«Պահանջատիրական պիտի լինի իմ երգը, առավել ևս, Թուրքիայում»

Մեներգիչ, խմբավար ԳԷՈՐԳ ՀԱՃԵԱՆԸ Ցեղասպանության մոտեցող 100-ամյակին ընդառաջ բազմաթիվ մեծ ծրագրեր ունի` համերգային շրջագայություն, ձայնասկավառակի թողարկում: «2015-ին լրանում է Մուսա լեռան հերոսամարտի 100-ամյակը: Ես մուսալեռցու թոռ եմ, համերգային շրջագայության հրավերներ ունեմ նաև Մուսալեռան հայրենակցական միության կողմից»,- «Իրատես de facto»-ի հետ զրույցում ասաց Գէորգ Հաճեանը:
Մեր զրույցը լիբանանահայ երգչի հետ կոմիտասյան երգի մաքրության, երգի ուժի, ինքնաճանաչման, ազգային ծրագիր ունենալու գերխնդրի, պահանջատիրության մասին է:

-Ձեր երգացանկում հիմնականում հոգևո՞ր երգեր են:
-Իմ երգացանկում հայերեն երգն է առավելապես: Կոմիտաս վարդապետի բնութագրումով` հայի ողնաշարը հայ երգն է, և յուրաքանչյուր ող երգի մի տեսակ է ներկայացնում` ժողովրդական, ազգային-հայրենասիրական, հերոսական, հոգևոր, աշխատանքային, մայրական-օրորոցային, ռազմական և այլն: Այդ բոլորը իմ էության մասնիկն են: Միջազգային լսարանի համար համապատասխան երգացանկ ունեմ նաև օպերային և համաշխարհային դասականներից։
-Երգեր, որ միշտ եք ներկայացնում:
-Նախ և առաջ ասեմ, որ իմ մենահամերգներն ազգային պատկանելությունը պատգամելու, նաև իմ լսարանի հետ շփվելու գեղեցիկ առիթներ են: Քառասունից ավելի քաղաքներում ներկայացրել եմ Կոմիտասի «Հայաստան, երկիր դրախտավայրը», «Կիլիկիան», «Թող հնչեն շեփորք», Կոմիտասի վերջին ստեղծագործությունը` «Հայր մերը» («Աղօթք մանկան շուրթերով»)՝ Դանիել Երաժշտի մշակումով: «Ապրիլի 24» («Լա մինոր») երգը Դանիել Երաժիշտը գրել է լիտվացի բանաստեղծ Էդուարդաս Մեժելայտիսի «Ապրիլի 24» վերնագրով բանաստեղծության (թարգմանությունը` Վահագն Դավթյանի) հիման վրա: Պրեմիերան Հայաստանում կայացավ 2009-ին, և հատկանշական է, որ այս երգը նվիրվում էր 1948 թ. ՄԱԿ-ի կողմից Ցեղասպանության կոնվենցիայի ընդունման 60-ամյակին։ Իմ գրեթե բոլոր համերգների ընթացքում կատարում եմ այս երգը: Աշխարհը պետք է տեսնի, որ Ցեղասպանության ժխտողականության դեմ կարելի է պայքարել նաև արվեստով, այս պարագայում՝ հայ և օտար արվեստագետների բառերով գրված երգերով։
-Ի՞նչ կասեք հայաստանյան և սփյուռքի հանդիսատեսի մասին:
-ՈՒրիշ դիտանկյունից մոտենամ հարցին: Երբ խոսում են միայն հայ հանդիսատեսի մասին, լինի Հայաստանի մեջ, Արցախի կամ արտասահմանի, ինձ ուժ տվողն ամենից առաջ հայկականությունն է: Ես ծնվել եմ Լիբանան, Այնճար հայավանին մեջ, մուսալեռցի ծնողներիցս զատ, դաստիարակությունս ստացել եմ գյուղիս ազգային վարժարանում, ապա Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության Զարեհեան դպրեվանքում: Մեր ուսումնառության մեջ մեծ տեղ է հատկացվել ազգային, հոգևոր արվեստին, հայ ժողովրդի գերխնդիրներին` ազգային գիտակցություն, պահանջատիրություն, հողի սրբություն: Եվ այս բոլոր գաղափարներն ունեն իրենց երգերը: Դրանք ավելի ամրապնդվում են, երբ այդ երգերի կրողն ես դառնում: Առօրյայում մենք այդ երգերով ենք սնվում, ապրում, ուրախանում: Որպես ցեղասպանված և արմատախիլ տարահանված ժողովրդի մեկ մասնիկը` արտասահմանյան հանդիսատեսն այդ գաղափարների պահանջատերն է ու վկայությունների պաշտպանը, նաև՝ հայ երգով։ Իսկ հայաստանյան հանդիսատեսը ավելի շատ մասնագիտական դիտանկյունից է մոտենում հարցին։ Ես ընտանիքովս տեղափոխվել եմ Հայաստան: Համերգներ եմ ունենում Հայաստանում, Արցախում, և կարող եմ ասել հետևյալը. երբ ներկայացնում եմ Կոմիտաս, ականատես եմ լինում ժողովրդիս ինքնաճանաչ ստվար թվի, որ Կոմիտասն ու վերոհիշյալ երգերը ըմբոշխնում է և հոգեպարար ուրախանում: Եվ ես համոզվում եմ կրկնակի, որ Կոմիտասը հայի հավերժության գյուտն է արել: Կոմիտասը մեր երաժշտության մայրենին է, մեր ազգային հավերժության գաղտնիքը, չեմ հասկանում, ինչպե՞ս կարող ենք ձևափոխել կամ Կոմիտասը նորովի վերամշակել՝ այսօրվա հանդիսատեսի պահանջները գոհացնելու համար: Նոր բան են ուզում, թող ստեղծեն իրենցը, ոչ թե Կոմիտասի «Քելե-քելեն» ձևափոխեն:
-Դուք նշեցիք դրսում ապրող մեր հայրենակիցների հայրենապաշտության մասին: Որպես օրինակ, Սիրիայի դեպքերի ժամանակ տեղի հայերի քանի՞ տոկոսը բնակություն հաստատեց հայրենիքում:
-Շատ նուրբ հարց է, մենք ազգային ծրագրի գերխնդիր ունենք: Ամեն հայ հայրենասեր է, անկախ նրանից` Հայաստանո՞ւմ է ծնվել, թե՞ արտասահմանում, որովհետև մենք պատմական փորձ ունենք և բազմադարյա մշակութային արժեքների կրողն ենք: Խնդիրը հայի գիտակցությունը ի մի բերելը, հայերին մեկտեղ հավաքելն է, որը կոչվում է ազգային նպատակ, ազգային ծրագիր: Ներուժ ունենք, խնդիրը միախմբելու, մեկանալու մեջ է: Բոլոր առվակները պետք է հոսեն ու գան թափվեն մեկ հսկա առու` մեր ազգային նպատակների առուն: Չեմ փնովում, երբ հայը չի գալիս Հայաստան կամ գալիս է, նորից գնում: Ամեն մարդ իր կյանքի պայքարն ինքն է ընտրում: Բայց իմ խորունկ համոզմունքն է, որ եթե հայ ես, այդ պայքարը լինի քո սուրբ հողի վրա: Հայաստանից դուրս պայքարը գոյատևելու համար է, իսկ հայրենիքում` հավերժության համար: Իմ կարծիքով` մարդ միայն մեկ հայրենիք կարող է ունենալ: Այնճարը` իմ ծննդավայրը , բռնագաղթված մուսալեռցիների գաղթօջախն է: Այն կարող ես համեմատել առաջադեմ երկրների հետ` իր գեղեցկությամբ, մաքրությամբ, քաղաքակրթությամբ: Միակ բացասականն այն է, որ օտար հողի վրա է, որքան էլ Լիբանանը բարի, հյուրընկալ երկիր է ու հային հնարավորություն է տվել հայորեն ապրելու: Անգամ մի ժամանակ հայերենը պետական լեզուների շարքում ընդգրկվեց: Դա հայի ջանասիրությամբ է եղել:
-Պարոն Հաճեան, իբրև թարմ օրինակ, Քեսաբի հայերը չեն թողնում իրենց հողը: Այն վայրը, ուր ծնվել ես, ապրում ես, չի՞ դառնում քո տունը, քո երկրորդ հայրենիքը:
-Օրինակով փորձեմ պատասխանել: Իմ մեծ մայրը (մորս մայրը) Մուսալեռում է ծնվել: Մինչև վերջին շունչը հույս ուներ, որ կվերադառնան ծննդավայր` Մուսալեռ: Այնճարը ճահճախուտներից, եղեգնուտներից վերածել էին այսօրվա դրախտավայրին: Մուսալեռում նախնական կյանք էր, ջրի ծորակ չունեին անգամ, էլեկտրականություն, երթուղիներ չկային: Զարմանքով հարցնում էինք` այստեղ ամեն ինչ ունեք, այս արդիական կյանքից ուզում եք վերադառնալ նախնական կյանքի՞ն: Ասում էր` այնտեղ, ուր ծնվել եմ, աչքս բացել եմ, տեսել եմ ծառերը, շրջապատի առարկաները, դրանց մեջ է իմ ամբողջ պատկանելությունը: Մուսալեռցիներն ու քեսաբցիներն ունեն բավական մոտ գծեր, բարբառը նույնանման է, Կիլիկիայի նույն հատվածի ժողովուրդն են: Այնճարն իմ ծննդավայրն է, բայց իմ արմատներն ո՞ւր են՝ պապենական հողի մեջ: Դա իմ արժանապատվությունն է, պահանջատիրությունն ու հավերժության խորհրդանիշը: Այնճարը կարող է լինել որպես վերածննդի հող ինձ համար, ոչ թե լոկ ծննդավայր: Ես ասում եմ` մուսալեռցի եմ` ծնված Այնճարում: Հետևաբար, քեսաբցին ծնվել է Քեսաբում և ձգտում է Քեսաբ, որովհետև գիտի, որ պապենական ուժով ու պատգամով, եթե Քեսաբը թողնի, դուրս գա, ինքը կորցնելու է Կիլիկիայի տարածքի միակ ու վերջին մնացորդը համարվող հայահոծ գյուղաքաղաքը: Հակառակ նրան, որ Սիրիայի հողի վրա է, իր յուրահատուկ կենցաղը, իր ազգային նիստն ու կացը, իր երազած «ծովից ծով Հայաստանը» հետ բերելու վախճանական նպատակի մեջ է Քեսաբի հայության այսօրվա գոյապայքարը։
-Թուրքիայում համերգներ ունեցե՞լ եք:
-Թուրքիայում երբեք համերգ չեմ ունեցել: Հրավերներ եղել են, ասել եմ` կմտածեմ: Դեռ մտածում եմ: Մեծ երկվության մեջ եմ, պայքար կա ներսումս: Շատ արվեստագետներ գնում են, ամեն մեկն իր տեսակետն է բարձրաձայնում, հարգում եմ, ոչ մի խնդիր չեմ տեսնում: Ողջունելի է, երբ Գագիկ Գինոսյանն իր պարային «Կարին» խմբով Ստամբուլի օդանավակայանում յարխուշտա է պարում: Բայց ես պետք է երգեմ «Ապրիլի 24»: Ես, որպես երգիչ, ազատորեն պիտի բարձրացնեմ իմ ժողովրդիս մեկուկես միլիոն նահատակների արդարության ձայնը, չեմ կարող միայն «Տեր ողորմյա» երգել: Պահանջատիրական պիտի լինի իմ երգը, առավել ևս Թուրքիայում: Դա է իմ արյան կանչն ու պարտքը։ Եթե գնամ հայրենակիցներիս համար երգելու, հաշվի չեմ առնի, որ ցեղասպան երկրի մեջ եմ: Երբ մենք պետականորեն մեր երկաթյա զենքերն ուղղենք թուրքի դեմ, այդ ժամանակ կհնչի հայ երգը Թուրքիայում, որպես մշակութային փամփուշտ: Երգը դիվանագիտական խաղերի մեջ չեմ մտցնի: Երգը զենք է:
-Ի՞նչ կասեք երգերի ծագումնաբանության շուրջ վեճերի մասին:
-Մասնագետներին եմ թողնում վեճը, բայց, իմ կարծիքով, չենք կարող ուրանալ այն ժամանակաշրջանը, երբ նույն փողոցի մեջ և՛ հայն էր ապրում, և՛ թուրքը, և՛ եզդին, և՛ հրեան: Արևմտյան Հայաստանի մեր գյուղերը միայն հայերով չէին բնակեցված, և այդ համակեցութան մեջ բնական է, որ կար դրացիություն: Իսկ ո՞վ ասաց, որ դա միայն սուրճ խմելով էր: Այդ հարևանության մեջ տարածաշրջանի հոգեվիճակը կարող էր նույն ելևէջները ստեղծել և՛ հայի մեջ, և՛ թուրքի: Սակայն նույն տարածքի ելևէջների նույնացման պատասխանը Կոմիտասը տվեց, երբ նույն առվի ջուրը սկսեց զտել, ասելու համար` առվի այս երակը թուրքական է, այս մեկը` ասորական, մյուսը` հայկական: Այդ վեճերը միշտ էլ կլինեն: Եթե Կոմիտասով սնվենք, կարող ենք պաշտպանել հայ երգի ծագումնաբանությունը: Թուրքերն էլ իրավունք ունեն ասելու` մերն է, բայց չեմ հավատում, որ կարող էին նման երգեր ստեղծել: Երգաստեղծումը միայն բարի մարդու գործ է։ Ամեն օր հայտարարում են՝ այսինչ երգը մերն է, գրել է այսինչը, հայերը գողացել են: Բոլոր այդ երգերը հայերն են ստեղծել, ու այդ երգերն են թրքականացվել, պարսկականացվել:
-Իսկ հիմա արդյո՞ք հակառակ պատկերը չէ:
-Իսկ հիմա, դժբախտաբար, թուրքերն այնքան ուրախ են, որ հայը ավելի լավ է կլկլացնում հայերեն երգերը, քան թուրք երգիչները: Ազգային նպատակների գերխնդիրը, ինչի մասին ասում էի, միայն տնտեսական, ռազմական չէ, ազգային գերխնդիրը մանուկի` մոր արգանդում ձևավորվելու ժամանակից է սկսվում, մինչև իր կայացումը: Եթե դու ճիշտ ես տվել դա, երբեք չի շեղվի քո երեխան: Ազգային մեր գենոֆոնդին պետք է հոգ տանել մանկապարտեզներից սկսած և տներից։
-Ազգովին սպասում ենք Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին, մտավախություն չունե՞ք, որ մեր ամբողջ ներուժն ու սպասելիքները կենտրոնացնելուց հետո, եթե ոչինչ չփոխվի, հուսահատություն ու «անգործություն» կսկսվեն:
-Այստեղ կարևորը դաստիարակությունն ու քարոզչությունն է: Ինչպե՞ս ենք դաստիարակվել, ու ի՞նչ է ակնկալում հայ ժողովուրդը:
Ցեղասպանության 100-ամյակը կախարդական գավազան չէ, որ հենց 2015-ի ապրիլի 24-ը գա, նոր կյանք սկսվի: Հարց եմ տալիս` արդյո՞ք Սփյուռքում, Արցախում, Ջավախքում, Հայաստանում ամեն հայ, դպրոցից սկսած, իր չափով լուսաբանում է կատարվածը, ոչ փաստելու իմաստով (փաստը ոչ ոք չի կարող ուրանալ), պահանջատիրության, արդարության, դատապարտման, հատուցման: Որպես վերընձյուղված ժողովրդի զավակ, յուրաքանչյուր հայ, 100 տարի անց, իր կեցվածքով ի՞նչ ունի տալու այդ 100-ամյակին: Թե՞ տանը նստած սպասելու ենք, որ ափսեի մեջ ինչ-որ բան են մատուցելու:
-Կարծում եմ, պետական քաղաքականության խնդիր կա:
-Այդ քաղաքականությունը նաև դաստիարակությունն է, մենք պետք է բռունցքված ուժի վերածվենք, որ թշնամին վախենա, չիմանա՝ ինչ է թաքնված բռունցքի մեջ` ատոմային ո՞ւժ, ադամա՞նդ, թե՞ մեկուկես միլիոն հայության սիրտը` աննահանջ ու պայքարող: Ահավասիկ մարտահրավերները հայությանս։ Հետո անցնենք հարևանին դաշտը։

Հարցազրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ