«Անգամ ամենից ֆանտաստիկ գեղարվեստական ենթադրության հիմքում փաստագրությունն է»

Ռազմական փորձագետ, գրող ՍՈՒՐԵՆ ՍԱՐՈՒՄՅԱՆԻ «Աբու Բաքր ալ-Բաղդադին` Շամի խալիֆը» վեպը շարունակություն է ունենալու: Այս մասին «Իրատեսին» տեղեկացրեց Սուրեն Սարումյանը: Արցախցի գրողի՝ 2015-ի դեկտեմբերին լույս տեսած գիրքը մեծ արձագանք է գտել գրական շրջանակներում, գրավել ընթերցողի ուշադրությունը:

-Գրաքննադատները «Աբու Բաքր ալ-Բաղդադին` Շամի խալիֆը» վեպը որակեցին գրական նորույթ հայ ժամանակակից գրականության մեջ: Համաշխարհային գրական շուկայում կա՞ն նմանօրինակ վեպեր:
-Ճիշտն ասած, վիճակագրական տվյալներ չունեմ նման վեպերի քանակի մասին՝ հարցին պատասխանելու համար: Սակայն չեմ կարծում, թե հնարավոր է գրել գիրք, որը լիովին նորույթ լինի ժանրի ու ոճի առումով: Ինչպես ասում է ՈՒմբերտո Էկոն՝ բոլոր գրքերը պատմում են ուրիշ գրքերի մասին: Այնպես որ, համաշխարհային գրական շուկայում նման վեպեր, անշուշտ, կան, անգամ եթե Հայաստանում դրանց քիչ են ծանոթ:
-Վեպը, հավանաբար, կհետաքրքրի քաղաքագետներին, միջազգային հարցերի վերլուծաբաններին, ուսանողներին: Ինչո՞վ է այն գրավելու գեղարվեստասեր հանրությանը: Մեր ժամանակի պատմությունը, առհասարակ, հետաքրքրո՞ւմ է ընթերցողին:
-Եթե իմ վեպն ամբողջովին զուրկ չէ արժանիքից, այն ընթերցողին կգրավի գեղարվեստի և իրականության համադրմամբ: Մեր ժամանակների պատմությունը այսօր ընթերցողի համար թերևս ամենից հետաքրքրական թեման է: 21-րդ դարում երկրագունդը, եթե կարելի է այսպես ասել, շարունակել է փոքրանալ: Առավոտյան Դամասկոսում տեղի ունեցած ահաբեկչությունը երեկոյան բոլորիս հեռուստաէկրաններին է, կեսօրին Իրաքում աշխարհին հեռուստաուղերձ հղող ահաբեկիչը մի քանի ժամից իր սպառնալիքները կարող է իրականացնել Փարիզում կամ Լոնդոնում: Աշխարհաքաղաքականությունը դադարել է լինելուց ընտրախավի մենաշնորհը: Նավթի գների անկումը անդրադառնում է Լիճք գյուղից արտագնա աշխատանքի մեկնած մարդու ընտանեկան բյուջեի վրա: Կարծում եմ՝ միայն այս մի քանի փաստերը բավական են՝ հասկանալու, թե մեր ժամանակների պատմությունը որքան հետաքրքիր կարող է լինել ընթերցողի համար:
-Ինչպես նշում եք վեպում, ԻՊ-ն իր նպատակն է համարում Իսլամական խալիֆայության վերստեղծումը, նվազագույնը` Իրաքի և Սիրիայի սահմաններում, առավելագույնը` բոլոր իսլամական պետությունների և ամբողջ աշխարհի մասշտաբով: Ի՞նչ է անում աշխարհը կանխարգելելու համար ԻՊ խմբավորման առաջխաղացումը: Աշխարհաքաղաքական այս գործընթացներում ի՞նչ դերակատարում ունեն գերտերությունները:
-Աշխարհն ազդարարում է ԻՊ-ի դեմ պայքարելու իր հաստատակամությունը, ԻՊ ահաբեկիչներին դատապարտում է նույնիսկ Թուրքիան՝ այդ կառույցի հիմնական ստվերային գործընկերներից մեկը: Անհրաժեշտ է հասկանալ, որ քաղաքական հայտարարությունների ու քարոզչության կերտած իրականությունը տարբերվում է տնտեսական ու աշխարհաքաղաքական շահերի իրականությունից: Իմ խորին համոզմամբ՝ ԻՊ ռազմական պարտությունը ոչ այնքան հեռու ապագայի հարց է, սակայն միայն դա բավական չէ ահաբեկչության ծավալումը կասեցնելու համար: Անհրաժեշտ է նախ և առաջ վերացնել ահաբեկչության սոցիալական հենքը, իսկ դա անհնար է, քանի դեռ Մերձավոր Արևելքի բազմաթիվ ժողովուրդներ իրենց համարում են իրավազուրկ և հարստահարված: Դժգոհության ներուժը ստեղծում է այն օգտագործելու գայթակղություն: Այդ հնարավորությունից չեն վարանում օգտվել տարածաշրջանում սեփական քաղաքականություն իրականացնող կամ նման հավակնություններ ունեցող բոլոր ուժերը:
-Խոսելով Շառլ Էբդոյի ահաբեկչության մասին՝ ակնարկում եք. «Սերբերի գլխին թափվող ռումբերը դեռ կարելի է հանդուրժել, բայց եվրոպայի սրտում` Փարիզում, կատարվածը հանրային լուրջ վրդովմունք էր առաջացնելու»: Եվ մեկ այլ ակնարկ` «մի բան, որ վնասելու էր նախագահ Օլանդի քաղաքական ապագան…»: Մարդկային կյանքը շահերի բախման կիզակետում է ամենուր: Կան նաև թանկ ու էժան կյանքեր: Փարիզում իրար հաջորդող ահաբեկչությունները հակասական հույզեր առաջացրին հանրության շրջանում: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում խնդրին` որպես ռազմական փորձագետ, որպես գրող, քաղաքացի: Եվ ի՞նչ եք կարծում` վերջին իրադարձությունները` Եվրոպայի անդորրի խաթարումը, ի՞նչ ռազմաքաղաքական փոփոխություններ են «խոստանում»:
-Ահաբեկչությունը միանշանակ դատապարտելի է բարոյական տեսանկյունից, սակայն, որքան էլ ցավալի լինի, այն հաճախ արդյունավետ միջոց է ռազմաքաղաքական հաշվարկները իրականություն դարձնելու համար: Քանի կա այդ հնարավորությունը, լինելու են ուժեր, որոնք կանգ չեն առնելու անմեղ մարդկանց ոչնչացնելու ճանապարհին: Իսլամական պետության գործունեությունը կազմաքանդել է Եվրոպան: Եվրոպայի նվաճումը տեղի է ունենում մեր աչքի առջև, ու զավթիչների բանակները անզեն են, այդ պատճառով էլ ՝ դեռևս անհաղթելի:
Այսօր Եվրոպան զբաղված է փախստականներով՝ մոռանալով ուժի մյուս կենտրոնի հետ տնտեսական ու քաղաքական մրցակցության հնարավորության մասին: Մյուս կողմից, այլ քաղաքակրթություն, այլ արժեհամակարգ ու կենցաղի կազմակերպման այլ մոդել առաջարկող փախստականների հոսքը անխուսափելիորեն հանգեցնում է ազգայնական տրամադրությունների աճին: Նման դեպքերում պարզապես պետք է հիշել իր ստեղծողի դեմ ապստամբած Ֆրանկենշտեյնի առասպելը, ու ակնհայտ կդառնա, թո որքան անկանխատեսելի կարող է լինել ապագան:
-Գրքում նշում եք, որ ԻՊ-ի առաջնորդը նման էր սովորական, ոչնչով աչքի չընկնող մոլլայի, խոսում էր քաղցրահունչ ու երգեցիկ ձայնով: «Խալիֆի խոսքը մեղմորեն ծփում էր ծովի ալիքների պես, լեռներում հնչած արձագանքի պես` զրնգում մարդկանց սրտերում: Բայց խալիֆը սարսափելի բաներ էր խոսում»: Սա զուտ գրողակա՞ն հնարք է, թե՞ հանգամանորեն ուսումնասիրել եք Աբու Բաքր ալ-Բաղդադիի կերպարը:
-Բնականաբար, ինքնակոչ խալիֆի կերպարն ուսումնասիրել եմ, իսկ այդ դրվագին, կարելի է ասել ներկա եմ եղել անձամբ, որովհետև դիտել եմ քարոզի տեսագրությունը: Համացանցը ժամանակակից գրողի «թռչող գորգն» է, որը հնարավորություն է տալիս, սեփական բազկաթոռին նստած, ճամփորդել ամբողջ աշխարհում, այդ թվում՝ ԻՊ-ի վերահսկած տարածքներում:
-Ամերիկացի լրագրող Ջեյմս Ֆոուլի վերջին գիշերը բնութագրելիս (նրան գլխատեցին ԻՊ-ի գրոհայինները)՝ գրում եք. «Կեսգիշերից քիչ անց ձևափոխվել էր անգամ ժամանակը»: Մեծ հաշվով, աշխարհում նույնպես ձևափոխվել է ժամանակը, եթե հաշվի առնենք չդադարող, անժամանակ, անտեղի մահերն ու բռնությունները: Ձեր նկարագրության մեջ ուշագրավ է փաստի ու գեղարվեստի համադրումը: Կարելի՞ է ասել, որ վեպի գեղարվեստական կողմն է գրավում ընթերցողին, որովհետև այն, ինչ կատարվում է աշխարհում, բաց է բոլորի համար: Եվ առհասարակ, Դուք ռազմական փորձագետ եք, ինչպե՞ս եք համատեղում փաստն ու գեղարվեստը: Գրողն ու ռազմական փորձագետը չե՞ն խանգարում մեկը մյուսին:
-Գեղարվեստի ու փաստի համադրումը ջանք, առավել ևս հակասականություն չի ենթադրում: Գեղարվեստը փաստի արտացոլման մեկ այլ ճանապարհ է, անգամ ամենից ֆանտաստիկ գեղարվեստական ենթադրության հիմքում փաստագրությունն է, որովհետև այն արվում է գրողի՝ մարդու կողմից, ում բանականությունը ենթարկվում է նույն նյարդաբնախոսական օրինաչափություններին, ում կառուցած աշխարհի մոդելը տեղավորվում է մարդու ընկալմանը հասու ֆիզիկական օրենքների սահմաններում:
-Ըստ ԻՊ-ի առաջնորդի` «մուսուլմանի համար ահաբեկչությունը իսլամին համահունչ ապրելու իրավունքն է»: Քրիստոնյան էլ իր օրենքներին համահունչ է ապրում: Այն, ինչ կատարվում է այսօր աշխարհում, բնականոն շարունակությո՞ւնն է աշխարհաքաղաքական իրադարձությունների, մարդկության պատմության: Ի վերջո, անպատերազմ կյանք երբեք չի եղել մոլորակի վրա:
-Չեմ կարծում, թե ԻՊ-ի ղեկավարությունը կամ գոնե նրա մի ստվար մասը հավատում է իր կրոնամոլական-ջիհադական կարգախոսներին: ԻՊ-ի բարձրաստիճան ղեկավարների շարքում կան Սադամ Հուսեյնի բանակի բազմաթիվ սպաներ, ովքեր ստացել են աշխարհիկ դաստիարակություն: ԻՊ-ն իրապաշտական քաղաքական շահեր ունեցող ուժի լավ հաշվարկված նախագիծ է, որն իրագործում են մոլեռանդները: Մոլեռանդների պակաս չկա ցանկացած հասարակության մեջ, ընդ որում, իմ խորին համոզմամբ, նրանց համար էական չէ նույնիսկ գաղափարախոսությունը: Կարծում եմ, որ խորհրդային կարգերի հաստատման տարիներին եկեղեցիներ պայթեցնող բոլշևիկները մի քանի տասնյակ տարի առաջ նույն խանդավառությամբ կմասնակցեին հրեաների ջարդերին՝ Տիրոջը խաչելու մեղադրանքով: Ահաբեկչության իսլամական դեմքը ոչ այնքան կրոնի խնդիր է ինքնին, որքան մեկնաբանության:
-Վեպում կան փաստեր ղարաբաղա-ադրբեջանական զինված ուժերի շփման գծում տեղի ունեցած վերջին դեպքերի մասին ու կոնկրետ անուններ` ՊԲ գեներալ-մայոր Միքայել Արզումանյան, ԼՂՀ պաշտպանության նախարար, գեներալ-լեյտենանտ Մովսես Հակոբյան և այլք: Ինչ-որ տեղ այն վավերագրություն է և կարևոր նշանակություն կունենա եկող սերունդների համար: Բայց ռազմաքաղաքական թեման միշտ զգուշությամբ են բարձրաձայնում: Խոչընդոտներ չե՞ն եղել վեպը տպագրելիս: Գրաքննության մասին չէ խոսքը, այլ ազգային անվտանգության:
-Վեպում նշված բոլոր զինվորականները հանրային դեմքեր են, և նրանց անունները քաջ հայտնի են բոլոր այն մարդկանց, ովքեր հետաքրքրվում են տարածաշրջանի ռազմաքաղաքական իրավիճակով: Ռազմական գաղտնիքի բացահայտման մասին նույնիսկ խոսք լինել չի կարող, որովհետև ՀՀ և ԼՂՀ պարագայում ազգային անվտանգությունը բացարձակ արժեք է, իսկ նրան հասցված վնասը չի կարող արդարացվել գրական անհրաժեշտությամբ:
-«Հայերը քաջ են կռվում, որովհետև պաշտպանում են իրենց հողը: Թուրքը բնությամբ դաժան է ու վախկոտ»: Գուցե և խալիֆը նման մտորում ունեցել է, գուցե զուտ հեղինակի մտորումներն են: Այնուհանդերձ, եթե թարգմանվեր ու դրսի ընթերցողին հասներ գիրքը, ինչ-որ բան կասե՞ր հայ-ադրբեջանական հակամարտության, Թուրքիայի ու Ադրբեջանի քաղաքական դիրքորոշման մասին:
-Բնականաբար: Հետևություններ անելու հնարավորությունը վերապահված է ընթերցողին, սակայն համոզված եմ, որ ընթերցողը ճիշտ պատկերացում է կազմելու: Ի վերջո, բարոյական տեսանկյունից գեղարվեստի ամենաազնիվ տեսակը հեքիաթն է, որտեղ բարին ու չարը նրբերանգներ չունեն, ընթերցողը թերևս յուրաքանչյուր գործում որոնում է իր նոր հեքիաթը, հավերժական հարցերի պատասխանները: Համոզված եմ, որ իմ գրքում բարին ու չարը ճիշտ տեղերում են:
-ԱՄՆ-ի նախագահի սենյակում տեղի ունեցող խորհրդակցությունը ոչ միայն քաղաքական խնդիրներ է վեր հանում, այլև յուրօրինակ ծանոթություն է ԱՄՆ-ի նախագահի հետ: Հետաքրքիր է, եթե Օբաման ծանոթանար իր կերպարին, համամիտ կլինե՞ր:
-Դժվար թե: Գեղարվեստական կերպարը միշտ ավելին է իր բնօրինակից, որովհետև կերպարի հիմնական բնութագրիչներից մեկը հավաքականությունն է՝ հատկանիշները խտացնելու հնարավորությունը, իսկ դա միշտ չէ, որ դուր է գալիս բնօրինակի դերը կատարող իրական մարդուն:
-Վեպն ավարտվում է Ալ Բաղդադիի հետևյալ խոսքով. «Մեր առջև ընկնելու է Հռոմը»: Ակնհայտ է, որ վեպը շարունակություն է ունենալու, ինչպես շարունակվում են ԻՊ-ի հետ կապված իրադարձությունները: Մյուս կողմից, գուցե զգուշացո՞ւմ է, սթափ հայա՞ցք, կանխատեսո՞ւմ: Որտե՞ղ է լույսը, ռազմական փորձագետի հայացքը` աշխարհը ԻՊ-ի ճիրաններից փրկելու:
-Աշխարհին տիրանալու ջիհադականների ցանկության մասին գրելը նախազգուշացում համարել չի կարելի, որովհետև իրենց մտադրությունը նրանք բնավ չեն թաքցնում: Իսկ աշխարհը ԻՊ-ի ճիրաններից անպայման կփրկվի, որովհետև այդ կառույցի գաղափարախոսությանն ու մեթոդներին ընդդիմանում է ինքը՝ կյանքը: Գոյաբանական առումով չարիքը դատապարտված է անխուսափելի կործանման:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ