«Կարծես ճակատագրի քմահաճույքով՝ Ռեմարկը թե՛ տանը, թե՛ ռազմաճակատում երբեք հանգստություն չգտավ»

«Նա ընկավ 1918-ի հոկտեմբերին, մի օր, երբ ողջ ռազմաճակատը խաղաղ ու հանգիստ էր այնքան, որ ռազմական ամփոփագիրը միայն մի նախադասությամբ էր սահմանափակվում. «Արևմտյան ճակատում նորություն չկա»:
«Էդիթ Պրինտ» հրատարակչությունը ընթերցողին է ներկայացնում Էրիխ Մարիա Ռեմարկի «Արևմտյան ճակատում նորություն չկա» ստեղծագործությունը: Գերմաներենից թարգմանությունը ՎԱՆՈՒՀԻ ԲԱՂՄԱՆՅԱՆԻՆՆ է: «Էդիթ Պրինտ» հրատարակչությունը Ռեմարկի գրքերի լույսընծայումն սկսել է «Երեք ընկեր» և «Հաղթական կամար» վեպերով: ԵՊՀ բանասիրական գիտությունների թեկնածու‚ Ռեմարկի գրքերի թարգմանիչ Վանուհի Բաղմանյանի տեղեկացմամբ՝ «Արևմտյան ճակատում նորություն չկա» վեպին հաջորդելու են «Ապրելու ժամանակը և մեռնելու ժամանակը» (այս պահին թարգմանվում է) «Վերադարձ», «Սիրիր մերձավորիդ» և մնացյալ բոլոր գործերը:

-Ի՞նչ արձագանք է գտել վեպն իր ժամանակին, ե՞րբ և ինչպե՞ս է հասել ընթերցողին:
-«Արևմտյան ճակատում նորություն չկա» գիրքը լույս է տեսել 1929-ին: Այն պատերազմի մասին պատմող երբևէ ստեղծված ամենավաճառված գրքերից է, և դա այն դեպքում, երբ նացիստների՝ իշխանության գլուխ անցնելուց հետո Ռեմարկի այս գրքի տպագրությունն ու էկրանավորումն արգելվեցին, իսկ 1933-ին այս վեպը‚ ի թիվս Ռեմարկի այլ վեպերի, հրապարակավ այրվեց:
Երբ Ռեմարկը վեպը ներկայացնում է գերմանական ամենահայտնի հրատարակչին՝ Սամուել Ֆիշերին, վերջինս բարձր է գնահատում վեպի գրական արժանիքները, բայց հրաժարվում է տպագրելուց՝ պատճառաբանելով, թե 1928-ին ոչ ոք ցանկություն չի ունենա կարդալու առաջին աշխարհամարտի մասին պատմող վեպ: Սակայն տարիներ անց Ֆիշերը խոստովանում է, որ դա իր մասնագիտական գործունեության ամենամեծ սխալն էր: Ռեմարկն իր ընկերոջ խորհրդով դիմում է այլ հրատարակչի, վերջինս սկզբում չի համաձայնում հրատարակելու վեպը՝ նույն հիմնավորմամբ, որ ոչ մեկին չի հետաքրքրի պատերազմի թեման, բայց ի վերջո համաձայնում է՝ պայմանով, որ եթե գիրքը հաջողություն չունենա, Ռեմարկը որպես լրագրող պետք է հրատարակչությունում աշխատի և փոխհատուցի տպագրության ծախսերը: Ռեմարկը ստորագրում է պայմանագիրը, և վեպը հատվածաբար լույս է տեսնում: 1929-ին՝ վեպի ամբողջական տարբերակի լույսընծայման նախօրեին‚ արդեն 30 հազար օրինակի նախնական պատվեր կար: Լույս տեսնելուց հետո հինգ ամսում վաճառվում է 500 հազար օրինակ, նույն թվականին թարգմանվում է 26 լեզվով ու դառնում Գերմանիայի պատմության մեջ ամենավաճառված գիրքը:
-Ռեմարկի այս ստեղծագործությանը հայ ընթերցողն առաջին անգամ ծանոթացել Ե. Չարենցի թարգմանությամբ: Դժվար ու պատասխանատու չէ՞ր Չարենցից հետո թարգմանելը:
-Բավական պատասխանատու էր: Իհարկե ծանոթ էի Չարենցի թարգմանությանը զուտ որպես ընթերցող: Որքան էլ բարձր եմ գնահատում նրա գործը՝ իբրև առաջին թարգմանություն, պետք է‚ սակայն, նշեմ, որ զուտ լեզվական տեսանկյունից բավականաչափ թերի է թե՛ ուղղագրության‚ բառօգտագործման, թե՛ ռուսաբանությունների կիրառման տեսանկյուններից: Ընդ որում, նշեմ, որ ինչպես նախորդ վեպերում, այս վեպի առաջին թարգմանության մեջ նույնպես կան բացակայող հատվածներ‚ այսինքն՝ հատվածներ‚ որ բնագրում կան‚ թարգմանության մեջ՝ ոչ: Այս հրատարակությամբ ընթերցողին ներկայացնում ենք վեպի ամբողջական տարբերակը:
-«Արևմտյան ճակատում նորություն չկա» վեպը ինքնակենսագրական հիմք ունի՞: Եվ ի՞նչ ընդհանուր կապ կա նախորդ գործերի հետ:
-Գլխավոր հերոսը՝ Պաուլ Բոյմերը‚ նույն ինքը Ռեմարկն է: Մեր թարգմանած նախորդ վեպերի գլխավոր հերոսները՝ Ռոբբին ու Ռավիկը, նույնպես կերպավորում են հեղինակին: Իսկ բովանդակային տեսանկյունից կասեմ, որ մեկը մյուսի ներքին շարունակությունն է: «Արևմտյան ճակատում նորություն չկա» վեպը սկիզբն էր, երբ Ռեմարկը, որպես 18-ամյա երիտասարդ, աշակերտական նստարանից անմիջապես հետո զինվորական պատրաստության ընդամենը մի քանի դասեր անցնելով, մեկնեց առազմաճակատ: Խիստ սրտառուչ են այն հատվածները, երբ Պաուլ Բոյմերը ներկայացնում է իր տպավորությունները, ապրումները, հուշերը պատերազմից:
Վեպում կա բովանդակային երկու շերտ՝ արտաքին և ներքին: Արտաքին շերտերից մեկը վերաբերում է գլխավոր հերոսներին՝ Պաուլ Բոյմերին և նրա զինակիցներին, թե ինչ փոփոխություներ են տեղի ունենում նրանց կյանքում այդ երկու տարիներին՝ ռազմաճակատի և տան, բարաքների և հիվանդանոցի միջև: Այսինքն՝ մի դեպքում պատերազմն է՝ առաջնագիծը, մյուս դեպքում տունը՝ հարաբերականորեն խաղաղ պայմաններում: Բայց պետք է նշել, որ կարծես ճակատագրի քմահաճույքով՝ Ռեմարկը թե՛ տանը, թե՛ ռազմաճակատում երբեք հանգստություն չգտավ:
-Վեպը քաղաքական ենթատեքստ ունի՞: Արդյոք քաղաքակա՞ն վեպ է, թե՞ ոչ:
-Ժամանակին Ռեմարկը բազմիցս խոսել է այդ մասին, շեշտել, որ վեպը ո՛չ քաղաքական է, ո՛չ պացիֆիստական, խիստ սուբյեկտիվ վեպ է, ներկայացնում է խրամատի հասարակ զինվորի տպավորությունները: Ռեմարկը հետևյալ բնորոշումն է տալիս, որին ինքս այնքան էլ համակարծիք չեմ. «Վեպը շատ առումներով գուցե լիարժեք չէ, որովհետև խրամատի հասարակ զինվորի տեսակետն է ներկայացնում, այսինքն՝ պատերազմական, մարտավարական, քաղաքական, մշակութային, հասարակական և այլ տեսակետները մնում են ստվերում»: Խրամատի հասարակ զինվորի տեսանկյունից‚ ըստ իս, վեպում ակնբախ են վերոնշյալ բոլոր շերտերը, որոնք, թեպետ ոչ ուղղակի, սակայն բովանդակային ներքին շերտերի ձևակերպմամբ‚ ի հայտ են գալիս վեպում:

Ճեպազրույցը՝
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ