«Մշակույթը կանոնավոր բանակի նման պետք է լինի»

Իրանահայ ռեժիսոր Անահիտ Աբադի «Եվա» խաղարկային ֆիլմը մեծ էկրաններին է: Հայ-իրանական առաջին համատեղ աշխատանքը ներկայացվելու է Ամերիկյան կինոակադեմիայի 90-րդ «Օսկար» մրցանակաբաշխության «Լավագույն օտարալեզու ֆիլմ» անվանակարգում:
Իրադարձությունները տեղի են ունենում Արցախում: Մասնագիտությամբ վիրաբույժ Եվան (Նարինե Գրիգորյան) ուսանող տարիներին առաջնագծում է եղել: Ավելի ուշ նրան Արցախ է բերում փախուստը սեփական ճակատագրից: Արցախի բարբառը, հետպատերազմյան գյուղական առօրյան յուրատեսակ կոլորիտ են հաղորդում ֆիլմին:
«Նկարահանումները տեղի են ունեցել Արցախի ամենատարբեր բնակավայրերում: Գյուղը, որ պատկերված է էկրաններին, որպես այդպիսին գոյություն չունի»,- այս մասին «Իրատեսի» հետ զրույցում ասաց ՏԻԳՐԱՆ ԴԱՎԹՅԱՆԸ, որը «Եվա» դրամայում մարմնավորում է գյուղապետի կերպարը: Տիգրան Դավթյանը ազատամարտիկ է, օպերային երգիչ, Երևանի էստրադային և ջազային պետական քոլեջի տնօրենը:

-Ինչո՞վ է առանձնանում «Եվան» արցախյան թեմայով այլ ֆիլմերից, և որքանո՞վ են հաջողված այդ ֆիլմերը:
-Արցախին առնչվող բոլոր ֆիլմերը որոշակի նմանություն, ես կասեի` մեկ ընդհանուր գիծ ունեն: Եթե օտարազգի ռեժիսորը ֆիլմ նկարահաներ մեր մասին, մեր պայքարի, մեր կենսակերպի, գուցե ուրիշ կերպ ընկալեինք, որովհետև նա ուրիշ աչքերով կնայեր այդ ամենին: Հաջողված են, թե չհաջողված, թող կինոքննադատներն ասեն: Յուրաքանչյուր ֆիլմ ճանապարհ ունի անցնելու: Մեկը կունենա 3000 հանդիսատես, մյուսը` 4000, բայց, միևնույն է, նրանք դաստիարակելու են հանդիսատեսին, որը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին է: «Եվան» ինձ համար առանձնահատուկ է, քանի որ ես նկարահանվել եմ այդ ֆիլմում, նաև նրա համար, որ օգտագործվել են Արցախի ժողովրդի ֆոլկլորը, Արցախի բարբառի ամենատարբեր խոսվածքները:
-Կարծում եք` ֆիլմը դրսի հանդիսատեսին հետաքրքիր կլինի որպես աշխարհի կողմից չճանաչված երկրի պատմությո՞ւն, թե՞ կգրավի համընդհանուր թեման` կնոջ ճակատագիրը, գյուղական կյանքը պատերազմից հետո:
-Ֆիլմը դիտելուց հետո կմտածեն` ո՞ր երկրի մասին էր: Կհետաքրքրի նաև գյուղական կյանքը` պատերազմից հետո: Աշխարհում շատ են գյուղերը, որտեղ պատերազմները մեկ լինում են, մեկ՝ դադարում: Բայց դրանք նաև սովորական գյուղեր են: Մարդիկ ապրում են այդ գյուղերում: Ֆիլմում տեսնում ենք, որ հնագիտական շերտ է հայտնաբերվում Արցախում, գյուղապետն էլ ասում է` էդ քո շերտն ինձ պետք չէ, այ, թող ապրի՛ Հրայրն այս գյուղում, երեք խոխա է մեծացնում, ապրի, շեն ստեղծի, որ հազար տարի հետո մեկը գա ու քանդի, գտնելու բան լինի: Այսինքն` մարդն է արժեքը:
-Ֆիլմը քաղաքական շեշտադրում ունի՞. լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասացիք, որ «Եվան» առաջի ֆիլմն է, որտեղ Արցախի անկախության հարցն է շոշափվում:
-Իմ ասածը կարող եմ բացատրել այսպես: Հայ մարդը աշխարհի որ անկյունում էլ լինի, ինչ էլ արարի, ինչպիսի աշխատանք էլ անի, նրա գիտակցության մեջ չի կարող չլինել Արցախի անկախության խնդիրը: Այսօր արդեն Արցախը, մեր ազատագրական պայքարը պետք է ճանաչելի դարձնենք ոչ թե աշխարհով մեկ դեսպաններ ուղարկելով կամ զենքի ուժով, այլ մշակույթի լեզվով:
-Իբրև Արցախի մասին ֆիլմ, որ ստեղծվել է հայ-իրանական առաջին համագործակցության արդյունքում, ի՞նչ ընդունելության արժանացավ «Եվան»: Պրեմիերային ներկա՞ էին պետական այրեր, մշակութային գործիչներ:
-Ներկա էին մշակույթի նախարարը, փոխքաղաքապետը: Ոմանց էլ գուցե չեմ նկատել: Իսկ առհասարակ, գնահատականը կտա հանդիսատեսը: Հանդիսատեսը իշխանությունը չպետք է լինի, իշխանությունը թամաշա անող է, հանդիսատեսը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին է:
-Մի փառատոնի շրջանակում պատերազմի մասին փաստավավերագրական ֆիլմի ցուցադրության ժամանակ ես տեսել եմ երեքհոգանոց դահլիճ: Ճիշտ է` առաջնախաղ չէր, բայց, բոլոր դեպքերում, Ձեզ անհասկանալի չի՞ թվում այդ վերաբերմունքը:
-Դա անտարբերության արդյունք է, որ ձեռք ենք բերել անկախության տարիներին: Ես աշխատել եմ օպերային թատրոնում, եղել են ներկայացումներ, որ 1000-տեղանոց դահլիճում 20, 30, 40, 50 հոգի են եղել: Դա կարող եմ բացատրել նրանով, որ հանդիսատեսը մի քիչ հեռացել է դասական երաժշտարվեստից: Մենք պատերազմող երկիր ենք: Հիմա առաջ ենք գնում, բայց շատ դանդաղ: Հենրիկ Հովհաննիսյանը հայ թատրոնի մասին իր անդրադարձներում պատմում է, որ 20-րդ դարի սկզբին թատրոնների առջև հանդիսատեսը վեճի էր բռնվում, ոստիկանությունը նրանց ցրում էր: Վեճը գիտե՞ք` ինչի համար էր, մեկն ասում էր՝ այս դերասանը լավ էր խաղում, մյուսն ասում էր` վատ էր: Այսինքն, կար խաղաղ ապրելու զգացում և սևեռվում էին մշակույթի վրա: Հիմա մենք խաղաղություն-պատերազմ ընկալումի մեջտեղում ենք: Բայց մենք այն ժողովուրդն ենք, որ երեք հոգի չպետք է լինի նման ֆիլմի ցուցադրությանը: Դա բոյկոտ է:
-Դանդաղ ընթացքը պայմանավորված է երկրի սոցիալ-տնտեսակա՞ն վիճակով:
-Մշակույթն ու տնտեսությունն իրարից զատ չեն, ինչպիսին երկրի տնտեսությունն է, այդպիսին էլ մշակույթն է: Անհատական ձեռքբերումներ են գրանցվում, գլոբալ առումով` ես չեմ լսել, որ ասեն` մի կետից սկսել ենք ու հասել մյուս կետին: Միակ ձեռքբերումը, որ ունենք, կանոնավոր բանակն է: Մշակույթն էլ կանոնավոր բանակի նման պետք է լինի: Նորովի մտածել է պետք, եթե նորովի չմտածեինք, 90 թվական չէր լինի, ազատամարտ չէր լինի, նախագահ չէինք ունենա, նոր ձևով չմտածեինք, Արցախի Հանրապետություն էլ չէինք ունենա:
-Մի հարցազրույցի ժամանակ ասացիք, որ կրթության, մշակույթի նախարարները եթե գյուղից գյուղ ման գան, կզգան՝ ինչի պակաս կա: Ինչի՞ մասին է խոսքը, նկատելի՞ է այդ «պակասը» ֆիլմում:
-Ֆիլմում հարսանիք կար, դհոլ, զուռնա, խորոված, երգ ու պար: Մարդիկ հավաքվել, խնջույք էին անում: Մարդիկ նաև թաղումների են գնում այդպես խմբված: Բայց գյուղում չկան կինո, թատրոն: Չգործող ակումբներ կան, որ կարող են իբրև թատրոն ծառայել: Երբ գյուղապետին ասում ես այդ մասին, ասում է` գյուղացին մինչև մութն ընկնելն աշխատում է: Բայց հետո գնում է տուն, ի՞նչ է նայում` սերիալ: Մի սերիալում էի նկարահանվել, որ գյուղը գնում էի, ինձ ճանաչում էին: Գյուղացին տեսնում է գյուղում ոչ մի բան չկա, հողը վաճառում է, գնում է քաղաք, գյուղը դատարկվում է: Քաղաքում տաքսի են քշում, տեսնում են՝ էլի բան չկա, գնում են Ռոստով, Մոսկվա կամ սիբիրյան որևէ բնակավայր: Մարզպետները, գյուղապետերը պիտի ուշադրություն դարձնեն, որ մշակույթի տները աշխատեն, կվերանա նաև ստեղծագործական վակուումը: Ինքս էլ երաժշտական խմբեր եմ ուղարկելու գյուղեր:
-Ֆիլմում ներկայացվում են պատերազի հետևանքները, բնակավայրը լքելու-չլքելու խնդիրը: Գյուղապետը, չնայած կնոջ հորդորներին, չի լքում գյուղը, անգամ կառուցում է իր գերեզմանը: Հանդիսատեսը հասցնում է սիրել նրանց փոքրիկ տղային` չարաճճի, պրպտուն, անդադրում Դավթին, ու դժվար է հաշտվել, որ նա հերթական զոհն է պատերազմից մնացած ականի: Երկու բառով կպատմե՞ք Դավթի մասին:
-Դավիթը քարինտակցի է, անունը՝ Պավել, երկու-երեք քույր ունի, Գագոյի տղան է: Գագոյի հետ պատերազմ ենք անցել: Ֆիլմում Դավիթն այնպիսին է, ինչպիսին կյանքում է: Աչքդ թարթում ես, ծառերի վրա է կամ աչքից հեռու մի տեղ:
-Ըստ Ձեզ` «Եվան» ինչպե՞ս կընդունվի Արցախում: Երևի թե ամենապատասխանատու ցուցադրությունը Արցախում է լինելու:
-Նախ` արցախցին շատ է սիրում կինո, թատրոն: Այնտեղ 21-րդ դարին համահունչ կառույցներ են ստեղծում, օպերային բեմադրությունների առաջնախաղեր են ցուցադրվում, բայց Արցախում մարդիկ նաև ճանաչում են իրար, ասում են` Նազարենց Սաքոն, այսինչ գյուղի Աբոն: Այնտեղ երբեք չեն ասում՝ սա մարտունեցի է, սա հադրութցի, ինչպես մենք ենք բաժանումներ դնում` լենինականցի, ապարանցի, երևանցի: Ֆիլմը նկարահանվել է Շուշիում, Խոջալուում, Մարտունիում և այլուր: Գյուղապետի տունը Շուշիում է, խանութը` Քարինտակ գյուղում, որովհետև մի գյուղի պատմություն չէ: Ինչպես արդեն նշեցի, օգտագործել են արցախյան տարբեր շրջանների բարբառներ: Ամեն մեկն իրեն է տեսնելու այս ֆիլմում:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ