«Սարսափելի տարածք մխրճվեցի. այդ տարածքում խոսում էին նույնիսկ քարերը»

1988 թվական: Երկու սարի արանքում ծվարած փոքրիկ գյուղը խեղդվում է փոշու մեջ: Երկրաշարժի արհավիրքից ողջ են մնացել միայն ծերունին և իր թոռը: «Հիշո՞ւմ ես, որ մեզ հյուր էիր գալիս,- հարցնում է փոքրիկ տղան:- Իսկ ես քեզ հյուր եկա ու բանտարկվեցի»: Ծերունին փորձում է ավերակներից դուրս բերել թոռանը: Ամեն ջանքի հետ մարում է երեխային փրկելու հույսը: Արման Չիլինգարյանի «Եվ յոթերորդ օրը...» գեղարվեստական կինոնկարը նվիրված է 1988 թ. Սպիտակի երկրաշարժի զոհերի հիշատակին: Ֆիլմը մի մարդու պատմություն է, որն ամեն ինչ կորցրել է, բայց վատագույնից խուսափելու համար ուժ է առնում իր սեփական անհուսությունից։ Միջազգային պրեմիերան կայացել է 2015-ի սեպտեմբերին Անապայում անցկացվող ամենամյա «Կինոշոկ» միջազգային փառատոնում` ընդգրկվելով ԱՊՀ և մերձբալթյան երկրների տասը լավագույն ֆիլմերի ցանկում: «Եվ յոթերորդ օրը...» Հայաստանում էկրան բարձրացավ դեկտեմբերի 7-ին «Մոսկվա» կինոթատրոնում: Լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ֆիլմի ռեժիսոր, սցենարի հեղինակ ԱՐՄԱՆ ՉԻԼԻՆԳԱՐՅԱՆՆ ասաց, որ հայաստանյան ցուցադրությունը նախատեսել էին հենց երկրաշարժի օրը` ի հիշատակ արհավիրքի զոհ դարձած մեր հայրենակիցների:
Սցենարն իրական հիմք ունի: Ռեժիսորն այն լսել է երկրաշարժից հետո, երբ 13 տարեկան էր, ու երկար տարիներ չի կարողացել ազատվել այդ պատմությունից: Հետագայում, Մոսկվայի կինոռեժիսորների և սցենարիստների բարձրագույն դասընթացներ հաճախելիս, պատմել է այդ մասին ուսուցչներին: «Եթե մի բան քեզ 15-20 տարի հանգիստ չի տալիս, միգուցե անդրադառնաս, ձերբազատվես` պատմելով ուրիշներին»,- խորհուրդ են տվել կինոյի վարպետները:
Անդրադառնալով ֆիլմի ստեղծման պատմությանը, Արման Չիլինգարյանն ասաց, որ նախագիծը կյանքի է կոչվել 2010-ին։ Նկարահանումները սկսվել են 2013-ին` Գյումրիից 22 կմ հեռավորությամբ գտնվող Աղին գյուղում, որտեղ դեռ պահպանվել են երկրաշարժի պատկերները: Դժվարությունները շատ էին, բյուջեն` փոքր, ուստի և մեծ ցանկություն էր պետք ֆիլմը հանդիսատեսին հասցնելու համար: Շատերն են օգնել ստեղծագործական խմբին` մշակույթի, պաշտպանության, արտակարգ իրավիճակների նախարարությունները, ազգային կինոկենտրոնը, նաև անհատ անձինք: Նկարահանումների ժամանակ Աղինում բնակվել է մոտ 5 ընտանիք, որովհետև մեծամասնությունը տեղափոխվել է ապրելու Նոր Աղին: Գյուղի վերջին բնակիչները պատրաստակամություն են հայտնել` մնալ-օգնելու նկարահանող խմբին: Այդպես էլ արել են: Նոր բնակավայր են մեկնել նկարահանումների ավարտի հաջորդ օրը:
Այս ֆիլմն ունի նաև իր թալիսմանի պատմությունը: «Նկարահանումների հրապարակում մեր դիմահարդարը ցեխի մեջ գտավ 88 թվականի հինգկոպեկանոց: Ես սնահավատ չեմ: Բայց դա ասես նշան էր վերևից, որ մենք ճիշտ գործ ենք անում: Հինգկոպեկանոցը դարձավ թալիսման, ու մինչ օրս ինձ մոտ է»,- ասաց Արման Չիլինգարյանը:
«Եվ յոթերորդ օրը...» ռեժիսորի դեբյուտային լիամետրաժ աշխատանքն է: Նա նշեց, որ ֆիլմի սցենարը պատրաստ էր 2010-ին` պայմանական «88» վերնագրով: Բայց հետագա տարիներին բազմիցս փոփոխվել է: Կինոնախագիծը վերջնական տեսքի բերելու հարցում նրան օգնել են հայ գործընկերները, ինչպես նաև ռուսական կինոյի վարպետներ Պավել Ֆիննը, Վլադիմիր Ֆենչենկոն և Վլադիմիր Խոտինենկոն:
«Եվ յոթերորդ օրը...» գեղարվեստական ֆիլմի գլխավոր դերակատարը ԱՇՈՏ ԱԴԱՄՅԱՆՆ է: Սակայն ֆիլմի սցենարը ի սկզբանե գրվել է Սոս Սարգսյանի համար: Վարպետի մահից հետո ռեժիսորը սկսել է փնտրել նոր դերասանի: Հարկ էր հաշտվել անսպասելի կորստի հետ, նոր ընտրություն կատարել, և ըստ այդմ` փոփոխել սցենարը: Գլխավոր դերի ստանձնումը հեշտ չէր նաև դերասանի համար:

«Մեծ վարպետներին փոխարինելը վտանգավոր է,- ասաց նա:- Երկրաշարժի թեմային անդրադառնալը կրկնակի պատասխանատվություն է: Սարսափելի տարածք մխրճվեցի: Այդ տարածքում խոսում էին նույնիսկ քարերը: Քարը հզորագույն հիշողություն ունի, անկախ նրանից` երկրաշարժից հետո կանցնի 10, 50, թե 100 տարի, միևնույն է, տեղանքը, որ տեսել է այդ ավերը, չի կարող ազդեցություն չունենալ»: Դերասանը նշեց նաև, որ երկրաշարժի ծանր հետևանքները 27 տարի անց էլ մեզ հանգիստ չեն տալիս: Մանավանդ, երբ Շիրակ գնալիս տեսնում է տնակների մեջ ապրող մարդկանց, ոտքերը թուլանում են: Բայց ֆիլմը ոչ միայն երկրաշարժ ապրած մարդու ողբերգության, այլ «7-րդ օրվա», ասել է` վերապրելու ուժի մասին է: Վերնագրի բազմակետն էլ պատահական չէ: Հանդիսատեսին մտորելու, սեփական եզրակացությունն անելու հնարավորություն է տալիս:
Հարց է առաջանում` ինչպե՞ս է կատարվել փոշու, ավերակների տակ մաքառող հերոսի ընտրությունը: Ֆիլմի փոքրիկ դերակատարին` Բենիամին Աթանեսյանին, գտել են երկար փնտրտուքից հետո: Ման են եկել հեռվում, գտել մոտ` ընկերներից մեկի տանը: «Հետաքրքիր տղա էր, իր առջև դրված խնդիրները մեծ սիրով կատարում էր»,- փաստեց ռեժիսորը:
Իր տպավորությունների մասին խոսեց նաև գլխավոր օպերատոր ԱՐԹՈՒՐ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ, առաջնահերթ նկատելով, որ հայաստանյան շուկայում աղավաղված է «գեղարվեստական ֆիլմ» հասկացությունը: «Ասում ենք` կինո ենք նկարահանել, բայց դա կինո չէ: Ինձ համար հաճելի էր աշխատելը, որովհետև «Եվ յոթերորդ օրը...» գեղարվեստական ֆիլմ է»: Օպերատորի կատարած աշխատանքին և «օպերատորական կինո» հասկացությանը նա այլ կերպ է նայում: Ասաց, որ ֆիլմը պետք է նախ լավ դրամատուրգիա ունենա (ինչը խնդիր է այսօր Հայաստանում), նոր միայն կոլեկտիվ աշխատանքի արդյունքում կյանքի կոչվի:
Հավանաբար գարնանը «Եվ յոթերորդ օրը...» կմտնի կինովարձույթ: Մինչ այդ փառատոնային ճանապարհ կանցնի: «Ֆիլմը զուտ հայկական է, բայց մեզ ասում էին` ձեր սելն ավելի հետաքրքիր է, քան իրենց «Մերսեդեսը»: Հիմա կարծում եմ, որ մեր սելը կդնեն իրենց «Մերսեդեսի» կողքին, ու ավելի հետաքրքիր կլինի այդ սելը նայելը»,- ասաց Արման Չիլինգարյանը:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ