարգ դպրոցի, թատրոնի, գրադարանի և այլն:
Բաղդասար Չերաչեանը այս նշանաւոր և օրինակելի բարեգործութիւնով հանդիսանում է առաջինը բազմահարուստ չէրքէզահայերի մէջ, որ իր կենդանութեամբ յաւերժացնում է իր անունը»:
Այս շինությունում, որ կրում էր բարերարի անունը, հաստատվեց հայ երկսեռ դպրոց, ընթերցարան, իսկ դահլիճում կազմակերպվում էին անգամ սիրողական թատերական ներկայացումներ:

Բաղդասարի ու նրա շինության ճակատագրերը տարբեր եղան:
Չերաչյանը, որ քաղաքի Աղքատախնամ ընկերության անդամ էր, Առաջին աշխարհամարտի ժամանակ զգալի գումարներ էր հատկացրել բանակի կարիքներին, ֆինանսապես աջակցում էր Եկատերինոդարի թատրոնին ու թատերախմբին, ամեն ինչ կորցրեց բոլշևիկյան հեղափոխությամբ: Երբ նրա խանութները բռնագրավեցին, որդիները փախան արտասահման: Բայց ծերուկը որոշեց մնալ: «Ինչո՞ւ պիտի մեկնեմ, ես ոչ ոքի ոչ մի վատ բան չեմ արել»,- ասաց ու սխալվեց: Նոր իշխանության դասակարգային թշնամին՝ կապիտալիստը, հայտնվեց լիակատար թշվառության մեջ, ու երբ 1922-ին 68 տարեկան հասակում վախճանվեց, պարզվեց, որ թաղման փող անգամ չկար…
Շենքը մնաց: Խորհրդային տարիներին սա հայկական դպրոց էր, բայց 1946 թ. Կրասնոդարի քաղգործկոմի որոշմամբ հանձնվեց Պուշկինի անվան մարզային գրադարանին:
2012 թ. շենքի ճակատամասին, մուտքի մոտ փակցվեց հուշատախտակ, որն ավետում էր, թե ում միջոցներով է կառուցվել…

Ռուսաստանի վաճառականական գիլդիաներ: Վաճառականական դասեր, որոնք սկիզբ էին առնում 1775 թվականից և ժամանակի ընթացքում բազմիցս ենթարկվել իրավական ու կազմակերպական փոփոխությունների: 1-ին գիլդիայի վաճառականը պետք է ունենար 10 հազար և ավելի ռուբլի կապիտալ, 2-րդ գիլդիայինը` 1000-10000 ռ., ընդ որում գիլդիական վկայական ձեռք բերելու համար հարկ էր պետական գանձարան վճարել տուրք` հայտարարված կապիտալի 1%-ի չափով: Գիլդիայի պատկանելը վաճառականին յուրատեսակ վարկանիշ էր հաղորդում և իրավունք տալիս զբաղվելու այս կամ այն առևտրատնտեսական գործունեությամբ` համաձայն հայտարարված կապիտալի:
Վաճառականական գիլդիաները գոյատևել են մինչև 1917 թվականը:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Նոր մեդալ
• Անհրաժեշտության դեպքում կարող եք կապ հաստատել
• Զուգահեռները թողնում եմ ձեզ
• Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու պատվար Ալեքսանդր Մանթաշյանց
• «Սեպտեմբերյան առավոտ»
• Դժբախտ հեծյալը
• Չարիքներէն փոքրագոյնը
• Բէհբուտ խան Ջիվանշիրի ահաբեկումը
• Հայոց ցեղասպանություն-110
• Հայոց ցեղասպանություն- 110
• Հայոց ցեղասպանություն-110
• Նրանք, ովքեր գերեզման չունեն, բայց ողջ են
• Մնացականյանի կամուրջը
• Խարբուխ
• Ձվեր ու փողեր
• Թիֆլիսի պոռնիկները
• Սամսոնն ու Սրբազանը
• Ալեքսանդր Մանթաշյանց – 183
• Հին-նոր բառգիրք
• 800 ՖՐԱՆԿ

Մեկնաբանություններ