«ՇԱՏ ԿՑԱՆԿԱՆԱՄ ՈՒՆԵՆԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ՎԵՐԱԴԱՌՆԱԼՈՒ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ, ՄԻԱՅՆ ԹԵ ՎԵՐԱԴԱՌՆԱՄ ԱՅՆՊԵՍ, ՈՐ ՏԵՍՆԵՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին

«Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի պատվավոր հյուրերի շարքում էր հունգարացի կինոռեժիսոր, «Արծաթե արջ» և FIPRECI-ի մրցանակների դափնեկիր ԲԵԼԱ ՏԱՐԸ: Կինոփառատոնի օրերին երևանյան կինոսիրողներին ներկայացվեցին նրա երեք ֆիլմերը` «Նզովք» (1987), «Լոնդոնցի մարդը» (2007), «Թուրինյան ձին» (2011):
Ֆիլմերը չդիտած ընթերցողներին համառոտ տեղեկացնենք, որ Բելա Տարի վերջին ֆիլմը պատմում է աշխարհի դառնության ողջ պաշարը սեփական մաշկի վրա զգացած և, ի վերջո, դաժան գոյությունից տրամաբանական չգոյություն (որ անգամ մահ չի կարող կոչվել) տեղափոխվող երեք կերպարի` թուրինյան ձիու, անանուն հոր և դստեր մասին:
«Իրատես de facto»-ն զրույցի է հրավիրել Բելա Տարին, ով մեր երկրում անցկացրեց ընդամենը երկու օր, բայց չզլացավ իր սուղ ժամանակից մի մասնիկ հատկացնել մեր թերթի ընթերցողներին:
«ԵՍ ՉԵՄ ՀԱՎԱՏՈՒՄ ՀԱՎԻՏԵՆԱԿԱՆ ԿՅԱՆՔԻ ԳՈՅՈՒԹՅԱՆԸ»
-Պարո՛ն Տար, Ձեր «Թուրինյան ձին» ֆիլմը դիտելիս ունեցա այն զգացողությունները, ինչ Կոբո Աբեի «Ավազուտի կինն» ընթերցելիս: Գիրքը կարդալիս կարծես թե ավազահատիկները խեղդում էին կոկորդս, Ձեր ֆիլմը դիտելիս հողն ու փոշին էին կուրացնում աչքերս: Սրանք խիստ անձնական ապրումներ են, իհարկե: Իսկ հարցս հետևյալն է. եթե Դուք հավատում եք հավիտենական կյանքի գոյությանը, ապա ի՞նչ եք կարծում, Ձեր հերոսների համար որտե՞ղ ավելի հարմարավետ կլինի` դժոխքո՞ւմ (որին, փաստորեն, իրենք վարժվել են դեռ այս կյանքում), թե՞ դրախտում:
-Ես չեմ հավատում հավիտենական կյանքի գոյությանը: Դրախտին կամ դժոխքին չեմ հավատում: Չեմ հավատում, որ կա ուրիշ աշխարհ: Ես հավատում եմ մարդկանց և հավատում եմ մարդկանց ուժին: Մարդիկ ցեխի մեջ թաղված են, բայց իրենք իրենց դուրս են հանում այդ իրավիճակից: Երբ փոքր էի, իմ սիրած հեքիաթը բարոն Մյունխհաուզենի մասին հեքիաթն էր: Հեքիաթ մի մարդու մասին, որ ցեխի մեջ խեղդվում է, բայց բռնում է ինքն իր մազերից և դուրս հանում ցեխից, ինքն իրեն փրկում խեղդվելուց: Սա եմ ես նախընտրում:
-Ձեր «Նզովք» և «Լոնդոնցի մարդը» ֆիլմերում շեշտադրվում է անձրևի մետաֆորը: Ինձ հայտնի է այդ մետաֆորի երկու խորհուրդը. մի դեպքում ենթադրվում է, որ անձրևը բնության լացն է մարդկային մեղքերի, ցավերի, դժբախտությունների համար, մյուս դեպքում, որ անձրևը լվանում է անցանկալի հետքերը, մաքրագործում է մարդկային էությունն ու աշխարհը: Ո՞ր նշանակությամբ է անձրևը հանդես գալիս Ձեր ֆիլմերում: Գուցե կա երրո՞րդ խորհուրդը, որի մասին ես չգիտեմ:
-Ինձ մոտ անձրևը պարզապես ցեխ է ստեղծում: Ա՛յ, Տարկովսկին հավատում էր անձրևի ուժին, և նրա ֆիլմերում անձրևը մաքրում է մարդկանց:
«ԵՍ ՑԱՆԿԱՆՈՒՄ ԵՄ ՑՈՒՅՑ ՏԱԼ ԱՅՆ ՄԱՐԴԿԱՆՑ, ՈՎՔԵՐ ԵՐԲԵՔ ԳԼԱՄՈՒՐԱՅԻՆ ՀԱՆԴԵՍԻ ԱՌԱՋԻՆ ԷՋԵՐՈՒՄ ՀԱՆԴԵՍ ՉԵՆ ԵԿԵԼ»
-Ձեր ֆիլմերը կանխամտածված մարտահրավերնե՞ր են` ընդդեմ այսօր մոդայիկ և պահանջված «մատրիցաների», էրոտիկ, մարտական, սարսափի տեսարաններով հագեցած դինամիկ ֆիլմերի:
-Ես միայն ցանկանում եմ իմ ֆիլմերում ներկայացնել իսկական մարդուն, ցանկանում եմ, որ դրանցում իսկական մարդիկ երևան: Ես ցանկանում եմ ցույց տալ այն մարդկանց, ովքեր երբեք գլամուրային հանդեսի առաջին էջերում հանդես չեն եկել, որոնց լուսանկարները երբեք չեն տպագրվել ամսագրերի շապիկներին: Որովհետև մարդկության մեծ մասը շատ սովորական կյանքով է ապրում: Եվ ես միայն այդ եմ ձգտում ներկայացնել: Ամենօրյա կյանքը:
-Ձեր կարծիքով` այդպիսի ֆիլմե՞րն են համարվում համաժամանակյա և համամարդկային կինո:
-Այո՛:
-Ձեր ֆիլմերը սև-սպիտակ են: Սևի և սպիտակի մեջ ավելի լա՞վ են արտացոլվում կյանքի բոլոր գույները:
-Երբ գույները սև-սպիտակ են, արդեն զգացվում է, որ իրավիճակը տոնական չէ: Ես շատ եմ սիրում, որ երբեմն կյանքը դրվում է սևի մեջ, մի ուրիշ կողմից էլ ինչ-որ բան լույսով է պատկերանում: Այդպիսով դեպի լույսն անցումը ավելի լավ, ավելի արտահայտիչ է ստացվում:
-«Թուրինյան ձին» ֆիլմում, բացի երեք գլխավոր հերոսներից, կան նաև մի քանի էպիզոդիկ կերպարներ` պալինկա (օղի) գնելու եկած շաղակրատ հարևանը, կենսուրախ, արկածախնդիր գնչուների խումբը: Վերջիններս կարծես թե ավելի կենդանի, աշխարհիկ մարդիկ են: Ըստ Ձեզ` ֆիլմի հանգուցալուծումը` կյանքի ավարտը, վերաբերում է նաև ա՞յդ հերոսներին, թե՞ նրանք ուրիշ իրականությունից են, և նրանց նմանների համար կյանքը շարունակվում է:
-Իհարկե, դա նաև նրանց վերջն է: Որովհետև եթե աշխարհը վերանում է, եթե աշխարհի վերջն է, ուրեմն այդ վերջը ոչ միայն ձիու, աղջկա և հոր համար է, այլև համատարած է, բոլորի համար է: Պարզապես մենք բոլորս մի օր պիտի մահանանք, և ամեն օրը մեզ ավելի է մոտեցնում մեր մահին: Ես էլ եմ արդեն մոտենում այդ սահմանագծին, երբ հեռու չէ մահը: ՈՒ դա անխուսափելի է բոլորիս համար: Անկախ այն բանից, թե մենք հետաքրքիր ենք ապրում, բազմազան կյանքով ենք ապրում, թե մեր բոլոր օրերը նման են իրար, եթե անգամ ոչինչ չի փոխվում նոր օրվա հետ, մենք, միևնույն է, կրկին արթնանում ենք, հագնվում, լվացվում և անում այն նույն գործերը, որ անում էինք նախորդ բոլոր օրերին: Սա դժվար, տխուր կյանք է, բայց այն տանում է դեպի միևնույն տեղը` դեպի մահ:
-Դուք հայտարարել եք, որ այլևս չեք պատրաստվում ֆիլմ նկարել: Պատճառն այն է, որ հոգնե՞լ եք, թե՞ կարծում եք, որ արդեն նկարել եք Ձեր լավագույն ֆիլմը և չեք ցանկանում ավելի թույլ աշխատանքներով ստվերել Ձեր փառքը:
-Ես կինոյով զբաղվում եմ արդեն երեսունչորս տարի: Եվ ինչ-որ առումով գտել եմ իմ ոճը, իմ լեզուն, կարողացել եմ ստեղծել ինչ-որ բան: Ես կարծում եմ, որ այս ասպարեզում արդեն արել եմ այն ամենը, ինչ ցանկանում էի անել: Եվ հիմա ճիշտ չեմ համարում ինքս ինձ կրկնելը: Ինձ համար շրջանը կարծես թե փակվել է: Իմաստ չունի նույն բանը կրկին անել: Եվ սա առաջին հերթին ես անում եմ հանդիսատեսի հանդեպ ունեցած հարգանքից դրդված: Կինոդիտողները երեխաներ չեն, հասուն մարդիկ են և արժանի են, որ դիտեն ոչ թե արդեն ծանոթ, հայտնի, այլ ինչ-որ նոր, ուրիշ բան: Ռեժիսորը պիտի ունենա իր սեփական ձեռագիրը: Օրինակ` եթե նայես Ֆելինիի կամ Էյզենշտեյնի նկարած որևէ առանձին կադր, ձեռագրից կհասկանաս, որ դա նրանց կինոն է: Սրան պիտի ձգտի հասնել ռեժիսորը: Կարևոր է ոչ թե ֆիլմերի քանակը, այլ այն, որ դա լինի քո կինոն, կրի իր վրա քո ձեռագիրը:
«ՓԱՐԱՋԱՆՈՎՆ ԱՅՆՊԵՍ ԷՐ ՔԱՅԼՈՒՄ, ԿԱՐԾԵՍ ԹԱԳԱՎՈՐ ԼԻՆԵՐ, ԿԱՐԾԵՍ ՄԻ ՀՍԿԱ ՆԱՎ ԼԻՆԵՐ, ՈՐ ՇԱՐԺՎՈՒՄ ԷՐ ԱՌԱՋ»
-Բազմաթիվ պատկառելի կինոմրցանակների թվում Ձեզ շնորհվեց նաև «Ոսկե ծիրան»-ի բարձրագույն պարգևը` «Փարաջանովի թալերը»: Ի՞նչ տեղ այն կգրավի Ձեր պարգևների շարքում:
-Ես շատ եմ սիրում և գնահատում Փարաջանովին: Եվրոպական կինոակադեմիայի համաժողովում ես հանդիպել եմ նրան: Տեսել եմ նրան Ռոտերդամի փառատոնի ժամանակ: Նա մի հոյակապ անձնավորություն էր: Այնպես էր քայլում, կարծես թագավոր լիներ, կարծես մի հսկա նավ լիներ, որ շարժվում էր առաջ:
-Հե՞շտ է եղել շփվելը Փարաջանովի հետ` իբրև մարդու: Նա շատ էքսցենտրիկ, անկանխատեսելի մարդ է եղել:
-Երբ կինոփառատոներ են լինում, այդ ընթացքում ռեժիսորները միմյանց ֆիլմերն են նայում, և մի այնպիսի մթնոլորտ է ստեղծվում, որ նրանք կարծես ընկերներ են դառնում, շփումը փոխադարձաբար հեշտանում է: Այդ կինոփառատոների շնորհիվ բացահայտվում է, թե որ ռեժիսորն է լավը, որը` վատը: Եվ դրանով պայմանավորվում է նրանց ընկերությունը:
«ԵՍ ՓՈՐՁԵԼ ԵՄ ՏԱՐԲԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՃԱՇԱՏԵՍԱԿՆԵՐ, ՈՐՈՆՑ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ՉԳԻՏԵՄ, ԲԱՅՑ ԿԱՐՈՂ ԵՄ ԱՍԵԼ, ՈՐ ՁԵԶ ՄՈՏ ԱՄԵՆ ԲԱՆ ՇԱՏ ՀԱՄԵՂ Է»
-«Ոսկե ծիրան» փառատոնի օրերին Հայաստան ժամանած հյուրերը սովորություն ունեն վերադառնալու այստեղ: Դուք այդպիսի ցանկություն ունե՞ք արդյոք:
-Եթե մարդն ընդամենը երկու օրով է եկել, այն էլ` կինոփառատոնի մասնակցելու, ապա չի կարող ամբողջական տպավորություն ունենալ տվյալ երկրի մասին: Այս պատճառով էլ ես հիմա չեմ կարող ասել, թե եղել եմ Հայաստանում: Բայց շատ կցանկանամ ունենալ Հայաստան վերադառնալու հնարավորություն, միայն թե վերադառնամ այնպես, որ տեսնեմ Հայաստանը:
-Այս կարճ ժամանակում, հասցրած չլինելով տեսնել Հայաստանը, այնուամենայնիվ, կարողացել եք զգալ մեր կերակուրների ախորժելի համը և մամլո ասուլիսին պատկերավոր զուգահեռներ անցկացրիք ֆաստ ֆուդի ու հայկական տնական կերակուրների միջև: Մեր ո՞ր կերակրատեսակն է Ձեզ առավել դուր եկել:
-Ձեր կերակուրների ախորժելի համը չի կարելի չզգալ: Դա ժամանակի հետ կապված չէ: Ես փորձել եմ տարբեր հայկական ճաշատեսակներ, որոնց անունները չգիտեմ, բայց կարող եմ ասել, որ ձեզ մոտ ամեն բան շատ համեղ է:
-Ո՞րն է Հայաստանից ստացած ամենամեծ տպավորությունը (լավ կամ վատ) այստեղ գտնվելու կարճ ընթացքում:
-Իմ այստեղ գտնվելուն հատկացված երկու օրից դեռ մեկն է անցել: Չեմ կարող խոսել վերջնական տպավորության մասին: Իսկ այս մեկ օրվա ընթացքում ստացածս ամենամեծ տպավորությունը եղել է դահլիճում նստած հանդիսատեսից ստացածը:
-Այսինքն` գո՞հ եք հայաստանյան հանդիսատեսից: Ձեզ բավարարե՞լ են Ձեր ֆիլմին ներկա հանդիսատեսի քանակը և որակը:
-Հանդիսատեսը քանակապես երբեք շատ չի լինում: Բայց երբ ես նայում եմ հանդիսատեսի աչքերին և զգում, որ նա հասկացել է իմ ֆիլմը, դա արդեն ինձ գոհացնում է:
«ԵՎՐՈՊԱՑԻՆԵՐՍ ԵՎՍ ՉԵՆՔ ՑԱՆԿԱՆՈՒՄ ԳԼՈԲԱԼԻԶԱՑԻԱՅԻ ԱՐԴՅՈՒՆՔՈՒՄ ՁՈՒԼՎԵԼ, ԿՈՐՑՆԵԼ ՄԵՐ ԴԵՄՔԸ»
-Փոքր ժողովուրդներս չափազանց զգայուն ենք գլոբալիզացիայի նկատմամբ: Մեզ մտահոգում են համընդհանուր հոսանքներին ձուլվելու, մեր ազգային ինքնությունը կորցնելու հարցերը: Ինչպե՞ս եք այս ամենին նայում դուք` եվրոպացիներդ:
-Ճիշտ նույն կերպ ենք նայում` ձեզ նման: Մենք ևս անհանգստանում ենք այդ հարցերով: Եվրոպացիներս ևս չենք ուզում գլոբալիզացիայի արդյունքում ձուլվել, կորցնել մեր դեմքը:

Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Թարգմանությունը հունգարերենից`
Լասլո ԲՈՐԴԵԼԻԻ

Մեկնաբանություններ