«Հայ ժողովուրդն այսօր շատ ավելի զգոն է թուրք ժողովրդի հետ շփվելիս»

Էլիֆ Շաֆաքի «Ստամբուլի բիճը» վեպը մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել հայ ընթերցողների շրջանում: Առաջին անգամ «Ստամբուլի բիճը» լույս է տեսել անգլերեն: Այնուհետև հեղինակն ինքը այն թարգմանել է թուրքերեն: Շաֆաքը վեր է հանում թուրք հասարակության ներքին բազմաթիվ խնդիրներ, որոնց թվում կարևորագույն տեղ է զբաղեցնում Հայոց մեծ եղեռնը` իբրև թուրքի հոգեբանության չհաղթահարվող բարդույթ: «Անտարես» հրատարակչությունը գիրքը թարգմանել է թուրքերենից: Թարգմանությունը կատարել է երիտասարդ թարգմանչուհի ԱՐՓԻ ԱԹԱԲԵԿՅԱՆԸ:

-Թուրքագետները վստահեցնում են, որ եթե թուրք մտավորականները բարձրաձայնում են ցեղասպանության մասին, չի նշանակում, որ ճանաչում են Հայոց ցեղասպանությունը, և եթե, օրինակ, մեր պատմական հողերը վերադարձնելու խնդիր լինի, կողմ կլինեն:
-Կարծում եմ՝ գիրքը ոչ միայն ցեղասպանությանը, այլև մերօրյա Թուրքիայի շատ այլ կարևոր հարցերին է անդրադառնում, օրինակ` հասարակության մեջ կնոջ և տղամարդու դերերի կարևորությունը, սերունդների բախումը, ընտանիքում առկա խտրականությունը տղա և աղջիկ երեխաների միջև, ի վերջո, ինցեստի առկայությունը թուրք հասարակության մեջ, որի մասին բոլորը, ներառյալ ընտանիքի անդամները, շատ հաճախ լռում են: Անդրադառնալով հարցի երկրորդ մասին, իհարկե, միայն այն, որ թուրք մտավորականը հայասեր է, չի նշանակում, որ կարող է հանդուրժողականություն ցուցաբերել, երբ հարց բարձրացվի հողերի վերադարձի մասին: Հետաքրքիր է նաև այն, որ շատ մտավորականներ ցեղասպանության մասին, հատկապես վերջին տարիներին, շատ են խոսում, բայց լուծումը համարում են միայն Թուրքիայի Հանրապետության` ներողություն խնդրելը:
-Ինչո՞վ է տարբերվում «Ստամբուլի բիճը» ցեղասպանությանն այս կամ այն կերպ առնչվող թուրք հեղինակների այլ գրքերից: Օրինակ, շատերն են պնդում, որ Թուրքիայում Փամուկի չբնակվելը, հալածանքները սարքովի են:
-Փամուկն ընդամենը մեկ հարցազրույցում նշել էր, որ Օսմանյան կայսրությունում մեկ միլիոն հայ է սպանվել, մինչդեռ նա երբեք ցեղասպանության մասին ոչինչ չի գրել: Էլիֆ Շաֆաքի գիրքը հետաքրքիր եմ համարում նրանով, որ այն ավելի շատ արտահայտում է հայացք` ուղղված ապագային: Հավանաբար նա երկխոսության ճանապարհը տեսնում է երկու ազգերի երիտասարդ ներկայացուցիչների` միմյանց ճանաչելու և հասկանալու միջոցով: Ցեղասպանության մասին կարդացածս թուրք հեղինակների մյուս գրքերը քննարկում են Ցեղասպանության հարցը, խեղաթյուրելով պատմական փաստերը, փորձելով արդարացնել տեղի ունեցածը, ոմանք էլ անդրադառնում են միայն կրոնափոխ եղած հայ կանանց պատմություններին: Վերջիններս հետաքրքիր են հուզիչ փաստերի առումով, բայց, այնուամենայնիվ, ամեն անգամ ստիպում են ընթերցողին մտածել նրանց կազմած ընտանիքների, կորած սերունդների, ջնջված հայկականության մասին:
-Ընթերցողի մեջ հարց է առաջանում` Շաֆաքը իրապե՞ս թուրք է:
-Գիտեմ, որ Շաֆաքի ծնողները թուրք են: Շատերի մեջ հարց է առաջանում` արդյոք նա հա՞յ է, թե՞ ոչ: Չգիտեմ, բայց կարծում եմ, որ վաղուց արդեն դժվար է ասել, թե ով է Թուրքիայում թուրք, ով չէ: Խառնամուսնությունները ոչ միայն հայերի, քրդերի, ասորիների, այլև բալկանյան երկրների ժողովուրդների, Բալկաններից գաղթած թուրքերի և հույների միջև բավական տարածված են եղել: Ի վերջո, Օսմանյան կայսրությունը տարբեր ազգերի մեծ խառնարան է եղել, և այդ ազգերի միջև շփումը ազգագրական առումով իր հետքն է թողել թուրքերի վրա:
-Ի՞նչ արձագանք է առաջացրել գիրքը Թուրքիայում:
-Թուրքիայում գիրքը բացասական արձագանք է ունեցել սկզբում, որոշ ժամանակ արգելվել է, այնուհետև դատավարություն է տեղի ունեցել գրողի դեմ՝ թյուրքականությունը վիրավորող 301-րդ հոդվածի համաձայն: Գիրքը հիմա Թուրքիայում կա, վաճառվում է:
-Հեղինակի կողմից թուրքերեն թարգմանված տարբերակում գրքի վերնագիրը փոխված է` «Հայրը և ընկեցիկը»: Ինչո՞ւ, հարցադրո՞ւմն է ուրիշ, երբ սեփական ժողովրդին է ուղղված խոսքը, թե՞ զգուշավորություն է:
-Անգլերեն տարբերակում «bastard» բառն է օգտագործվել, իսկ թուրքերեն տարբերակում «pij», այսինքն` «բիճ»: Այս բառն էլ է դարձել տարաձայնությունների և վեճերի պատճառ, քանի որ այն Թուրքիայում ծանր հայհոյանք է համարվում:
-«Ստամբուլի բիճը» թարգմանվել է նաև «Ստամբուլի ընկեցիկը» վերնագրով, ինչո՞ւ ընտրեցիք առաջին տարբերակը:
-Լսել եմ նաև այլ տարբերակներ, որ առաջարկվել են այդ բառը փոխարինելու համար, բայց ես որոշեցի մնալ բնագրին ավելի հավատարիմ, բացի այդ, այդ բառն իր ուժը և նշանակությունն ունի գրքում` ոչ թե որպես հայհոյանք, այլ որպես Ասյայի կամ որպես նոր սերնդի հոգեվիճակ:
-Ո՞վ է Ասյան:
-Գրքում Ասյան թուրք երիտասարդ սերնդի ներկայացուցիչն է: Իրականում նա ներկայացնում է թուրք հասարակության մի ամբողջ նոր սերնդի մտածելակերպը, ապրելակերպը, ցեղասպանության հարցում որոշակիորեն ձևավորված, գուցեև մի քիչ քարացած նախապաշարմունքները: Բացի այդ, այս կերպարի և տան մյուս կանանց համեմատության միջոցով հեղինակը նաև փորձել է ցույց տալ սերունդների բախումը, տարբեր հավատ, տարբեր գաղափարախոսություն ունեցող կանանց գոյությունը և հակասությունները հասարակության մեջ:
-Գիրքը փակելուց հետո մտածում ես, որ, այնուամենայնիվ, բռնաբարված, ցեղասպանված լինելու փաստը այնքան էլ պատվաբեր չէ: Ի դեպ, հեղինակը նկատում է, որ հայերը հաճախ են խղճում իրենք իրենց: Համամի՞տ եք նրա հետ:
-Գուցե պատվաբեր չէ, բայց, ցավոք, փաստ է: Հեղինակի հետ այդ թեմայի շուրջ, այո՛, համաձայն եմ: Ցեղասպանության փաստն ինձ համար անվիճելի է, բայց այս հարցում հեղինակը ճիշտ է: Մենք սիրում ենք մեզ խղճալ, գուցե մի քիչ էլ ողբալ և դա անում ենք ոչ միայն Ցեղասպանության հարցը քննարկելիս:
-Գիրքն ընթերցելիս մի կողմից՝ համակրում ես թուրք ընտանիքին, մյուս կողմից՝ կա զգուշացում` «այն ժամանակ էլ թվացել է, որ ամեն ինչ լավ է»: Սա արդյո՞ք սպառնալիքի պես չի հնչում նաև այսօրվա համար:
-Ես կարծում եմ, որ բոլորս մարդ ենք: Թուրք ընտանիքների մեծ մասը հայ ընտանիքներից շատ չի տարբերվում հյուրընկալության, ջերմության, ընկերասիրության առումով: Այո՛, այն ժամանակ էլ կային լավ ու վատ ընտանիքներ, և շատ ընտանիքներ հայ ընտանիքների երեխաների են փրկել: Կցանկանայի նշել, որ, լավ, թե վատ, հայ ժողովուրդն այսօր շատ ավելի զգոն է թուրք ժողովրդի հետ շփվելիս: Շատերն ունեն ընկերներ, ծանոթներ, ի վերջո, Թուրքիայի հայերը նրանց հետ են ապրում, համենայն դեպս, ես միշտ նկատել եմ, որ հայ ընտանիքները միշտ որոշակի սահմաններ են պահպանում թուրքերի հետ: Ըստ իս, զգուշությունը երբեք չի խանգարի:
-«Խնդիրն այն չէր, որ ցավը չէին կիսում, ընդհակառակը` կիսում էին: Խնդիրն այն է, որ իրենց և անցյալում մեղք գործածների միջև ոչ մի կապ չկար»: Այս բառերի ենթատեքստում արդյո՞ք ժխտողականություն չկա, արդարացում:
-Իհարկե, կա, ի դեպ, դա այն արդարացումն է, որը հենց Թուրքիան է օգտագործում. առաջ են քաշում այն փաստը, որ ցեղասպանությունը տեղի է ունեցել Օսմանյան կայսրության ժամանակաշրջանում, և որ Թուրքիան Օսմանյան կայսրության իրավահաջորդը չէ:
-«Ոմանք ասում են, որ երկու միլիոն հայ է սպանվել: Խելքը գլխին ոչ մի պատմաբան սա լուրջ չի ընդունի: Ըստ իս` մի հոգի էլ սպանվի, արդեն շատ է»: Սա շատ նուրբ դիտարկում է, այն էլ թուրք հեղինակի կողմից, չե՞ք կարծում:
-Համամիտ եմ, բայց այս հատվածը, եթե չեմ սխալվում, վերցված է Արմանուշի և Ասյայի թուրք ընկերների հանդիպման ժամանակ Ցեղասպանության մասին նրանց ունեցած զրույցից: Այսինքն` հեղինակը, կարծում եմ, փորձել է ցույց տալ կարծիքների բախում` առաջ քաշելով Ցեղասպանությունը ժխտողների մեծ մասի պնդումները:
-Ի՞նչ դժվարությունների եք հանդիպել գիրքը թարգմանելիս:
-Դա իմ առաջին թարգմանությունն էր, թերևս մի փոքր անվստահ էի: Շատ մեծ խնդիրների չեմ հանդիպել: Մեծ պատասխանատվություն էի զգում:
-Ծանո՞թ եք Շաֆաքի այլ աշխատանքներին: Ինչի՞ մասին է գրում թուրք գրողը:
-Այո, նրա գրեթե բոլոր աշխատանքներն եմ կարդացել: Գրում է տարբեր թեմաներով, օրինակ, նրա «Սեր» կամ անգլերեն տարբերակով` «Սիրո քառասուն օրենքները» գիրքը սուֆիզմի, Ջելալեդդին Ռումիի և նրա ուսուցիչ Շեմս Թավրիզեցու և դրան զուգահեռ ժամանակակից Ամերիկայում կնոջ թառամող սիրո պատմություն է: Ամենահայտնի մյուս գրքերից է «Իսքենդեր» կամ «Պատիվ» վեպը, որը կրկին թուրք հասարակության մեջ կնոջ, տղամարդու դերերի, ընտանիքում եղած խտրականությունների, պատվի հողի վրա իրականացված սպանության մասին է:
-Մի փոքր էլ Ձեր ծրագրերի մասին:
-Հիմա սովորում եմ Բեռլինում, ավարտական թեզ եմ գրում: Հետագայում էլ ունեմ ուսման, ինչպես նաև նոր թարգմանության ծրագրեր:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ