«Երնեկ, թե այս Նոր տարին...»

«ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆԸ ՄԻ ՔԻՉ ՆՈՅԻ ՏԱՊԱՆԻ ՊԵՍ ԲԱՆ Է. ԻՆՉ ԱՍԵՍ՝ ԿԱ»

Գրական միջոցառումները, որպես կանոն, գողտրիկ միջավայրում են անցնում, իսկ ընտրությունները, ցավոք, գրողական ընտանիքում առկա տարաձայնությունները դառնում են հանրության սեփականությունը: Եվ մեկնաբանում են` ով ինչպես կարող է:
Զրուցակիցս բանաստեղծ, թարգմանիչ ՆԵՐՍԵՍ ԱԹԱԲԵԿՅԱՆՆ է:

-Վերջին շրջանում հաճախ են կազմակերպվում գրական հանդիպումներ, ընթերցանության ժամեր: Օրերս «Հայ գիրք» գրախանութի «Հանդիպում բանաստեղծի հետ» շարքի հյուրն էիք: Ինչպե՞ս եք գնահատում գրական նմանատիպ միջոցառումները:
-Իհարկե, գրողի և ընթերցողի գլխավոր «հանդիպավայրը» գիրքն է, բայց անմիջական հանդիպումներ են պետք որպես իրար լիցք տալու, հետադարձ կապն ապահովելու միջոց: Այնպես որ, դրական եմ գնահատում նման միջոցառումները:
-Կարո՞ղ ենք ասել, որ 2013-ը հարուստ էր գրական իրադարձություններով:
-Անպայմա՛ն: Ի դեպ, վերջին մի քանի տարում այդ «հարստությունը» բազմապատկվելու միտում ունի, ու դա օրինաչափ է: Նշանակում է՝ ունենք ոչ միայն լավ գրքեր, այլև գրական պրոցես, որը հենց լավ գրքերի պատճառ ու հետևանք է:
-Պետական մրցանակի շուրջ ծավալվող ավանդական դարձած խմորումներին գումարվեց երիտասարդ գրողների՝ ՀԳՄ-ից դուրս գալու որոշումը: Հնարավո՞ր է, որ այս «իրարանցումից» ուշքի գա և աշխուժանա միությունը:
-Պետական մրցանակի շնորհման հետ գրողների միությունն առնչություն չունի: Հանձնաժողովն ու միությունը տարբեր կառույցներ են: Բայց «խմորումներ» իսկապես կան ու եղել են: Իմ կարծիքով՝ որպեսզի չլինեն, հանձնաժողովը պետք է ավելի թափանցիկ ու հրապարակային աշխատի: Մասնավորապես, մրցանակաբաշխության ներկայացված գրքերը (համենայն դեպս՝ վերջին փուլերում մնացած լավագույնները) պետք է հրապարակվեն, գրախոսություններ, քննարկումներ, բանավեճեր պիտի լինեն, պետք է վերականգնվի փակ գրախոսման ինստիտուտը: Սա ոչ միայն թույլ կտա թացն ու չորը զատել, այլև բոլորիս զերծ կպահի «խմորումներից»: Ընդհանրապես, թյուրիմացության ու բամբասանքի դեմ լավագույն միջոցը շիտակ ու ազնիվ բացությունն է: Ինչ վերաբերում է երիտասարդ գրողների՝ միությունից դուրս գալուն, ապա դա նրանց արձագանքն է մրցանակաբաշխության հենց այսպիսին չլինելուն, ու չեմ կարծում, թե ցնցի գրողների միությունը: Միությունում աշխարհատեսության, մտածողության, շահերի այնպիսի բրածո շերտեր կան, որ նման դեմարշից այդ 500 հոգին դժվար ցնցվեն: Ավելի արմատական միջոցներ են հարկավոր։
-Իսկ եթե մենք կորցնե՞նք այդ կառույցը։ Կա՞ նման վտանգ:
-Իսկ մեր հասարակությանը իսկապե՞ս հետաքրքրում է գրողների միությունը կորցնել-չկորցնելը, թե՞ համագումարից համագումար` «Աղջի՛, տեսա՞ր գրողներն իրար ոնց էին ուտում» կարգի զվարճանք է: Գրողների միությունը անկեղծորեն հետաքրքրում է գրական աշխարհի մարդկանց: Այդ մարդիկ են մտահոգ (մնացածը «ըսի-ըսավ» է), և այդ մտահոգությունը թույլ չի տա, որ կորցնենք: Վտանգ չեմ տեսնում: Ուրիշ բան, որ այսօր գրողների միությանը զուգահեռ գործում են նաև այլ ու շա՜տ հետաքրքիր գրական միավորումներ, ինչը հրաշալի է:
-Ի՞նչ եք կարծում, եթե պետական մրցանակի ներկայացված գործերում լիներ ակնհայտ հզոր աշխատանք, էլի՞ պիտի ստվերում մնար:
-Եթե գործի իմ ասած մեխանիզմը, ոչ մի արժեքավոր գիրք անտեսված չի մնա:
-Այն, ինչ կատարվում է գրողների միությունում, կարո՞ղ ենք կոչել սերունդների պայքար: Բացի վերջին իրադարձությունից, երիտասարդ գրողներն ուզում էին նախագահի իրենց թեկնածուին առաջադրել, հետո կասեցրին որոշումը:
-Զզվում եմ «պայքարից», անկախ նրանից՝ «մինչև վե՞րջ» է, «հանո՞ւն», թե՞ «ընդդեմ»: Բոլշևիկյան մնացուկ է, ինչքան շուտ ազատվենք, էնքան լավ: Պետք չէ պայքարել, պետք է ապրել, սիրել, գրել, երեխա ունենալ, ծառ տնկել, ընկերություն անել… Այնպես որ, միությունում էլ սերունդների պայքար չեմ տեսնում, այլ՝ մտածողության կերպերի մրցակցություն: Չմոռանանք, որ ստեղծագործական միությունները բոլշևիկները ստեղծեցին որպես հանրային մտքի ու կարծիքի կառավարման գործիքներ: Եվ իրենց գաղափարախոսությունը քարոզելու համար շռայլորեն արտոնություններ էին տալիս, «ճիշտ ճանապարհից» շեղվողներին էլ գնդակահարում կամ աքսորում էին: Հիմա երիտասարդներն ասում են՝ սովետական կայսրության չգոյության պայմաններում սովետական այդ գործիքն այդ տեսքով աշխատել չի՛ կարող: ՈՒ սա միայն երիտասարդները չեն ասում: Տարբեր տարիքի՝ նույնը պնդող միության անդամներ կան: Կան հակառակը պնդողներ էլ: Կան անտարբեր-անբաններ էլ, որ տասնամյակներ առաջ մի գիրք են տպել ու ամբողջ կյանքում գրող-գրող ման են գալիս… Գրողների միությունը մի քիչ Նոյի տապանի պես բան է. ինչ ասես՝ կա: Ես, մասնավորապես, կարծում եմ, որ միությունը վարչակազմակերպչական կառույցից պիտի վերածվի մենեջերի՝ ի հայտ բերի լավագույն հեղինակներին, ճշտի հանրային պատվերը, ուսումնասիրի շուկան, կազմակերպի և աշխատեցնի գրող-հրատարակչություն-գրախանութ-ընթերցող շղթան, դիտարկում ու կանխատեսում իրականացնի, օգտագործի գովազդի ու իրացման ժամանակակից տեխնոլոգիաները և այլն, և այլն: Իհարկե, էս մրցակցության մեջ վաղ թե ուշ հաղթելու է նոր մտածողությունը: Պարզապես ցանկալի է՝ վա՛ղ, որպեսզի մեր գրականությունն ավելի արագ մտնի համաշխարհային գրական շրջանառության մեջ:
-Մեր իրականությունը, ժամանակը, անշուշտ, արտացոլվում են գրականության մեջ, իսկ եթե խոսենք գրականությա՞ն ազդեցության մասին: Լավ գրականությունն ի զորո՞ւ է փոխելու իրականությունը:
-Գրականությունը երբեք ուղղված չէ հասարակության կամ իրականության փոփոխությանը: Գիրքը ո՛չ թռուցիկ է, ո՛չ էլ պլակատ: Գիրքը միշտ ուղղված է մարդուն, բայց ա՛յն մարդուն, որն ուզո՛ւմ է փոխվել: Սա պարտադիր պայման է: Մինչ հանդիպում գիրքն ու մարդը պիտի անցնեն ճանապարհի իրենց կեսերը: Իսկ փոփոխությունը տևական պրոցես է, մեկ մարդու կյանքը կարող է չբավարարել (հաճախ՝ չի բավարարում): Այնպես որ, գիրքը ինքնակատարելագործման մղվող մարդունն է, իսկ այդպիսիք բոլոր ժամանակներում էլ, ցավոք, ջախջախիչ փոքրամասնություն են եղել…
-Գիրք կարդալը նորաձև՞ է, ինչպես հուշում են մեր քաղաքը զարդարող ցուցանմուշները: Ասենք, Սևակ չեն կարդում, որովհետև մոդա է նրան չկարդալը, Արամ Պաչյան կարդում են, որովհետև մոդայիկ է Արամին կարդալը:
-Գիրք կարդալը միշտ էլ «մոդայիկ» է, բայց, կրկնում եմ, ինքնակատարելագործման ձգտող մարդու համար: Ինչ վերաբերում է Պարույր Սևակին ու Արամ Պաչյանին, ապա Սևակ կարդացողները (իսկական, ոչ թե դպրոցից «Մոր ձեռքերը» հիշողները կամ Մասիս սարի կողքին Սևակին էլ բաժակաճառ դարձնողները) էլի կարդում ու կարդալու են: Արամ Պաչյանին էլ կարդում են ոչ թե մոդայիկ լինելու համար, այլ որովհետև մեր ժամանակի լավագույն արձակագիրներից մեկն է:
-Գրողին ու իր գրականությունը հանրահայտ դարձնելու մերօրյա բանաձևը:
-Կարդա՛լ: Գի՜րք կարդալ: Ոչ թե խճճվել ծանոթ ու անծանոթ անունների արանքում ու չկարդացած գրքերով դատողություններ անել գրականության մասին: Տեսե՛ք. լավը վատից տարբերելու համար օգտագործում ենք «պրոֆեսիոնալ» որակումը: Ճի՛շտ ենք անում: Իսկ ինչո՞ւ չխոսենք նաև պրոֆեսիոնալ ընթերցողի մասին: Գրականությունը հենց պրոֆեսիոնա՛լ ընթերցողինն է: Իսկ «հանրահայտությունը» թողնենք լրագրողական պապարացիներին ու շոու բիզնեսի մեկօրյա «աստղիկներին»:
-Շոու բիզնեսից դուրս է մնում երգարվեստը: Գրքի բիզնեսի դեպքում չկա՞ այդ վտանգը:
-Ո՛չ: Ոչ մի համակարգչային տեխնոլոգիա, մոդելյոր, վարսավիրանոց կամ PR անհամ գիրքը լավը չի դարձնի: Ավելին, գրքի բիզնեսը ճիշտ կազմակերպելու դեպքում կշահեն հենց լավ գրքերը, իսկ մղեղը քամին կտանի՝ ի բարեբախտություն գրականության և ընթերցողի:
-Այս տարի լույս տեսած մեր ժամանակակիցների գրքերից ո՞րը կառանձնացնեք:
-Անուն-անուն չեմ թվարկի՝ տեղի սղության պատճառով: Բայց որ այդ գրքերով մեր գրականությունը մի գլուխ էլ բարձրացավ, փաստ է:
-Մի փոքր էլ Ձեր գրական գործունեությունից. ի՞նչ թարգմանություններ եք արել վերջին շրջանում, և ինչպե՞ս են դրանք հասնում ընթերցողին:
-Այս տարի հրատարակվել են Վենեդիկտ Երոֆեևի «Մոսկվա-Պետուշկի» ժողովածուն ու Ռոբերտ Ենգիբարյանի «Օ, Մարի» վեպը: Իսկ ընթերցողին հասնում են, ինչպես Գուտենբերգից սկսած՝ գրախանութներով: Հիմա գումարվել է նաև ինտերնետը, բայց մեծ գործերի դեպքում՝ միայն ճաշակ տալու չափով:
-Ի՞նչ նորությունների կարող են սպասել Ներսես Աթաբեկյանի պոեզիայի սիրահարները:
-Մարդը ենթադրում է, Աստված՝ կարգադրում: Ես ընդհանրապես քչագիր եմ: Հուսամ՝ այդ քիչն այս տարի էլ կտրվի: Ապրենք՝ կտեսնենք…

«ԻՍԿ ՆԱԽԱՏՈՆԱԿԱՆ ԱԿՑԻԱՆԵՐԸ ԲԻԶՆԵՍԻ ԴԱՇՏՈՒՄ ԵՆ ԵՎ ԿԱՊ ՉՈՒՆԵՆ ՁՄԵՌ ՊԱՊԻ ՀԵՏ»

Քաղաքը պատրաստվում է Նոր տարուն` լույսերով, տոնածառով, ամանորյան զարդարանքով: Տարին թեժ էր: Քաղաքացիական ակցիաների պակաս չունեցանք: Փողոց դուրս եկան անգամ Ձմեռ պապերը: Տարվա իրադարձությունը «Արի գրկեմ» ակցիան էր: Քաղաքապետարանի տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի վարչության պետի տեղակալ ԱՐԹՈՒՐ ՍԱՐՈՒԽԱՆՅԱՆՆ ուրախալի է համարում այն, որ երիտասարդությունը կարողանում է համախմբվել: «Ընդ որում, ողջունելի է, երբ դա իսկապես ինքնաբուխ է ու ազնիվ նպատակ է հետապնդում,-ասում է նա:- Սակայն ցավալի է, երբ նույն այդ երիտասարդության ազնիվ մղումներն ինչ-ինչ ուժեր հմտորեն այլ հուն են տեղափոխում, ու դա արդեն դադարում է թե ազնիվ, թե անկեղծ լինելուց»:

-Կարծում եմ՝ շատերին է հետաքրքրում` նոր երթուղայինները պատրա՞ստ են ձմեռային մերկասառույցներին:
-Բարեխիղճ տնտեսավարողները, այդ թվում` ուղևորափոխադրողները, դեռ ամռանն են պատրաստվում ձմռանը: Ճպուռի ու մրջյունի առակը հիշո՞ւմ եք: Բարեխիղճն ու անբարեխիղճն իրենց արժանի վերաբերմունքին են արժանանում ինչպես քաղաքապետարանի, այնպես էլ հանրության կողմից:
-Անվտանգությունից անցնենք հարմարավետության խնդրին. տրանսպորտի հարցը տոնական օրերին ինչպե՞ս է կարգավորվելու:
-Տարեմուտի գիշերն ու Սուրբ ծննդյան օրը թե՛ մետրոպոլիտենը, թե՛ հասարակական տրանսպորտի մյուս միջոցները կաշխատեն որոշակիորեն երկարացված ժամանակացույցով:
-Ձմեռ պապերին ու Ձյունանուշիկներին ընտրելիս քաղաքական հայացքները հաշվի առնելո՞ւ եք, նկատի ունենալով Ձմեռ պապերի նախատոնական ակցիաները:
-Բարեբախտաբար, ինչպես մեր, այնպես էլ աշխարհի բոլոր Ձմեռ պապերն առաջնորդվում են մեկ, բացառապես ապաքաղաքական ծրագրով՝ տոն պարգևել մանուկներին: Իսկ նախատոնական ակցիաները բիզնեսի դաշտում են և կապ չունեն Ձմեռ պապի հետ:
-Քաղաքապետարանում գրավաճառ կետ կա, ովքե՞ր են օգտվում, ձեր աշխատակիցներն ընթերցասե՞ր են:
-Օգտվում են ինչպես մեր աշխատակիցները, այնպես էլ քաղաքապետարանի այցելուներն ու հյուրերը: Ես ընթերցասեր եմ, կարծում եմ` գործընկերներս նույնպես:
-Վերջին գիրքը, որ գնել եք կամ կարդացել:
-Վերջին գիրքը թոռնիկիս համար եմ գնել՝ իր խնդրանքով: Տիեզերքի մասին պատմող, նկարազարդ, բավական հետաքրքիր ու նույնքան էլ հաջող հրատարակություն է:
-2013-ի ձեռքբերումները:
-Բարեկարգ բակերի ավելացած քանակը, նորոգված ու հիմնանորոգված փողոցները, լուսավոր փողոցների ու բակերի քանակը, քաղաքային ձևավորման նոր, առավել ակնահաճո տարրերի առկայությունը... Ո՞ր մեկն ասեմ:
-Նոր տարվա առիթով ի՞նչ անակնկալներ են սպասվում, որ կարող են իրապես ուրախացնել մեր քաղաքացիներին:
-Եթե ասեմ, դրանք կդադարեն անակնկալ լինելուց: Կարող եմ միայն վստահաբար ասել, որ այդպիսիք անպայման լինելու են և լինելու են ոչ քիչ:
-Ի՞նչ սպասելիքներ ունեք ինքներդ:
-Հիշո՞ւմ եք երգը՝ «Երնեկ թե այս նոր տարին ...»:

«ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՆՎԱԶՈՒՄ Է ՀԱՅԱԽՈՍՆԵՐԻ ԹԻՎԸ»

Ռուսերենը աշխատանքային լեզու հռչակելու, ռուսալեզու գիմնազիա բացելու առաջարկները, ինչպես և կարելի էր ենթադրել, միանշանակ չընդունվեցին մեզանում: Այսպես ասած` ռուսականացման վտանգը դժգոհությունների ալիք բարձրացրեց: Դառը փորձը շատ հեռու անցյալում չի մնացել: Այս անգամ, ինչպես նկատում է Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարանի և Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանի հայոց լեզվի դասախոս, դոցենտ ԴԱՎԻԹ ԳՅՈՒՐՋԻՆՅԱՆԸ, հայերենը վտանգված է անկախ Հայաստանում:

-Ինչո՞ւ է մեզանում օտար լեզվի յուրացումը հայերենի հաշվին արվում, ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
-Ազգային արժանապատվության պակաս կա մեզանում: Ազգային արժանապատվության պակասի դրսևորում է, երբ Հայաստանի կառավարության անդամը օտար լեզվով խաղ է խաղում հայկական հեռուստատեսությամբ և դեռ հիմնավորում է, թե այդ հաղորդումը մեր երկրի ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների համար է (մենք էլ միամիտ ենք, հավատում ենք. կանգնես ու հարցնես՝ այդ փոքրամասնությունների ազգային ո՞ր խնդիրն եք լուծում օտար լեզվով խաղալով): Ազգային արժանապատվության պակասի դրսևորում է, երբ հայ գործարարն իր հայրենիքում օտար տառերով և օտար անունով է «զարդարում» իր գործատեղին, աշխատանոցը։ Ազգային արժանապատվության պակասի դրսևորում է, երբ հայ ծնողները պատրաստ են անգամ խաբեության, ինչ-ինչ մեքենայությունների, միայն թե իրենց զավակը տեղավորվի ռուսերենով ուսուցմամբ դասարան: Այսպես երկար կարելի է շարունակել: Մենք կողմ ենք օտար լեզուների ուսուցմանը, ըստ ամենայնի յուրացմանը, բայց ո՛չ հայերենի հաշվին, ո՛չ հայերենի գործածության շրջանակները նեղացնելով և մեր հրաշալի լեզվի վարկը գցելով:
-Արտագաղթը, ասել է թե` հայախոս մարդկանց երկրից հեռանալը, վտանգո՞ւմ է լեզուն:
-Քանիցս ասել եմ, որ արտագաղթը ոչ միայն տկարացնում է երկիրը, նրա տնտեսությունը, բանակը, այլև մեծապես վտանգում է հայերենի ապագան: Մեր հայրենակիցների զավակները օտար երկրներում շատ շուտ կորցնում են հայերենը կամ այն իմանում են կենցաղային մակարդակով: Իսկ Հայաստանում նվազում է հայախոսների թիվը: Այս պայմաններում լեզվի զարգացման մասին խոսք լինել չի կարող: Հայախոսության շրջանակի նեղացումը, գործածության ոլորտների սահմանափակումը լուրջ վտանգ են ներկայացնում հայերենի ապագային: Մենք վիճակագրական հավաստի տվյալներ չունենք, թե հայության որ տոկոսն է խոսում հայերեն և ինչ չափով է տիրապետում հայերենին: Ավելին, այն պնդումը, թե հայերենը աշխարհի կենդանի լեզուների շարքում 38-րդ տեղն է գրավում, հնացած տվյալ է, նոր փաստերով այն չի վավերացվում:
-Օտար լեզուներին այդքան տուրք ենք տալիս, բայց թարգմանությունը մեզ համար թիվ մեկ խնդիր է: Այս հակասությունը ինչպե՞ս եք բացատրում:
-Մեզանում հրաշալի թարգմանություններ կան՝ սկսած 5-րդ դարի առաջին թարգմանությունից, որ Աստվածաշունչ մատյանն էր: Փառահեղ թարգմանություններ միշտ ունեցել ենք, միջնադարից սկսած մինչև մեր օրերը: Այսօր էլ հմուտ թարգմանիչները եվրոպական և արևելյան լեզուներից ընտիր թարգմանություններ են մատուցում հայ ընթերցողին: Այն, որ հայ պաշտոնյան հանրության առջև խոսում է օտար լեզվով, և այդ խոսքը հայերեն չի թարգմանվում, դեռ չի նշանակում, թե թարգմանիչներ չունենք: Կամ Երևանում հնչող անգլերեն, ֆրանսերեն և գերմաներն խոսքը թարգմանում են ոչ թե հայերեն, այլ մեկ այլ օտար լեզվով` ռուսերեն, կրկին թարգմանիչների չգոյության փաստ չէ, այլ ազգային արժանապատվության պակասի ևս մեկ դրսևորում: Եվ օրենքի խախտում:
-Դենի Դիդրոն ֆրանսերենի մասին ասում է. «Այս ի՞նչ հիմարություն է ամեն ինչ ֆրանսիացնել»: Մեզանում ամեն ինչ հայացնելու միտում կա՞:
-Այդպիսի միտում միշտ եղել է, հիմա էլ կա: Մարդիկ կան, որոնք փորձում են ամեն ինչ հայացնել: Այո, պիտի փորձեն և չհաջողելու դեպքում դիմեն անհրաժեշտ փոխառությունների: Այդ փոխառությունները տասնյակ հազարավոր են, արվել են նախագրային շրջանից սկսած, և անում ենք նաև այսօր: Աշխարհի զարգացած ոչ մի լեզու մեկուսացած չէ, բոլորն են դիմում փոխառությունների, և դա զարգացնում է լեզուն: Բայց ոմանք հայերենը վարկաբեկելու ծրագրի շրջանակներում իրենց արևին հայացնում են մեզանում վաղուց գործածվող փոխառյալ բառերը, ստեղծում կեղծ հայերեն բառեր, որ շատ ճիշտ կերպով մարդիկ անվանում են զավեշտաբառեր կամ ծաղրաբառեր: Սա հիվանդ ուղեղների վնասակար, դավադիր գործունեություն է հայերենի նկատմամբ:
-Ի՞նչ տվեց 2013-ը:
-2013-ին ծնվեց իմ երկրորդ թոռնիկը` Եվան:
-2014-ից ի՞նչ սպասելիքներ ունեք:
-Մեր երկրում արմատական փոփոխության սպասելիք ունեմ: Հայաստանն օր օրի ուժասպառվում է, հարկավոր է փրկել այն:
-Պարոն Գյուրջինյան, Ձեր թոռնիկները հավատո՞ւմ են Ձմեռ պապիկին:
-Եվան դեկտեմբերին է ծնվել, նա աշխարհից դեռ բան չի հասկանում: Իմ մեծ թոռնիկին` Աշոտիկին, թվում է, թե քույրիկը Ձմեռ պապի նվերն է: Բայց Աշոտիկը դեռ իր նվերներին է սպասում: Ձմեռ պապից խնդրել է, որ դրանք կարմիր լինեն, կարմիր փաթեթավորմամբ, ժապավեններով… Հավատով սպասում է: Կարմիրը խնդության և պայծառ ապագայի խորհրդանիշն է: Վստահ եմ, որ Ձմեռ պապը նրան հուսախաբ չի անի:
-Ի՞նչ կմաղթեք ընթերցողին:
-Ապրել բարօր Հայաստանում, երջանիկ լինել հայրենի երկրում:

Հարցազրույցները՝
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ