«Ֆենոմեն է, երբ հանկարծ ժամանակակից մի քանի գրողներ միանգամից բռնում են օդում սավառնող թեմաները»

Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանի գրական հերթական ցերեկույթը նվիրված էր արձակագիր ԱԼԻՍ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻՆ: Տուն-թանգարանի վարիչ ԿԱՐԻՆԵ ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ նշեց, որ վերջին շրջանում շատ ժամանակակից գրողների մեջ է նկատում գրականության ժառանգորդական կապը մեր դասականների հետ: «Ճյուղեր-տերևներ» վեպը, որ առայժմ վերջինն է գրողի ստեղծագործական պահոցում, բացառություն չէ այս առումով: «Մեր ժողովրդի համար բախտորոշ 1937 թվականին Դերենիկ Դեմիրճյանը գրեց «Երկիր հայրենի» դրաման` անդրադառնալով Գագիկ թագավորի գահակալության, Վեստ Սարգսի դավաճանության, Անիի անկման ժամանակաշրջանին: Նույն այդ ժամանակաշրջանի անդրադարձն ենք տեսնում նաև «Ճյուղեր-տերևներում»: Երբ Ալիս Հովհաննիսյանին հարցրի, թե ինչով է սա բացատրվում, ասաց. «Ֆենոմեն է, երբ հանկարծ ժամանակակից մի քանի գրողներ միանգամից բռնում են օդում սավառնող թեմաները: Իհարկե, Դեմիրճյանը ժամանակակիցս չէ, բայց հենց պատմական այս շրջանին` անիական շրջանին, գրողները չեն կարողանում անտարբեր նայել»: Այս ենթատեքստում Կարինե Ռաֆայելյանը մեկ այլ օրինակ մատնանշեց, ասաց, որ առաջին անգամ նորօրյա գրականության մեջ Գյուրջիևի կերպարի մասին անդրադարձի հանդիպել է Ալիս Հովհաննիսյանի արձակում, և երբ դիտել է Վաչե Շառաֆյանի «Երկրորդ լուսին» բալետը` նվիրված Գյուրջիևին, իմացել է, որ կինոռեժիսոր Նիկոլայ Դավթյանը նկարահանել է «Գյուրջիևի կոդը» վերնագրով ֆիլմ: «Այսինքն, սա ևս ապացույց է, որ մթնոլորտում թևածում են ինչ-որ թեմաներ: Այդ թեմաները գալիս, գտնում են մարդկանց, ովքեր պետք է դրանք բերեն, հասցնեն հանրությանը: Գուցե և միևնույն ժամանակ են ծնվել ֆիլմը, վեպը, բալետը: Այնպես որ, մթնոլորտում կարծես արդիական է դարձել Գյուրջիևի թեման»:
Կարինե Ռաֆայելյանը նկատեց նաև, որ Ալիս Հովհաննիսյանի վիպագրությունը ձևավորում է գրական մի տարածություն, ուր ոչինչ ի միջի այլոց չէ, թեթև ու հպանցիկ չէ: Նրա գրողական տեսադաշտում, նրա գրչի երկնումներում դրամատիզմով հագեցած դեպքեր են ու այդ դեպքերից գլուխ հանելու դատապարտված մարդկային ճակատագրեր: Թվում է, թե այդպիսի ասելիքով ներկայացող գրողը պիտի մռայլ, ծանր, ճնշող պատումաշար մատուցի իր ընթերցողին, և լույսը, հույսը, ապագայի հանդեպ հավատը մի կերպ, շատ աղոտ շողարձակեն նրա տողերում: Բայց, գուցե իր ընթերցողի հանդեպ մարդկային կարեկցանքից, գուցե ներքին լավատեսությունից դրդված, կամ պարզապես գրողի ենթագիտակցական, բնազդական մղումով նրա գրչի տակ ամենալուրջ ասելիքը հանկարծ ստանում է զավեշտի երանգավորում, ամենադրամատիկ թվացող իրադրության մեջ նա ծիծաղ է ներդնում, և այս իմաստով շատ է հիշեցնում մեր ազգային ճակատագրի խրթին ոդիսականի տարատեսակ դիպվածները գեղարվեստավավերագրող Գուրգեն Մահարուն, որ արցունքի միջից ծիծաղելու հնարքի մեծագույն վարպետն էր հայ գրականությունում:
Գրականագետ ԱՆԻ ՓԱՇԱՅԱՆԸ նշեց, որ մի արձակագրի հարկի տակ են գտնվում, ով շատ կարևոր եզրագիծ բերեց մեր գրականություն: Եվ այս հարկի տակ, ըստ նրա, շատ ազդակներ են փոխանցվում ու հաղորդվում:
Անդրադառնալով Ալիս Հովհաննիսյանին, ասաց, որ նրանք, ովքեր չեն խոսում կամ չեն ուզում խոսել նրա ստեղծագործության մասին, ուրեմն չեն կարդացել այն: «Անկարելի է կարդալ ու չունենալ կարծիք, հնարավոր չէ չզարմանալ: Կարող ես առաջին անգամ տպավորվել, երկրորդ անգամ տպավորվել, բայց երրորդ անգամ հասկանում ես, որ գործ ունես մի կարևոր սյունի հետ, որը պետք է առաջ տանի և ոգևորի հետագա ժամանակները»:
Գրականագետը նշեց, որ գրողի առաջին ժողովածուն` «Թանաքագույն առավոտներ», 1988 թվականին է հրատարակվել: Վերնագիրը շատ տրամադրող է, լուսաբացը, արշալույսը՝ կանխորոշիչ: Նրա բնորոշմամբ` առաջին ժողովածուն գրողի արյան անալիզն է, դրանով կարելի է որոշել՝ գրողը ուր կգնա և ուր կհասնի:
Զրույցների ընթացքում Անի Փաշայանը պարզել է, որ Ալիս Հովհաննիսյանի համար շատ թանկ է «Կումայրի-Գյումրի-Լենինական» ստեղծագործությունը: Գրականագետի կարծիքով, եթե օտարներն ունենային նման երկ, դրոշակ կդարձնեին ու անընդհատ կխոսեին դրա մասին: «Ինչպե՞ս չզարմանալ. Շուշանը` վեպի հերոսը, չունի ձեռքեր, բայց ունի թռչելու հսկա կարողություն, թվում է՝ արդեն վերջացել է նրա կյանքը, բայց հայտնվում է հոլանդացի օդաչուն, որն անսահման սիրում է այս կնոջը և կարծում, թե ինքը չի կարող իր օդանավով այնպես թռչել, ինչպես Շուշանը` առանց ձեռքերի։ Նա ուզում է Շուշանի հետ ճախրել ու հասկանալ կյանքը»:
Եզրափակելով իր խոսքը՝ Անի Փաշայանն ասաց, որ Ալիս Հովհաննիսյանի ներկայությունը պարտադիր ներկայություն է մեր գրականության համար՝ ոգևորող, օգնող և առաջ շարժող: Վստահեցրեց նաև, որ այսօր մեր արձակը լուրջ իրողություն է, մեր կողքին ապրում և ստեղծագործում են տաղանդավոր արձակագիրներ, ինչը շատ հուսադրող է: Երբ արձակն է ամուր, դա խոսում է գրականության կոփվածության մասին:
«Բագին» գրական-մշակութային հանդեսի խմբագիր Հակոբ Պալյանը հայ գրականությունը թարգմանելու և համաշխարհային գրական դաշտում ներկայացնելու առաջարկություն արեց: Ալիս Հովհաննիսյանի ստեղծագործությունները ներկայացրին դերասաններ Սոֆիկ Սարգսյանը, ԵԹԿՊԻ-ի ուսանողները: Համազգային պետական թատրոնի դերասան Կարեն Խաչատրյանը «Կումայրի-Գյումրի-Լենինական» վեպից հատված ներկայացրեց մոնոներկայացման ժանրում:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ