ԳԱՍՊԱՐ ԿԱԼԱՏՈՒԶՈՎԻ ԽՈՍՔԸ
16.02.2025 | 06:28
Բարբառները մարդկանց նման են՝ ծնվում են, ապրում և, ցավոք, մեռնում։ Մեռնում են գործածողների չգոյության պատճառով։ Հետո իրենց լավագույն, մնայուն, կենսունակ բառերը փոխանցում են մայր լեզվին, իսկ իրենք վերածվում գիտական ուսումնասիրության նյութի։
Ուզում եմ ներկայացնել թիֆլիսահայ բարբառը, որին այլևս ոչ ոք չի տիրապետում։ Սա ավելին է, քան Գ․ Սունդուկյանի բարբառը, սա թիֆլիսահայերի ամենօրյա խոսակցական լեզուն է։ Հեղինակը Աստվածատուր Երիցյանն (1872-1929) է՝ Գասպար Կալատուզով կեղծանունով, որն ապրել-գործել է Թիֆլիսում։ 1906-1925 թթ․ խմբագրել է «Խաթաբալա» երգիծաթերթը, 1909-1912 թթ․՝ նաև «Սուրհանդակ» օրաթերթը։
***
Հիմի ով վուր ապրում է՝ իր համա խօմ չի ապրում, իլաքի նա, ով վուր փող՝ միլիօններ ունէ. նա էդ թաւուր մարթը, պտի խալխի համա ապրի, խալխի կամքով նստի, խմի, ուտի, քնի:
Վայն է էկի նրան, ով էտինց չի ժաժ էկի:
Իս գիդիմ, վուր մեռնիմ էնչախնէթ էն էք թէ՝ Գասպար Կալատուզովը ի՞նչ է թողի ու ու՞մ ինչ է շնոխքի, միլիօներիմէն ու՞մը ինչ է բաժնի. իս գիդիմ, վուր մեռնելուս շատիրդ քթիրը կու կախիք, շատիրդ էլ պռոշնիրը կու կրծիք – համա էդունք չի օտկի – չունքի իս իմ անդերձը (կտակը) էնինց ղայիմ իմ գրի ու փեչտի, վուր օխտը դուժին աբլակատնիր ու դուշէպրիկաշչիկներ էլ չալիշ գան՝ վուչինչ չին կանայ անի:
Իս իմ կամքի տէրն իմ:
Աշխրքիս վրայ բանիր կայ, վուր մարթս ինչ էլ ուզի անի,-չի կանայ ամենքի սիրտը շահի:
Մէկը փող ունէ:
Մէկէլը խիլք:
Էն մինը սիրնութին:
Վրայ չուրրորթը տալանտ:
Հինգերուրթը ձէն:
Վեցերորդը մէ ուրիշ բան, ու էսէնց թայիր թայիր բանիր:
Դուք տեհիլ ի՞ք, վուր մէկը՝ խիլունքը, իրա խիլքը մէ գլուխ ու ամենքին բաժնէ – իժում էլ գլխումը ի՞նչ կու մնայ. էդ խօ գորոդսկոյ կասի հանգի կու դադարկւի:
Մինը՝ վուր սիրնութիւն ունէ, ու նրա աղաք ամեն մէ կաւալէր-սուխարնիկները առուտեհանից մինչկլի իրիկուն դռանը կաղնին՝ «մինք քիզ սիրում ինք». ի՞նչ էք փիքր անում, սիրուն կնիկը ամենքի հիդ էլ վուր պռոշտի անի՝ էլ սիրունութինը կու մնա՞յ:
Մէկը, խօսքի գելիշ տալանտ է, ասինք, լաւ խաղցող է թրիատրում ու խալխն էլ խիստ հաւնում է նրան, կուլի՞ ըլի, վուր քուչեքումն էլ իր խաղը շանց տայ: Կօսին տուտուց է:
Մարթ կայ լաւ ձէն ունի. մէ խաղի, երքի համար հարիր թումնիր ին տալի, ինչ էք կարխում էդ լաւ ձէնով մարթը հայ «իրգիչների» թաւուր, վուր ամեն մի ղոնաղլութինին, ժամ ու պատարաքին իրքի, էլ էտ ձէնը գին ու աժում կունե՞նայ. չէ՛, իսկի էլ կոպէկ չի արժենայ։
Ողորմելի խալխ:
Քելեխ ուտող ժողովուրթ-հաուց, մինչկլի ի՞փ պտիս դուն ուրիշի ձեռքին, ուրիշի աշխատանքին, դադածին մտիկ տաս:
Ուրիշի սչոտումը ասկասիրութին ին անում:
Ասկի համա փիքր անում:
Կօսէին.
-Ասկը ի՞նչ կօնէ, շունը ու գէլը դիփ պիտի ուտէ, ու վիրչն էլ գերեզմանից կու հանէին, էնղդամ ուշունցներ կուտային:
Հիմի միթոմ ուշունցնիր չին տա՞լի բարերարներուն:
Մարթու, աթմորթու խասիաթը էտինց է:
Իր օրումը նա խիլունք բան չի ասիլ, չի անիլ:
Իս, վուր ջէր չունեցած միլիօններս ասկի համա անդերձ արի՝ ո՞վ հասկացաւ, ո՞վ ձեզմէն մէ բերան շնորհակալութիւն արաւ, ի՞նչ է իմ փողը՝ փող չէ՞ր, իմ միլիօնները՝ միլիօններ չէի՞ն:
Իս, չունեցած տեղիցը, լէն սրտով ասկի համա ղիմիշ արի էն՝ ի՞նչ՝ վուր չունէի, ու թէկի ունենայի՜ - աբա էդ էլ ինչ խօսք, վուր մէկը էրկուսով, իրիքով, հարիր հազարով կու աւելցնէի:
Համա բանի զօրութինը էտի չի:
Էտինց է աշխարքը:
Խիլքի աղքատնիր:
Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են… Եթե չլիներ մեր չարամիտ միջամտությունը, ապա հայերի բացարձակ մեծամասնությունը, ըստ Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի, հայտնվելու էր Ռուսաստանի պաշտպանության ներքո
-
Ասում են… Պարադիգմի կտրուկ փոփոխությունը և անցումը դեպի Եվրամիության հարթակ, մեր կարծիքով, անխուսափելիորեն կապված կլինի ՀՆԱ-ի անկման և հայկական բիզնեսին, տնտեսությանն ու Հայաստանի հասարակ քաղաքացիների կենսամակարդակին լուրջ հարվածների հետ։
-
Ասում են… Դոնալդ Թրամփի գլխավորած հանրապետական վարչակազմի ԱՄՆ-ում իշխանության վերադարձով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո միջազգային գործընթացների Վաշինգտոնի ըմբռնումը նոր հարթություն է ձեռք բերել: Հունվարի 15-ին Սենատում այս հարցի վերաբերյալ նոր պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն շատ խոսուն հայտարարություններ արեց։
-
Ասում են Եթե ինչ-որ մեկը սեփական պատմությունը խեղաթյուրում է թշնամու բարեհաճությանը արժանանալու համար, նա հարգանքի արժանի չէ: Թուրքիան Հայաստանի հավերժական թշնամին է, նրանք հավերժական անեծքի տակ են հայոց կոտորածը կազմակերպելու համար:
-
Ասում են… «Զանգեզուրի միջանցքը» ներկայիս տեսքով մաքուր թուրքական պրոյեկտ է: Այդ միջանցքով Ադրբեջանը ոչնչից ստանալու է տարեկան 1,5 մլրդ դոլար եկամուտ, իսկ Թուրքիայի առջև բացվելու են Կասպից ծովի դարպասները, և մուտք է գործելու Կենտրոնական Ասիա
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
Տարածաշրջանային
