«Բռնապետությունը կյանք չունի». Վարուժան Ավետիսյանը` «Նահապետի աշունը» վեպի մասին

Երբևէ Մարկես չէի կարդացել: Բայց այս գիրքը կարդացի առանց հապաղելու, քանի որ այն պայքարի և ինձ հետ սրտով կապված մարդուց եկած հուշում և հորդոր էր:

Իմ կարծիքը գրքի մասին:

Մարկեսը պատկերել է բռնապետական համակարգի մահվան գոյաբանությունը:

Նա ցույց է տալիս, որ բռնապետական համակարգը հակակյանք է, «հակառակորդ», ուստի ստեղծման պահից դատապարտված է, նրա գոյությունը մահվան ընթացք է:

Բռնապետությունը մահանում է փուլ առ փուլ: Նա շագրենի կաշվի նման է. յուրաքանչյուր հաջորդ փուլին անցնելու համար վերակազմավորվելու և վերարտադրվելու նպատակով ստիպված զոհաբերում է իր որևէ հատկանիշ-բաղադրիչը:

Մարկեսը առատաբար և հաճախ ծայրահեղ կերպերով ու արտահայտչամիջոցներով կիրառում է սիմվոլիզմ և հիպերբոլ՝ ընդգծելով բռնապետության պատճառած ցավն ու ստորացումը, ազատության ուժգին տենչն ու վերապրելու պարտադրանքի հարուցած մետամորֆոզները: Անգամ կերպարների անունները պատահական չեն:

Առաջին կորսվող-զոհաբերվող հատկանիշ-բաղադրիչը հավատն է: Հավատը, որն իրականում չի էլ եղել, եթե մի բան եղել է, ապա միայն մոլորություն, ինքնախաբեություն, որի գիտակցումից հետո համակարգը ստիպված ամբողջությամբ հիմնվում է ստի վրա: Պատրիսիո Արագոնեսը (սրան համեմատենք Լենինի և նրա փուլի հետ) առաջին գաղափարական բռնապետի կերպարն է, որն իր վրա զգալով համակարգի մամլիչի, նրա պրոկրուստյան պարտադրանքի որակապես աղավաղող, ինքնությունը վերացնող ազդեցությունը, գիտակցում է մոլորությունը, հիասթափվում և մահանում: Հաջորդ բռնապետներն արդեն կլոններ են, և կան, և չկան, անգամ անուն չունեն:

Երկրորդ հատկանիշ-բաղադրիչը սերն է, որն էլի իրականում չկա, խաբուսիկ է: Համակարգը կորցնում է սերը (Մանուելա Սանչես) և սպանում է ազատ խոսքը (թութակներին): Սրանք կորցնելով՝ նա վերամարմնավորվում է որպես փոքրամասնություն (Սատուրնո Սանտոս) կազմող ֆանատիկոսների վրա հիմնված կառույց: Ֆանատիկոսներ, որոնք համակարգը պահպանում են բացառապես այն պատճառով, որ դա իրենց կենսագրության, ինքնության օրգանական մասն է դարձել, իրենց կյանքի պայմանն է և ինքնադրսևորման միակ հնարավորությունը (Ստալին և ընկերներ): Այդ ժամանակ ոչնչացվում է համակարգը ստեղծած հին գվարդիան, ամբողջանում է բուրգը (վեց գեներալները սպանվում են), և տվյալ պահի պարագլուխը դառնում է կուռք: Սա համակարգի հզորության գագաթնակետն է: Բայց հենց այստեղից էլ սկսվում է փլուզումը, քանզի առանց հավատի ու սիրո ոչինչ չի կարող ապրել:

Երրորդ հատկանիշ-բաղադրիչը գիտելիքն է, որը զոհաբերվում է (գուշակ պառավը, որ գիտի ապագան): Որպեսզի մարդիկ չկարողանան հասկանալ համակարգի բնույթն ու կանխատեսել նրա ընթացքը, որ դեպի մահ է գնում (Ստալինի կառավարման վերջ-Խրուշչովի կառավարման սկիզբ, երբ մերժեցին գենետիկան, կիբեռնետիկան, քաղաքագիտությունը և մյուս հասարակական գիտությունները): Այդ ընթացքում ոչնչացվում է (հեռացվում է) երկրորդ սերնդի ռազմական վերնախավը (Ռոդրիգո դե Ագիլար (Բերիա, Ժուկով և այլն)), ինչպես նաև այլ հավատարիմ ծառայապետեր և, ըստ էության, վերացվում է համակարգի գոյության համար նախանձախնդիր փոքրամասնությունը: Ստեղծվում է ճղճիմ և նյութապաշտ ստրկական ծառայողական զանգված, որի ուղեղը որովայնում է:

Չորրորդ հատկանիշ-բաղադրիչը, որ զոհաբերվում է, կենսական կապի խզումն է համակարգին ծնած սոցիալական դասի հետ (գյուղացիությունը տվյալ դեպքում, բռնապետի մոր՝ Բենդիսիոն Ալվարադոյի մահը, ի դեպ՝ բենդիսիոն-օրհնություն, ասել է թե՝ համակարգը զրկվում է օրհնությունից, նրա համար այլևս ոչ մեկը չի ցավում և չի աղոթում) (Խրուշչովի շրջանի 2-րդ կես-Բրեժնևի շրջանի 1-ին կես): Համակարգը զրկվում է սոցիալական հենարանից: Այս ընթացքում զուգահեռաբար ոչնչացվում է գաղափարական այլընտրանքը (եկեղեցին (խորհրդային համակարգում էլ սա կար, բայց հակառակ ֆունկցիայով, բոլորը գործակալներ էին)), քանի որ այն արդեն վտանգավոր էր անգամ կամակատարի կարգավիճակում: Հավատից, սիրուց, նախանձախնդիր վերնախավից և սոցիալական հենարանից զրկված համակարգի համար որևէ այլընտրանք հավասար է մահվան:

Հինգերորդ հատկանիշ-բաղադրիչը, որ զոհաբերվում է, նյութական հարստությունն է: Համակարգի նյութական սկիզբը (բռնապետի կինը՝ Լետիսիա Նասարենոն (Լետիսիա-ուրախություն, երջանկություն բերող, ինչը պետք է հասկանալ հակառակ իմաստով) թալանում և վատնում է երկրի նյութական հարստությունը) (Բրեժնևի շրջանի 2-րդ կեսից մինչև Ելցինի շրջան): Լետիսիան կիսագործակալ է, ծառայում է օտարին, նրա միջոցով քայքայում են համակարգը, հետո նրան ու զավակին զոհաբերում և արդեն օտար կառավարում մտցնում ու սկսում գաղութացնել երկիրը (Ելցինի ամբողջ շրջանը): Հին էլիտայի մնացորդները ոչնչացվում (հեռացվում –չեզոքացվում) են:

Վեցերորդ հատկանիշ-բաղադրիչը, որ զոհաբերվում է, ժողովրդի և երկրի ապագայի ընտրության հնարավորությունն է՝ հանուն իշխանությունն ամեն գնով պահելու ձգտող բանդայի կառավարման երկարաձգման, ինչը զարմանալիորեն արտահայտվում է ռևանշի փորձով (Պուտին): Ռևանշ՝ ապագայի գնով: Հարկավ, ամեն ինչ զուր է, համակարգը մահանում է:

Այս վեց փուլերը կարելի է համեմատել Արարչի վեց արարումների հակոտնյաների հետ: Հակառակ արարման, սրանք վատնման և քայքայման ակտեր են:

Պետք է նաև նկատել, որ Մարկեսը կիրառել է «մասն ամբողջի հատկություն ունի» սկզբունքը՝ յուրաքանչյուր փուլում ցույց տալով մյուս փուլերի հիմնական հատկանիշները:

ՈՒշագրավ է, որ համակարգն օրապակաս է, խեղված ու արատավոր, նրա ծնած զավակները նույնպես օրապակաս են, այսինքն՝ համակարգն ու նրա ստեղծած համակարգերն ունակ չեն կենսունակ վերարտադրության: Սա ևս խոսում է այն մասին, որ բռնապետությունը կյանք չունի:

Թարգմանության մասին

Թարգմանության նոր ոճ և լեզու է օգտագործվել: Համարձակ է և կենդանի: Առհասարակ հայերենն ազատագրելու խնդիր կա: Առանց դրա չենք կարող ազատագրվել, ազատ ազգ դառնալ: Բայց սա առանձին թեմա է:

Միով բանիվ՝ շատ հաճելի էր և ուսուցողական:

Վարուժան ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ