«Մահը պիտի զգուշանա տպագիր մամուլին հանդիպելուց»

irates.am-ի հարցերին պատասխանում է Մամուլի ազգային ակումբի նախագահ Նարինե ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ:

- Տիկին Մկրտչյան, Ձեր լրագրողական գործունեությունը համընկել է 88-ի Արցախյան շարժման, ժողովրդավարության, բազմակարծության, ազատ մամուլի «առաջին ծիծեռնակների» ի հայտ գալու ժամանակաշրջանի հետ: Ի՞նչ համեմատություններ կարող ենք անցկացնել այն ժամանակվա մամուլի և այսօրվա մամուլի հետ: Ե՞րբ էր մամուլն ավելի ազատ ու պրոֆեսիոնալ:
-Դժվար է համեմատել 20-րդ դարի 88-90-ական թթ. հայաստանյան մամուլը ներկա ժամանակների հետ, այնպես, ինչպես դժվար է համեմատել 90-ականնների Հայաստանը ներկա Հայաստանի հետ: Մամուլը հասարակական երևույթ է և արտացոլում է հասարակական, քաղաքական տուրևառությունները: 88-90-ական թթ. հեղափոխական և հետհեղափոխական ժամանակներ էին, ուստի այդպիսին էր նաև ժամանակի մամուլը: Փլուզվում էր խորհրդային համակարգը, դրա հետ մեկտեղ՝ խորհրդային լրագրությունը, իսկ նոր լրագրային դպրոց չկար: Լրագրողական իմ սերունդը դարձավ ճանապարհ բացող, որի գործը միշտ էլ բարդ է: Հետխրորհրդային նոր լրագրությունը կամ պիտի կայանար կարճ ժամանակահատվածում, կամ չկայանար ընդհանրապես: 1990 թ. մայիսին «Հայք» թերթի գլխավոր խմբագիր Սամվել Գևորգյանն ինձ առաջարկեց մեկնել Մոսկվա՝ ՀՀ պատվիրակության հետ մասնակցելու ԽՍՀՄ վերջին համագումարին և լուսաբանել այն: Ես «Հայքի» աշխատակիցը չէի, 1-2 հրապարակախոսական բնույթի հոդված էի ընդամենը տպագրել, սակայն լրագրող չէի: Երբ Մոսկվայի համագումարների դահլիճ մտա, ցնցվեցի. շուրջս ժամանակի հայտնի քաղաքական դեմքերն էին: Դա համագումար չէր, այլ իսկական քաղաքական փոթորիկ: Այդ հևքի մեջ հասկացա, որ կամ այդտեղ լրագրող կդառնամ, կամ ընդհանրապես չեմ դառնա: Առաջին օրվա շփոթությունս հաղթահարեցի և սկսեցի հրատապ ու հետաքրքիր նյութեր ուղարկել խմբագրություն: Հիշում եմ, դրանցից մեկը հարցազրույց էր Ադրբեջանի կոմկուսի կենտկոմի 1-ին քարտուղար Վեզիրովի հետ: Ղարաբաղյան խնդիրը ողջ աշխարհի ուշադրության կենտրոնում էր. և ես հարցազրույց էի վարում հենց համագումարի դահլիճում ՝շրջապատված ոչ միայն ադրբեջանական, այլ մյուս հանրապետությունների պատվիրականությունների ներկայացուցիչներով, մոտ 30-40 մարդ իմ հարցազրույցի կենդանի ուղեկցողներն էին: Ինձ թվում է, մոսկովյան այցի այդ մեկ շաբաթը իմ լրագրային կյանքում ճակատագրական եղավ: Մոսկվայից վերադառնալուց հետո Սամվել Գևորգյանն ինձ հրավիրեց աշխատել «Հայքում»: Դա պատիվ և պատասխանատվություն էր: Լրագրողի կայանալու համար կարևորը վստահությունն ու ազատությունն է. «Հայքը» հենց դա ինձ տվեց:
90-ականների լրագրությունը ժամանակի կնիքն էր կրում՝ կտրուկ, համարձակ, չհղկված: Ժամանակները մեծ փոփոխություններ էին բերում, հասարակարգ ու աշխարհակարգ էր փոխվում. և մենք՝ լրագրողներս, առնվազն պիտի հետ չմնայինք ժամանակից, ընկալեինք փոփոխությունների ծավալն ու խորությունը: Հայաստանը մասն էր կազմում աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների, և լրագրողների մեր սերունդը կայանում էր շատ արագ: Դրանք տպագիր մամուլի համար մեծ ժամանակներ էին: Յուրաքանչյուր թերթի օրական տպաքանակը 30-40 հազարի էր հասնում, և դրանք արագորեն սպառվում էին: Լրագրության մեջ արդեն տարբերվող անուն-ազգանուններ կային: Ժամանակները մեծ լրջություն էին պահանջում լրագրողներից: Ցավոք, իմ սերնդի լրագրողների մեծ մասը ասպարեզից աստիճանաբար հեռացավ, ինչը մասամբ զրկեց մամուլին լրջությունից: Այսօրվա ԶԼՄ-ներում ինձ ավելի մտահոգում է հենց լրջության պակասը: Հեռուստատեսության մասին չեմ խոսում, հեռուստաարտադրությունը կազմակերպված ազգերի մենաշնորհ է, հայ հասարակությունը նման կազմակերպվածություն չունի:
Ինձ համար տպագիր մամուլը ԶԼՄ-ների շարքում գերակա դիրք է գրավում: Սակայն հայաստանյան թերթերի տպաքանակները տասն անգամ կրճատվել են, հասարակության գնողականությունը՝ կտրուկ ընկել, տպագիր մամուլում գովազդը, որպես ֆինանսավորման աղբյուր, չի կայացել: Պատճառները հայտնի են: Ի բարեբախտություն մեզ, ՀՀ և ոչ մի իշխանության չհաջողվեց ամբողջական վերահսկողություն սահմանել տպագիր մամուլի վրա: Տպագիր մամուլը Հայաստանում ազատ է, սակայն այդ ազատությունը փխրուն է, քանի որ ֆինանսավորման խնդիրները ծանր կշռաքարերի պես կախված են թերթերի պարանոցից: Հայաստանում թերթերը գոյատևման պայքար են մղում՝ զրկված առաջընթացի, զարգացման հնարավորությունից:
Ինչ վերաբերում է պրոֆեսիոնալիզմին, ապա հետևյալ կորուստներն առանձնացնեմ. 1.թերթերում բազմակարծություն կա, սակայն չկա թեմատիկ բազմազանություն, 2. առկա է լրջության կորուստ, 3.նոր սերնդի լրագրողների մեջ չկան տարբերվող անուն-ազգանուններ, 4. ԶԼՄ-ներում կարծիքների հակադրություն կա, սակայն մտքի, գաղափարի թռիչք չկա, 5.առկա է կենցաղայնություն, նաև՝ բառապաշարի, լեզվական մտածողության առումով:
-Վերջին տարիներին, թերթերին զուգահեռ, սնկի պես աճեցին տարբեր ինտերնետային կայքեր: Եթե թերթերը և՛ ծախսատար են, և՛ կորցրել են իրենց նախկին հետաքրքրությունը, ապա կայքերի տեղեկատվությունն ավելի դյուրին է տարածվում հենց թեկուզ Ֆեյսբուքի միջոցով: Որո՞նք են կայքերի դրական և բացասական կողմերը, որքանո՞վ են դրանք ազատ և պրոֆեսիոնալ:
-Ես բնավ մտահոգված չեմ ինտերնետային կայքերի առատությունից: Իհարկե, դրանց մի մասը դժվար է տեղավորել լրագրային մասնագիտական չափանիշներում, սակայն զանգվածային հաղորդակցության, տեղեկատվության հրատապության ապահովման առումով կայքերի դերն անուրանալի է: Պարզ է, դրանց մի մասը վերահսկվում է, սակայն տեղեկատվական գործառույթը դրանք իրացնում են: Պարզապես խմբագիրները պետք է մեծացնեն լրագրողներից մասնագիտական պահանջները: Այսօրվա լրագրողներն ավելի արագաշարժ են, քան մենք էինք, մենք կարող էինք խորհրդարանում մի նիստը լուսաբանելու համար ողջ օրը մնալ այնտեղ, այսօր լրագրողներից պահանջում են լինել ամեն տեղ, և դրա համար երևի նրանք չեն հասցնում կայանալ: Լրագրողին ասում են՝ վաղը, այս ժամին կլինես, օրինակ, Մամուլի ազգային ակումբում: Լրագրողը գալիս է, անգամ չգիտե, թե ով է հյուրը: Այսինքն՝ հարցեր տալուն պատրատվելու մասին խոսք լինել չի կարող:
Սոցիալական մամուլի խնդիրներն այլ են, յուրաքանչյուրը սոցիալական մամուլից օգտվելու իր պատճառներն ունի: Սոցիալական մամուլի դերը մեծ է, իհարկե, այն չի կարող ստերիլ լինել. վիրտուալ Հայաստանում, ինչպես նաև իրական Հայաստանում, երեսպաշտությունը շատ է:
-Դուք լրագրություն եք դասավանդում նաև բուհում: Բուհական կրթությունն այսօր բավարա՞ր պայման է լրագրողի ձևավորման համար:
-Ինչպես մեր սերունդը կայացավ առանց լրագրային դպրոցի, այդպես էլ այսօրվա սերունդն է ստիպված այդպես կայանալ: Ճիշտ է, հիմա գործող լրագրողների թիվը բուհերի լրագրության ֆակուլտետներում անհամեմատ շատ է, քանի 8-10 տարի առաջ, սակայն, ցավոք, բուհական լրագրային դպրոցը չի կայացել: Անիմաստ է առաջիկայում սպասել բուհական լրագրային դպրոցի կայացմանը, Հայաստանում բուհական կրթական համակարգի խնդիրներն ավելի են խորանում, քան լուծվում:
-Կա տեսակետ, որ մամուլը դանդաղ մեռնում է, մենք ապագայում չենք ունենա թերթեր, քանի որ ինտերնետային կայքերն են զբաղեցրել նրանց տեղը: Եթե այսօր Հայաստանում հրատարակվի գործող մամուլի դաշտում նոր խոսք ասող թերթ, հնարավո՞ր է վերականգնել մամուլի կորսված հեղինակությունը:
-Եթե տպագիր մամուլին գա փոխարինելու ավելի մեծ երևույթ, քան ինքը՝ տպագիր մամուլն է, ապա կարելի է ասել, որ դրա մահվանը հաջորդեց նոր ծնունդ: Սակայն տպագիր մամուլը մեծ երևույթ է, այն շատ երկար ճանապարհ է անցել. մահն ինքը պիտի զգուշանա տպագիր մամուլին հանդիպելուց: Եթե մամուլը զարգացմամբ առաջ է անցնում հասարակությունից, ապա հնարավոր է, որ այն կամ մնա չհասկացված, այիսնքն՝ չընթերցվող, կամ իր հետ առաջ տանի հասարակությանը: Թերթերը վախենում եմ լրջանալու դեպքում ընթերցող կորցնել: Մենք փորձեցինք նման թերթ հրատարակել՝ «Ամբիոնը»՝ 2003 թ. հունիսին: Ես երբեմն հետահայաց նայում եմ «Ամբիոնի» համարները՝ լուրջ, վերլուծական թերթ էր, սակայն համահունչ չէր հասարակության ընկալումներին, ուստիև հանրաճանաչություն չգտավ. 3-4 տարի հրատարակելուց հետո պարզապես դադարեցրեցինք տպագրել:
Հաջորդը: 90-ականնների քաղաքական գործիչների աշխարահայացքային, ինտելեկտուալ, բարոյահոգեբանական մակարդակները այսօրվա գործիչների համեմատ շատ տարբեր են, թեպետ ժամանակները և բարքերը փոխել են նաև այդ գործիչներին: Մենք փորձում էինք հասնել-հավասարվել նրանց, լրջորեն պատրաստվում էինք հարցազրույցների, ասուլիսների: Իսկ այժմ ո՞ր քաղաքական գործչի մակարդակին պիտի փորձի հասնել այսօրվա լրագրողը: Քաղաքական դաշտում ավերակներ են, մամուլն այդ ավերակների հողն ինչպե՞ս հերկի:
-Մամուլում պարբերաբար հանդես եք գալիս հոդվածներով: Փորձե՞լ եք պարզել, թե ով է Ձեր ընթերցողը:
-Ես հիմնականում գրում եմ երկու, առավելագույնը՝ երեք թերթերի համար, և իմ ընթերցողների շրջանակի մի մասը պայմանավորված է նաև տվյալ թերթի ընթերցողներով: Յուրաքանչյուր թերթ ունի ընթերցողների իր շրջանակը: Առիթից օգտվելով՝ ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել իմ խմբագիր-ընկերներին, որոնք համաձայնում եմ հոդվածներս տպագրել՝ իմ ոչ դյուրին պահանջներով և պայմաններով: Դատելով արձագանքներից՝ իմ հոդվածների ընթերցողը հիմնականում մտավորական հատվածն է: Բարեբախտաբար, նաև՝ երիտասարդները, բայց դրա պատճառն այն է, որ ես հոդվածս հանրայանացնում եմ սոցիալական ցանցերով, որտեղ իմ ընկերների որոշակի հատվածը նախկին և ներկա ուսանողներս են: Այս անընթերցող հասարակության մեջ յուրաքանչյուր ընթերցողի պետք է շնորհակալ լինել, արձագանքելու համար՝ առավել ևս, սակայն ես հատկապես կարևորում եմ երիտասարդությանը: Ամենակարևորը նրանց թերթի հետ կապելն է, իսկ դա բարդ աշխատանք է:

Զրուցեց Թագուհի ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Քաղաքացիական անհնազանդության հայկական տարբերակ կամ՝ «Արժեքների հեղափոխություն»
• ԲՀԿ-ն վերահաստատում է իր գերիշխող դիրքը
• Մետաքսի ճանապարհ՝ Սալոնիկից մինչև Մեղրի
• «Չկա բարեփոխումների ծրագիր»
• «Քինդեր-սյուրպրիզ»՝ եվրասիականացման նախաշեմին
• «Հարցերը փողոցում չեն լուծվում»
• Գայ Ֆոքսը՝ Երևանում
• Ռեսուրսնե՞րն են հաշվարկում
• «Դիմակների երթից» մեկ տարի անց
• «Ոչ մի քաղաքական իմաստ այնտեղ պետք չէ փնտրել»
• «Ոչ միայն սահմանադրության, այլև ողջ հասարակության հարցն է»
• «Արտահերթ ընտրություններ չեն սպասվում»
• ԲՀԿ-ն՝ լուրջ փորձության առջև
• «Հոկտեմբերի 30-ն այլ իմաստ ունի»
• Նստացույցի հարցում դեռ չկա կոնսենսուս
• Երջանիկ Աբգարյանը կարծում է, որ պետք է լավատես լինել
• Որքան են թափանցիկ գործում ՀՀ-ում հավատարմագրված դեսպանությունները
• Վիզաների դյուրացում ՀՀ-ի և ԵՄ-ի միջև
• Մնացել են նույն դիրքորոշմանը
• «Լուսանցքային լինելը պատիվ է մեզ համար»

Մեկնաբանություններ