«Եկեղեցու վերականգնումը նման է փաստավավերագրական ֆիլմ նկարելու»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է «Հովհաննես Օձնեցի կաթողիկոս Իմաստասեր» բարեգործական հիմնադրամի տնօրեն ՎԱՆՈՒՇ ՇԵՐՄԱԶԱՆՅԱՆԸ:

-Ե՞րբ և ինչո՞ւեք «Հովհաննես Օձնեցի կաթողիկոս Իմաստասեր» բարեգործական հիմնադրամը ստեղծել:
-Հիմնադրամը պետական գրանցում է ստացել 2011 թ. ապրիլի 26-ին, նպատակն է Հայաստանի տարածքում պատմամշակութային արժեքների վերականգնումն ու վերանորոգումը: Հիմնադիրը և ֆինանսավորողը արմատներով օձնեցի, ռուսաստանաբնակ Մովսես Զավարյանն է: Ընտրվել է հիմնադիրների խորհուրդ մեր ազգի խիղճը կազմող մարդկանցից: Սկսել ենք Օձունից. մշակույթի նախարարության և Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հետ կնքվել է եռակողմ պայմանագիր, նախարարությունը մեզ տրամադրել է նախագիծը, Մայր Աթոռը համաձայնությունն ու օրհնանքն է տվել, և հիմնադրամը սկսել է 4-6-րդ դարերում Օձունում կառուցված Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու վերականգնման աշխատանքները: Հիմնադրամը հայտարարեց մրցույթ, որին հայտ ներկայացրին շինարարական 10 կազմակերպություններ, երկուսը լիցենզիա չունեին, ութը մասնակցեցին մրցույթին: Մինչև մրցույթը հարցնում էին` ձևակա՞ն է, հաղթողին արդեն գիտե՞ք, թե՞ իսկապես մրցակցելու ենք: Անձամբ ես եմ ընդունել փաստաթղթերն ու ասել եմ, որ ձևական չէ, մենք իրավունք ունենք ընտրելու շինարարին ու աշխատանքը սկսելու, բայց որովհետև այդ բնագավառում նորեկ ենք, ուզում ենք ընտրել լավագույն տարբերակը: Մրցույթում հաղթեց «Լեդբուք» ՓԲԸ-ն, և 2012-ի հուլիսի 23-ին մտավ շինհրապարակ:
-Ամեն ինչ այդքան հեշտ ու հանգի՞ստ էր:
-Խանգարող հանգամանքներ կային, ինչպես լինում են բոլոր բնագավառներում: Ի սկզբանե նախագիծը թերի էր, երբ ստորագրեցինք եռակողմ պայմանագիրը, մասնագետներն ասացին, որ նախագիծը փորձաքննություն անցել է, բայց թերի է: Մեղքը նաև հիմնադրամինն էր` ուզում էինք սկսել աշխատանքներն ու ընթացքում նախագիծն ամբողջացնել, ճարտարապետի հետ էլ համաձայնեցրինք, որ ընթացքում թերին կլրացվի, բայց ոչինչ էլ չարվեց: Հընթացս, թերի նախագծից ելնելով` և իրավիճակը շինհրապարակում, և հարաբերությունները մարդկանց հետ սրվեցին, և մի պահ արդեն պատային իրավիճակ էր ստեղծվել:
-Վերականգնումը դադարեցնելո՞ւ խնդիր էր ծագել:
-Կամ առանց նախագծի աշխատելու, կամ աշխատանքները դադարեցնելու: Ես դիմեցի մշակույթի նախարարություն` վերականգնման աշխատանքները կասեցնելու համար: Պատմամշակութային արժեքների վերականգնման գործակալությունը իր մասնագետներին ուղարկեց, և մենք չկասեցրինք աշխատանքները: Հին նախագծի սահմաններում հնարավորն արվեց, բայց հարցն արդեն հասունացել էր, և շինկազմակերպության հետ աշխատանքները չէինք կարող շարունակել: Նրանք անընդհատ պատրվակներ ունեին չաշխատելու` օգոստոսին, սեպտեմբերին ընդհանրապես չեկան, իսկ առանց նրանց շինարարներն իրավունք չունեն փոփոխություններ կատարելու:
-Նախագծի թերությունը ո՞րն էր:
-Նախագիծը կազմվել էր 1986 թ., չորս հեղինակներն էլ այսօր արդեն չկան, ղեկավարի` Միշա Հակոբյանի անունից տրվել է նախարարություն, նրանք վերցրել են ու փորձաքննություն անցկացրել: Բայց նախագիծը չի ներառում 1988-ի երկրաշարժից հետո առաջացած փոփոխությունները, մասնավորապես եկեղեցու գմբեթի չորս ճաքերը, որոնք շատ վտանգավոր էր համարում հենց վերականգնող ճարտարապետը: Միլանի համալսարանի մասնագետներն անցյալ տարի Երևանում էին և օգնեցին նոր եղանակով գմբեթը վերականգնել: Մեզ մոտ ընդունված է ճաքերն ամրաններով ամրացնել, իտալացիներն առաջարկեցին ապակե կտորով անել, որը և ամուր է, և ճկուն: Գործակալության մասնագետները հաստատեցին առաջարկը և այժմ շնորհիվ իտալացիների` Օձունի եկեղեցու գմբեթը փրկված է: Վերջապես պետք է հասկանալ, որ այսօր արդեն սովետական ժամանակները չեն, սովետական ժամանակներում գիտեին, որ ինչքան շատ քանդել-վերաշարելու տարածք լինի, այնքան շատ փող կաշխատեն, բայց այսօր եկեղեցի վերականգնելով չի կարելի փող աշխատել: Հոգևոր մարդը պիտի այդ գործով զբաղվի, եթե ոչ հոգևոր, աստվածավախ, եթե ոչ աստվածավախ, գոնե սրտացավ: Բայց եթե այդ գործն ընկալվում է կերակրափողը լցնելու միջոց, ստացվում է այն, ինչ եղավ Քոբայրում, ու հիմա նախարարության մասնագետներն ու շինարարները փորձում են մեղմել այն անարգանքը, որ հասցվեց եկեղեցուն:
-Ի՞նչ վիճակ է հիմա և ի վերջո` ո՞րն է կոնֆլիկտի էությունը:
-Փաստորեն, պարզվեց, որ մրցույթում հաղթած կազմակերպությունը բազմազբաղ է և ամիսը գոնե երեք անգամ շինհրապարակ չի ուղարկում իր մասնագետներին: Հիմա վերականգնումը դադարեցված է եղանակային պատճառներով. վերականգնում կատարվում է ապրիլի 10-ից մինչև հոկտեմբերի 25-ը, +8 աստիճանից ցածր ջերմաստիճանի դեպքում շինաշխատանքներ չեն կատարվում, որովհետև կրաշաղախը սառչում է:
-2014-ի ապրիլի 11-ին աշխատանքները վերսկսվելո՞ւ են:
-Հուսամ, որ այո: Իրավիճակից ելնելով՝ ես դիմել էի և Ամենայն հայոց կաթողիկոսին և մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանին: Արդեն նոր ճարտարապետ ունենք` երիտասարդ մի տղա, որ հենց Օձունի եկեղեցուն նվիրված դիպլոմային թեզ է պաշտպանում: Մշակույթի նախարարը ավելի փորձառուներին հանձնարարեց իրենց հսկողության տակ պահել աշխատանքները:
-Ձեր տագնապները պակասեցի՞ն ճարտարապետի փոփոխությամբ:
-Տագնապներս կվերանան վերականգնումն ավարտելուց հետո, երբ ամեն ինչ տեղը տեղին լինի, ու մասնագետներն էլ դա հաստատեն: Ծագել են նաև ֆինանսական հարցեր:
-Իսկ հիմնադրամի հիմնադիրն ու ֆինանսավորո՞ղը:
-Վախենամ, որ հիմնադիրը չշարունակի ֆինանսավորել: Պատճառը եկեղեցու շուրջ ծավալվող իրադարձություններն են, մասնավորապես` Օձունի եկեղեցու քահանայի «նախաձեռնությունները»: Չեմ ուզում մանրամասների մեջ մտնել, բայց գլխավորն ու երկրորդականը տարբերելը ոչ բոլորին է տրված: Փոքր կսմիթներից, ցավոք, ձևավորվում է մեծ հիասթափություն, և վեհ նպատակներով հայրենիք եկած մարդիկ ուղղակի հոգնում են բանավեճերից, ասեկոսեներից, մեծապատիվ մուրացկանությունից, որ 19-21-րդ դարերի ընթացքում մենք կատարելագործել ենք:
-Ձեր նախնական հաշվարկներով` ե՞րբ կավարտվի Օձունի եկեղեցու վերակառուցումը:
-Շինարարական կազմակերպության հետ մեր պայմանագրի համաձայն` 2014 թ. հոկտեմբերի 25-ին վերականգնումը պետք է ավարտված լինի: Բայց որովհետև նախագիծն անընդհատ փոփոխվել է, նախագծում ընդգրկված չեն կամարաշարերի ամրացումը, հյուսիս-արևմտյան կողմում գտնվող մահարձան կոթողի վերականգնումը, նոր ճարտարապետի խնդիրը այդ ամբողջը վերանայելն է: Եկեղեցու վերականգնումը նման է փաստավավերագրական ֆիլմ նկարելու. կա նախագիծ, որի հիման վրա վերականգնում ես ու գրում սցենարը: Հայ ճարտարապետության գոհարներից է Օձունի եկեղեցին, և նրա վերականգնումը պահանջում է ճարտարապետի ամենօրյա ներկայություն, որպեսզի աշխատանքներն ավարտվեն ժամանակացույցից չշեղվելով: Միայն ճարտարապետի ներկայությամբ հին քարի փոխարեն նոր քար կարող է դրվել: Եկեղեցու առաջին ճարտարապետը հայտնի չէ, հայտնի է, որ կառուցվել է Գրիգոր Լուսավորչի և Տրդատ ճարտարապետի անմիջական ներկայությամբ: Ամենայն հավանականությամբ եկեղեցու տեղում հեթանոսական տաճար է եղել: 4-րդ դարում կառուցված եկեղեցին 6-րդ դարում երկրաշարժից տուժել է, նորից է կառուցվել, կամարաշարը 7-րդ դարում կառուցել է Հովհաննես Իմաստասեր Օձնեցի կաթողիկոսը: Նա հուղարկավորված է եկեղեցուց մի քիչ հեռու մատուռում, որը նույնպես վերականգնման կարիք ունի: Պատմաճարտարապետական հուշարձանների վերականգնումն ընդհանրապես ոսկերչական հմտություն է պահանջում, միայն մասնագետները կարող են չվնասելով պահպանել:
-Հայաստանում կա՞ն այդքան բարձրորակ մասնագետներ, թե՞ ամեն ինչ շինարարների հույսին է:
-Փառք Աստծո, կան: Լավ ու սրտացավ մասնագետներ կան, որ հասկանում են իրենց գործը: Անկախ ամեն ինչից` մեր առաջին խնդիրը եկեղեցու վերականգնումը ավարտելն է: Մոսկվայի ամենալավ հուշարձանը Պուշկինի արձանն է համարվում, որովհետև կառուցվել է ժողովրդական հանգանակությամբ: Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդները, հոգևոր մարդիկ անպայման պետք է մասնակցեն այս գործին, և եկեղեցին կվերականգնի իր նախկին հզորությունը: Իմ նկարիչ ընկերները իրենց նախաձեռնությամբ կտավներ են նվիրաբերել, որոնք կվաճառվեն, և հասույթը կփոխանցվի վերականգնման համար: Ես կարծում եմ, որ անպայման հանգանակություն պիտի արվի, ու հետո էլ եկեղեցու մոտ ցուցատախտակ կլինի բոլոր հովանավորների անուններով: Ոչ միայն Օձունը, այլև բոլոր այն տները, որ մեր նախնիները Աստծո ու հավատի տուն են համարել, պետք է վերականգնվեն: Երջանկահիշատակ Սոս Սարգսյանն ասում էր. «Եթե մենք ուզում ենք, որ լավ ապրեն մեր երեխաները, պիտի մեր Հոր տունը վերականգնենք, Տիրոջ տունը պիտի վերականգնենք»: Այդ ճանապարհները մեզ մոտեցնում են Աստծուն: 1700 և ավելի տարիներ ասում ենք, որ քրիստոնյա ենք, բայց 1700 և ավելի տարիներ փախչում ենք այս տնից: Կամ, եթե մեր մեջ հավատ չկա, միանգամից քարկոծում ենք Էջմիածինը, այդպես չէ, մեղքը մեր մեջ պիտի փնտրենք: Մեզ միայն հոգևոր վերածնունդը կարող է փրկել, բայց ոչ իր հռետորական ընկալումով, այլ անհատական: Այսօր հոգևոր սով է, այդ սոված մարդկանց պետք է կերակրել: Իհարկե, մեծ են Մայր Աթոռ սուրբ Էջմիածնի պարտականությունները, բայց միայն իրենց ուսերին թողնել այդ բեռը սխալ է: Ձեր թերթը այդ բնագավառի այսօրվա առաջատարն է, հոգևոր հացի կարոտ մարդիկ թերթից ստանում են իրենց որոնածը, բայց նման թերթի հետ հեռուստաընկերություն պետք է լիներ:
-Օձունի եկեղեցու վերականգնումով հիմնադրամն ավարտո՞ւմ է առաքելությունը, թե՞ անցնելու եք այլ հուշարձանի:
-Դա ոչ միայն մեզնից է կախված: Պահանջարկ պետք է լինի, ֆինանսներ: Իմ ընկերներից Արտակ Ոսկանյանը, երբ նոր էինք սկսում աշխատանքները, ասաց. «ՈՒշադիր եղիր, աստվածահաճո գործ եք սկսում, իսկ սատանան արթուն է: Նա ձեզ խանգարելու է, բայց կոտոշները տնկած չի գալու, ասի` ես խանգարում եմ, խանգարելու է ձեր յուրայինների միջոցով»: Տարբեր չինովնիկներ ասում էին` նախարարության վերևներում են ձեզ խանգարում, վերջին խորհրդակցության ժամանակ ես համոզվեցի, որ բոլորովին այդպես չէ. նախարարը իմ ներկայությամբ ասաց` ես մեկ տարի առաջ եմ հանձնարարել ազատվել այս չաշխատող ու ալարկոտ մարդկանցից, որ ոչինչ չեն անում, բայց խանգարում են: Օձունի նախագծով ես շփվել եմ և Մայր Աթոռի, և նախարարության հետ, վերևներում խանգարող չկա, խանգարողները ներքևում են, բամբասանքներ տարածողները ներքևում են: Ես չեմ ասում` մեր երկրում ամեն ինչ իդեալական է, բայց բամբասելով չես ստեղծի, բամբասելով քանդում ես:

Զրույցը՝
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ