«Միշտ իմացել եմ, թե ինչ եմ ուզում, ինչի եմ կոչված, ինչն է ինձ համար ճիշտ, ինչը՝ սխալ»

«Իրատեսի» հյուրն է դերասանուհի, բեմադրիչ ԹԱՄԱՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ:

«ԲԱՑԻ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻՑ, ՈՐՈՆՔ ԿՈՐՑՆՈՒՄ ԵՆ ԱՆԿԱՍԿԱԾ ԴՐՍՈՒՄ, ՆԱԵՎ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆՆ ԵՆ ԿՈՐՑՆՈՒՄ»

-Տիկին Թամար, Հայաստանից արտագաղթող այն զանգվածը, որն ունի ընդամենը սոցիալական խնդիր լուծելու նպատակ, իրեն բավարարված է զգում այդ խնդրի լուծմամբ դրսում: Ի՞նչ խնդիր էր դրված Հայաստանում հռչակ և վաստակ ունեցող արվեստագետ Թամար Հովհաննիսյանի առջև, երբ նա հեռանում էր Հայաստանից:
-Երկու տարուց ավելի է, որ վերադարձել եմ Հայաստան, և այդ մասին տարբեր հարցազրույցներում խոսել եմ: Բայց մյուս հարցադրմանն անդրադառնամ: Ես չգիտեմ՝ մարդիկ սոցիալական խնդիրներ լուծելու համա՞ր են գնում Հայաստանից:
-Եթե ոչ միշտ, ապա գոնե գերազանցապես այդ նպատակով են գնում:
-Հա՞ որ: Ինձ թվում է, որ այն մարդիկ, ովքեր դուրս են գալիս Հայաստանից, դրսում ավելի վատ են ապրում: Էնպես չէ, որ ձեռքերդ թափ տալով՝ կարող ես թողնել-գնալ և դրսում միանգամից ապարանքների տեր դառնալ: Շատ պրագմատիկ պատասխան եմ տալիս, բայց այս հարցի պատասխանը դա է: Գնացողները շատ ավելին կորցնում են, քան ձեռք բերում դրսում: Ես լավ չգիտեմ, թե ոնց է ուրիշ երկրներում, բայց այն երկրում, որտեղ ես եմ ապրել, հեշտ չէ որևէ բան ձեռք բերելը: Նույնիսկ շատ է դժվար: Եվ բացի ոչ նյութական արժեքներից, որոնք կորցնում են անկասկած, նաև նյութականն են կորցնում: Եթե այստեղ տուն ունեն, տունը պիտի վաճառեն, որ կարողանան գնալ: Իսկ եթե կարողանում են գնալ՝ այստեղ պահպանելով տունը, ուրեմն սոցիալապես այնքան էլ վատ վիճակում չեն եղել և կարող էին չգնալ: Իսկ ես զուտ անձնական դրդապատճառ եմ ունեցել գնալիս. համալսարան ընդունված տղա ունեի, որը երկու տարուց ավելի առանց ինձ էր ապրում: Մեծ ռիսկ էր այդ տարիքում թողնել, որ նա առանց ինձ գնա Ամերիկա: Հիմա էլ համոզված եմ, որ եթե ես չգնայի, շատ ճակատագրական բան կլիներ: Իհարկե, երբեք չես իմանա, թե ինչ կլիներ, եթե այսպես չանեիր կամ այսպես անեիր: Դրա համար ինքս ինձ համար մի բանաձև եմ հորինել, որը միշտ կրկնում եմ. «Ես արել եմ այնպես, ինչպես որ պետք է անեի»:

«ԱՅԴ ՊԻԵՍՈՒՄ ԻՆՉ ՈՐ ՏԵՍՆՈՒՄ ԵՔ, ԻՆՉ ԴԻԱԼՈԳ ՈՐ ԼՍՈՒՄ ԵՔ, ԲՈԼՈՐԸ ՀԱՎԱՍՏԻ ԲԱՆԵՐ ԵՆ»

-Իսկ ի՞նչը Ձեզ վերադարձրեց Հայաստան: Դատելով բազմաթիվ հարցազրույցներից, շրջանառվող լուրերից՝ Դուք Հայաստան վերադարձաք հիմնականում Ձեր որդու, հարսի որոշման արդյունքում՝ իբրև գլխավոր մտահոգություն ունենալով Ձեր թոռան ասիմիլյացվելու վտանգը:
-Տղաս ընտանիքով վերադարձավ Ամերիկա: Իսկ ես մնացել եմ, ինչպես տեսնում եք: Եվ եթե ինձնից կախված լիներ, ես երբեք չէի էլ գնա, որովհետև լավ գիտեի այդ երկիրը: Ես աշխարհը լավ տեսած և ճանաչած մեկն էի, և այդպիսի քայլ չէի անի, եթե որոշողն ինքս լինեի: Միշտ էլ, երբ ապրել եմ Ամերիկայում, Հայաստան վերադառնալու միտքն ինձ չի լքել: Պարզապես Ամերիկայից Հայաստան որդուս ընտանիքի վերադարձն ինձ այդ վճիռն իրականացնելու քաջությունը և ազատությունը տվեց:
-Դուք նմա՞ն եք Ձեր գրած և բեմադրած «Վերջին կանգառ» պիեսի պապի կերպարին, որը, թվում է, թե ամենահարմարված մարդն է ամերիկյան միջավայրին, բայց երբ ընտանիքը վերադառնալու վճիռ է կայացնում, ամենամեծ խանդավառությունը հենց նա է ապրում:
-Չէ՛, ես նման չեմ այդ կերպարին: Բայց իմ պիեսի պապի կերպարը շատ տարածված տեսակ է Ամերիկայում:
-Այն ամենը, ինչի մասին խոսվում է «Վերջին կանգառում», օրինաչա՞փ է: Ձեր պիեսի հանգուցալուծումը ԱՄՆ-ում տարիներ շարունակ ապրած-հաստատված ընտանիքների դեպքում իրատեսակա՞ն է, թե՞ մեկ-երկու բացառությունների մակարդակում ամփոփվող իրողություն:
-Իհարկե, օրինաչափ է: Բոլոր այդ հարգելի տարեցները, որոնք մեր ավանդույթներն են կրում, մեր արմատներից են գալիս, կարդացած են ինչ-որ չափով, ազգասեր են, այստեղ ինչ-որ փեշակ են ունեցել, հայտնվելով ամերիկյան իրականության մեջ՝ սկսում են օգտվել պետության ընձեռած արտոնություններից, նպաստներից, անվճար զբոսանքներից, հանգստից, աչքները բան է տեսնում: Եվ ամենացավալի խառնուրդը հենց այդ տարիքի մարդկանց հետ է կատարվում: Այդ տարիքում հոգեբանորեն ավելի հեշտ է սկզբունքներից հրաժարվելը, որովհետև մտածում են, որ քիչ է մնացել ապրելու, ուրեմն կարելի է մեկ օրով ապրել, վայելել կյանքը: Հենց այս ամենի պատճառով մի անտանելի խառնուրդ է ստացվում: Ես այդ տարիքը շատ լավ եմ ճանաչում, որովհետև այնտեղ իմ կեցության վերջին տասը տարիներին աշխատել եմ հենց տարեցների հետ՝ նրանց սպասարկող առողջապահական կենտրոններում, ուր որ հաճախում է իմ պիեսի պապիկը: Ես շատ լավ գիտեմ այդ մարդկանց. նրանք բարձր-բարձր կարող են խոսել և՛ Հայաստանից, և՛ Հայաստանի քաղաքականությունից, և՛ Ամերիկայից: Կարող են քննադատել ամեն ինչ, նույնիսկ՝ Ամերիկայի պրեզիդենտին, լեզու անգամ չիմանալով՝ պահանջներ ներկայացնել այդ երկրին: Իմ հերոսները, հատկապես՝ պապիկի և որդու դերակատարները, սկզբում չէին կարողանում ընկալել, թե ես ինչ եմ դրել պիեսում: Փորձում էին նահապետական պապիկի կերպար ներկայացնել բեմում: Բայց ես բացատրում էի, որ դա չէ իրականությունը: Այդ պիեսում ինչ որ տեսնում եք, ինչ դիալոգ որ լսում եք, բոլորը հավաստի բաներ են: Ես ոչ թե ուղղակի նստել հորինել եմ դրանք, այլ կուտակել եմ իմ մեջ տարիներ շարունակ, վերաբերմունք է ձևավորվել ներսումս այդ ամենի նկատմամբ, հետո եմ գրել պիեսը:
-Պարոնյանի անվան թատրոնի բեմը և թատերախումբը՝ իբրև ստեղծագործական միջավայր, լիովին բավարարե՞լ է Ձեր ակնկալիքները:
-Այո՛: Վստահ կարող եմ ասել՝ այո: Վերադարձից հետո, իհարկե, ես շատ թատրոնների ներսում չեմ եղել, կոլեկտիվների հետ մոտիկից չեմ շփվել, բայց Պարոնյանի անվան թատրոնը լավ բաներ շատ ունի: Կոլեկտիվի անդամներն իրար հետ ունեն նորմալ հարաբերություններ:
-Մի բան, որ թատերական միջավայրին բնորոշ չէ:
-Հա՜, շատ արտառոց բան է թատրոնի համար: Ըստ երևույթին Երվանդ Ղազանչյանը, որ փորձառու է, շատ թատրոններ ղեկավարած, ունի ինչ-որ մի հունար, որով կարողանում է իր թատերախումբն այնպես պահել, որ զերծ մնա քայքայիչ երևույթներից: Բացի այդ՝ շատ լավ պահվում է շենքը, մաս-մաքուր վիճակ է: Հավաքարարները գիտեն իրենց տեղն ու չափը: Ես այդտեղ ձայն բարձրացնելիս միայն Ղազանչյանին եմ տեսել: ՈՒրիշ որևէ մեկը չի կարող այդտեղ ամբիցիաներ խաղացնել, պահանջներ ներկայացնել: Մի խոսքով՝ տեղը տեղին է ամեն ինչ: Իմ պիեսում զբաղված դերասանները, և ոչ միայն նրանք, շատ լավ մարդիկ են, և առհասարակ ես շատ լավ հարաբերություններ ունեմ այդ թատրոնի հետ: ՈՒ նրանց հետ արած աշխատանքից իմ մեջ շատ անուշ հետևանք է մնացել:

«ԻՄ ԿԱՐԾԻՔՈՎ` ԵՍ «ԽԱՌԸ» ՉԵՄ»

-Արմեն Էլբակյանը Ձեզ բնորոշում է իբրև տաղանդավոր և «խառը» մարդ: Ինչո՞ւ եք «խառը»:
-Այդ հարցը պետք է Արմենին տալ, որովհետև, իմ կարծիքով, ես «խառը» չեմ: Կամ՝ Արմենի տպավորությունը շատ երիտասարդ տարիների տպավորություն է: Մենք միևնույն կուրսում ենք սովորել, առաջին կուրսից՝ տասնյոթ տարեկանից, ճանաչել ենք իրար: Գուցե այն ժամանակ «խա՞ռն» եմ եղել: Չնայած՝ եթե ինձ հարցնեք, ես այն ժամանակ էլ «խառը» չեմ եղել: Ընդհակառակը՝ միշտ պարզ, որոշակի ցանկություններ ունեցող մարդ եմ եղել: Միշտ իմացել եմ, թե ինչ եմ ուզում, ինչի եմ կոչված, ինչն է ինձ համար ճիշտ, ինչը՝ սխալ:

«ՄԻ ԲԱՆ ՈՐ ԱՍԵՄ, ԿԱՍԵՄ ԵՐԵՍԻՆ ԵՎ ՇԱՏ ՄՈՏ ՏԱՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆԻՑ, ՈՐՊԵՍԶԻ ԴԻՄԱՑԻՆԻ ՁԵՌՔԸ ՀԱՍՆԻ ԻՆՁ»

-Ես սկզբունքորեն դեմ եմ արվեստագետ Թամար Հովհաննիսյանի մասին խոսելիս զրույցն անպայման տեղափոխել Մհեր Մկրտչյան-Թամար Հովհաննիսյան փոխհարաբերությունների հարթություն: Բայց մեկ հարց, այնուամենայնիվ, կցանկանայի պարզել՝ դուրս չգալով Ձեր եսի տիրույթից. տպագրելով Ձեր հուշերի եռագրությունը՝ Ձեր հոգու վրա ծանրացած քարը թեթևացա՞ծ եք զգում:
-Այն, որ ես լսում էի բաներ ու պատասխան չէի տալիս, դրանից ոչինչ չէր ծանրանում իմ հոգու վրա: Ես պարզապես սպասում էի, որ ժամանակը գա: Հեռու մի տեղում նստելն ու մարդկանց հեռվից պատասխանելն ինձ բնորոշ չէ: Ես լռում էի, որովհետև համոզված եմ, որ եթե բան ունես ասելու, պիտի գաս այնտեղ, որտեղ որ հուշերդ են, որտեղ որ ճշմարտությունն է, որտեղ որ կյանքդ է անցել, որտեղ որ շիրիմն է: Պիտի գաս-կանգնես էդտեղ ու նոր խոսես: Եվ մոտ պիտի լինես խնդիրներին, որ եթե ուզենան քեզ դիպչեն՝ դիպչեն, եթե ուզենան քեզ խփեն՝ խփեն: Այսինքն՝ ես հեռուներից խոսող մեկը չեմ: Ես մի բան որ ասեմ, կասեմ երեսին և շատ մոտ տարածությունից, որպեսզի դիմացինի ձեռքը հասնի ինձ, որ եթե հարված էլ ստանամ, էն ժամանակ մտածեմ՝ պատասխանե՞մ, թե՞ ներեմ: Ես իմ ժամանակին էի սպասում: Հիմա եկել եմ: Սկսել եմ տպագրել «Չտեսնված Մհերը» եռագրությունը: Առաջինը գիրք-ալբոմ է, որում բացառիկ լուսանկարներ են: Ես չէի էլ մտածում այդ գիրքն անել, բայց խմբագիրս՝ Զավեն Բոյաջյանն ասաց, որ ուղղակի ափսոս է այդ նկարները չհրապարակելը: 500-600 նկարից ընտրել ենք և տպագրել 260-ը: Զավենը լավ տեղյակ էր այդպիսի հրատարակություններին, որ իրականացվում են դրսում: Ինքս էլ շատ էի տեսել արտասահմանյան տարբեր հրատարակչությունների լույս ընծայած նմանատիպ ալբոմներ: Եվ հասկացանք, որ այստեղ էլ դա կարելի է անել: Մանավանդ, գրքի արժեքը շատ մեծանում է, երբ անձնական նկարներ ես հրապարակում: Նաև խիստ ներանձնական են լուսանկարների մեկնաբանությունները. դրանք, բացի ինձնից, ոչ ոք չէր կարող իմանալ: Փաստորեն, ես շատ թանկ բան եմ հանել մեջտեղ՝ ի ցույց, ի տես մարդկանց: Իմ կարծիքով դա է այդ գրքի մեծ արժանիքը: Նկարը արժեք է ստանում մեկնաբանությամբ: Էդ մեկնաբանություններն այնպես են արվել, որպեսզի նկարին շարժում տան, կյանք տան, շունչ տան: Եթե այդ գիրքը թերթեն-նայեն՝ որպես լուսանկարների ալբոմ՝ առանց կարդալու մեկնաբանությունները, կասեն, որ դա ոչ թե չտեսնված Մհերն է, այլ չտեսնված Թամարը: Շատ երկիմաստ և կծու տոնով ես այդպիսի բաներ որոշ տեղերից լսել եմ արդեն: Եվ ունեմ պատասխան. նրանք չեն սխալվում, որովհետև ես նույնպես չտեսնված եմ և առավել ևս՝ չտեսնված էի: Այնպես որ, դա իմ կյանքն է, իմ Մհերն է, իմ ապրածն է: Իհարկե, ես պիտի լինեի այդտեղ: ՈՒրիշ հարց, որ մարդիկ միտումնավոր ցանկացել են ջնջել ինձ նրա կենսագրությունից: Դրա համար ես գրքի առաջաբանում ասում եմ, որ եթե նույնիսկ ուզենան ինձ հանել նրա կենսագրությունից, նրան իմ կենսագրությունից հանել չեն կարող:
-Մի առիթով ասացիք, թե Մհերի հետ ամուսնանալը վախենալու էր: Մհերի առնչությամբ ապրած վախերը Ձեր կանխատեսած, պատկերացրա՞ծ վախերն էին, թե՞ դրանք տարբեր էին Ձեր սպասածներից:
-Վախի զգացողությունը սոսկալի է հենց նրանով, որ չգիտես, թե ինչից ես վախենում: Անորոշությունից ավելի վախենալու բան չկա: Եթե մարդն իր կյանքում ինչ-որ ռիսկերի է գնում, ինչ-որ փոփոխությունների է գնում, արդեն վախենալու բան ունի: Բայց ես այդ աստիճանի վախենալու չէի պատկերացնում, որքան որ եղավ իրականում: Ես շատ ավելի տանելի բան էի պատկերացնում, բայց շատ անտանելի դժվարություններ եղան ու շարունակվեցին երկար ժամանակ: Ամեն դեպքում, եթե ճակատագրով ինձ տրվել էր այդ դերը, ուրեմն տվողը մի բան գիտեր. գիտեր, որ պիտի դիմանամ: Բայց թող էլ չտա, որովհետև կարող է այլևս չդիմանամ:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ