«Եթե «բրենդային» գործ ստեղծես, հաջորդ անգամ ավելի հեշտ է քո անունն ընտրել, քան նոր անուն փնտրել»

Նյուրնբերգի թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Քրիստիան Պապկեի հիմնադրած «Խոսելով սահմանների մասին» (Talking about borders) դրամայի մրցույթի 2015 թվականի հաղթող է ճանաչվել «Դրամատուրգիա» հանդեսի հիմնադիր-խմբագիր, դրամատուրգ, արձակագիր ԿԱՐԻՆԵ ԽՈԴԻԿՅԱՆԻ «Երկու պատմություն հինգ դերասանի համար» («Վիճակախաղ» և «Պատերազմի կանայք») պիեսը: Մայիսի 31-ին` հանդիսավոր պայմաններում Նյուրնբերգի թատրոնում հայ դրամատուրգին է հանձնվել պարգևը և գեղարվեստական ընթերցմամբ ներկայացվել «Վիճակախաղը»: Պիեսի բեմադրության առաջնախաղը կկայանա 2016-ի ապրիլին:

-Մերօրյա դրամատուրգների աշխատանքները հիմնականում մնում են դարակներում, լավագույն դեպքում` տպագիր վիճակում են հասնում թատերասերներին: Գրողները հաճախ են դժգոհում, որ անտեսվում են իրենց գործերը: Բեմադրիչներն էլ դժգոհում են լավ դրամատուրգիայի պակասից: Ըստ Ձեզ՝ ժամանակակից դրամատուրգները ստեղծո՞ւմ են ուշադրության արժանի գործեր:
-Որպեսզի ուշադրության արժանանան, պետք է նրանց գործերը կարդան: «Դրամատուրգիա» հանդեսը տպագրվում է թատրոնի մարդկանց համար և առաջին հերթին` ռեժիսորների: Սոցիոլոգիական հարցում չի անցկացվել, բայց գիտեմ, որ նրանց փոքր տոկոսն է կարդում: Երբ խոսում եմ ռեժիսորների հետ, հասկանում եմ, որ չեն էլ հիշում` երբ են վերջին անգամ հանդեսը ձեռքը վերցրել, չնայած արդեն 16-րդ տարին է տպագրվում: Այս տարիներին ժամանակակից հայ դրամատուրգների մոտ 300 պիես է տպագրվել, չեմ կարծում, թե 300-ից գոնե 100-ը արժանի չեն մեր ռեժիսորների ուշադրությանը, թեև, ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար, շեշտեմ, որ տպագրված պիեսներից մի քանի տասնյակը բեմ է հասել «Դրամատուրգիայի» շնորհիվ: Երկրորդ խնդիրը, որին կուզենայի անդրադառնալ, այն է, որ մեր դրամատուրգների գործերը հիմնականում մնում են չբեմադրված: Ինքս այդ առումով մի քիչ «երես տված եմ»` 40-ից ավելի պրեմիերաներ հայաստանյան և արտերկրի բեմերում: ՈՒ երբ համեմատում եմ իմ առաջին, երկրորդ, երրորդ… և վերջին պրեմիերաները, հասկանում եմ, թե ինչ դժվարին ճանապարհ եմ անցել այդ բեմադրությունների միջոցով: Պիեսը գրում ես քեզ համար (եթե պատվեր չէ), հետո դա ռեժիսորն է կարդում, գնում է թատրոն, բեմ՝ հասնում դերասաններին: Եվ այդ ճանապարհը դու պետք է զգաս քո «մաշկի» վրա: Ցավոք, մենք ունենք դրամատուրգներ, ովքեր տարիներ շարունակ պարբերաբար տպագրվում են «Դրամատուրգիա» հանդեսում, բայց ուշադրության չեն արժանանում: Ասել, թե նրանք վատ են գրում, վատ պիես է, չեմ կարող, ի վերջո, դրամատուրգը դրամատուրգ է դառնում բեմադրվելիս:
-Իսկ փորձե՞լ եք հուշել ռեժիսորներին, անուններ առաջարկել:
-Տարբեր առիթներ եմ օգտագործել` համագումարների, խորհրդակցությունների ամբիոններ, որտեղ ներկա են եղել մեր թատրոնի մարդիկ, և առաջարկել եմ, որ ամեն թատրոն գոնե «ընտրի» մեկ-երկու դրամատուրգի և փորձի նրանց հետ աշխատել: Մանավանդ որ, դրամատուրգների թիվը Հայաստանում երկու տասնյակից չի անցնում: Իհարկե, ռեժիսորները հաճախ ասում են, թե չեն գրվում այսօրվան համահունչ գործեր: Ասում եմ` իսկ դուք փորձե՞լ եք կանչել, պատվիրել կամ գործը կարդալ, եթե նույնիսկ չհավանեք, գուցե այնտեղ տեսնեք մի բան, որ խթան կարող է դառնալ` մեկ այլ գործ կամ պիես պատվիրելու համար: Ես որպես «Դրամատուրգիա» հանդեսի խմբագիր եմ խոսում, որովհետև իբրև դրամատուրգ նույնիսկ ունեմ իմ ռեժիսորները, ում հետ տարիներ շարունակ հրաշալի համագործակցում եմ` Հակոբ Ղազանչյան, Վահե Շահվերդյան, Նիկոլայ Ծատուրյան, Սուրեն Շահվերդյան, Արթուր Սահակյան, Ռաֆիկ Գրիգորյան… Այսօր արժանիորեն Գուրգեն Խանջյանն է թատերական աշխարհի ուշադրության կենտրոնում: Եվ, իհարկե, անպայման նշեմ՝ Նորայր Ադալյան, Ալեքսանդր Թոփչյան, Սամվել Խալաթյան, Սամվել Կոսյան, ովքեր իսկապես լավ գործեր ունեն, և նրանց հետ կարելի է արդյունավետ համագործակցել:
-Գուցե այստեղ կա նաև անունի՞ գործոնը:
-Իզուր չի ասված՝ «Սկզբում դու աշխատում ես քո անվան համար, իսկ հետո անունդ աշխատում է քեզ համար»: Իհարկե, կա այդ գործոնը, և ոչ միայն դրամատուրգիայում, դա ամենուր է: Եթե «բրենդային» գործ ստեղծես, հաջորդ անգամ ավելի հեշտ է քո անունը ընտրել, քան նոր անուն փնտրել: Բայց, կարծում եմ, արժեր ժամանակակից դրամատուրգների պիեսները գոնե մեկ-մեկ թերթել:
-Դուք մեծ թվով բեմադրված պիեսներ ունեք, այնուամենայնիվ, պատահո՞ւմ է, որ չի համընկնում Ձեր և բեմադրիչների նախընտրությունը, և դարակում են մնում այն գործերը, որ շատ կուզենայիք հանդիսատեսին հասցնել:
-Եթե իմ և բեմադրիչի մոտեցումները բևեռայնորեն տարբեր լինեն, կնախընտրեմ պիեսս թողնել դարակում: Մի երկու նման դեպք եղել է, ու չեմ զղջում նման որոշում ընդունելու համար: Թատրոնում հիմնականում բեմադրվում են իմ այն պիեսները, որոնք շոշափում են կին-տղամարդ, ընտանիք, սեր հարաբերությունները: Հասկանում եմ, որ նման պիեսները լավ են ընդունվում, բայց ունեմ գործեր, որ եթե բեմադրվեին, հանդիսատեսը բացարձակապես նորովի ինձ կճանաչեր («Մեծ եռագրություն», «Խաղ բոլոր ժամանակների համար», «Տունը սահմանի վրա», «Այստեղից հետո»...):
-Իսկ երբ շատ են հեռանում գործից, ինչպե՞ս եք վերաբերվում դրան: Կա կարծիք, որ ռեժիսորները խուսափում են մերօրյա գրողներից հենց դրա համար: Մյուս գործերի հետ կարող են անել այն, ինչ ուզում են:
-Թատերական ինստիտուտի ուսանողները երբեմն ինձ տեղյակ են պահում, գնում նայում եմ իմ պիեսների բեմադրության փորձերը, մեկ-մեկ այնպիսի բան եմ տեսնում, որ ասում եմ` պիեսից միայն այս հինգ նախադասությունն է իմը: Բայց ձայն չեմ հանում, ուսանողների հետ ես շատ համբերատար եմ, որովհետև նրանք դրա իրավունքն ունեն. առայժմ պիտի «ավերեն», որ հետո «ստեղծեն»: Իսկ այն ռեժիսորները, ում հետ աշխատել եմ, բոլորն էլ շատ բարեխիղճ, այսպես ասեմ` խնամքով են վերաբերվում «տեքստին»: Եղել է մեկ-երկու դեպք, երբ ռեժիսորը այլ կերպ է տեսել գործն ու այնպիսի կոնցեպցիա է առաջարկել, որը, փաստորեն, ժխտում է իմ պիեսի հիմնական միտքը: Ես պարզապես հրաժարվել եմ, և այդ գործը բեմ չի բարձրացել: Այսինքն, եթե իմ ասելիքի վրա ռեժիսորն ուզում է ի՛ր հայտնագործությունը անել, այդ մեկը թույլ չեմ տա: Մնացած դեպքերում` ամենաճիշտը ռեժիսորի հետ համագործակցելն է: Ի վերջո, ես տեսնում եմ իմ գրածը գրասեղանի առաջ, իսկ նրանք տեսնում են բեմում: Վեպն ինչպես գրվեց, այնպես էլ պիտի մնա, պիեսը ճանապարհ է անցնում, անհրաժեշտ փոփոխությունների ենթարկվում: Եվ, ընդհանրապես, երբ փորձես ռեժիսորին հասկանալ, ռեժիսորն էլ քեզ կհասկանա:
-Առաջիկայում ի՞նչ նորություններ են սպասվում:
-Հակոբ Պարոնյանի անվան թատրոնում բեմադրվել է «Սիրային քառանկյունի» պիեսս, բեմադրել է Հակոբ Ղազանչյանը: Այս պիեսը նա չորրորդ անգամ է բեմադրում, որոնցից մեկը Բուլղարիայում էր, Գաբրովոյի դրամատիկական թատրոնում և երկար տարիներ խաղացանկային ներկայացում էր, «շրջագայել» է երկրով մեկ: Բացի այս մեկից, մյուս երկու բեմադրությունները դիտել եմ ու հունիսի 7-ի առաջնախաղում վայելելով Պարոնյանի թատրոնի դերասանների հրաշալի խաղը (Մարիամ Ղազարյան, Անի Քոչարյան, Հասմիկ Վերդյան և Բորիս Պեպանյան), մեկ էլ ինձ բռնում էի այն մտքի վրա, որ հիշում եմ նախորդ դերակատարներին, ինչ-որ դրվագներ… ՈՒ մտովի շնորհակալություն էի ասում բոլորին. նրանցից ամեն մեկը իր անկրկնելի ձեռագիրն ունի: Համաձայնեք, որ դրամատուրգի համար հաճելի հոգեվիճակ է:
Վանաձորի դրամատիկական թատրոնում Վահե Շահվերդյանը բեմադրում է «Մեկ ժամ հիշողություն» պիեսը: Դա ցեղասպանված ընտանիքի պատմություն է, բայց գործողությունը կատարվում է իրականի ու երևակայականի սահմանագծում, 21-րդ դարն ու 1915-ը խաչաձևվում են էրզրումյան, այլևս գոյություն չունեցող, տան պատերի ներսում։ Այս պիեսն առանձնահատուկ է ինձ համար ու ոչ միայն այն պատճառով, որ առաջին անգամ այդքան խոր ու մոտիկ «շոշափեցի» մեր ՑԱՎԸ: Դրանից հետո համարյա տարիուկես պիես չկարողացա գրել… Այսքանից հետո կհասկանաք, որ ամենևին էլ պատահական չէր թատրոնի և բեմադրիչի ընտրությունը. այսօր Աբելյանի անվան թատրոնն ապրում է ստեղծագործական բուռն կյանքով, դե, իսկ Վահե Շահվերդյանի բարձր արվեստն ու անուրանալի վարպետությունը, նաև ոգևորությունը պիեսով՝ ինձ անհամբեր են դարձրել, շատ եմ սպասում: «Մեկ ժամ հիշողությունը» հոգուս պարտքն է իմ կորսված Էրզրումին, մեր սրբադասված նահատակներին:
Դե, եթե Աստված կամենա, հաջորդ տարի էլ Նյուրնբերգում կդիտեմ «Երկու պատմություն հինգ դերասանի համար» պիեսի առաջնախաղը: Ասեմ, որ այն մասնագիտական բծախնդրությունն ու նրբանկատությունը, ինչ տեսա պիեսի գեղարվեստական ընթերցման ժամանակ, նաև դերասանների խաղը, իրավունք են տալիս հուսալու, որ գերմանացի հանդիսատեսը կընկալի 21-րդ դարի հայի հայացքն ու վերաբերմունքը հարյուրամյա մեր ՑԱՎԻն ու մեր նորօրյա արցախյան հակամարտությանը:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ