Իսրայելը Մերձավոր Արևելքում խոշոր խաղ է սկսել

Ասում են, որ Մյունխենի անվտանգության համաժողովը «արդյունավետ չէր, ոչ մի պայմանավորվածություն չկայացավ», թեպետ հրավիրվել էր Մերձավոր Արևելքում իրավիճակի նկատելի սրման պայմաններում: Հանդիպումներն ամփոփելով` համաժողովի բազմամյա նախագահ, գերմանացի դիվանագետ Վոլֆգանգ Իշինգերը հայտարարեց, որ «մասնակիցներին չհաջողվեց ժամանակակից աշխարհի բոլոր մարտահրավերների լուծմանը մոտենալ»: Այնուհանդերձ, Մյունխենի համաժողովի որոշ արդյունքներ, հատկապես վերջին օրվա, երբ Deutsche Welle-ի գնահատականով` «գլխավոր թեման Մերձավոր Արևելքն էր», որոշակի հետաքրքրություն ունեն տարածաշրջանում իրավիճակի կանխատեսման տեսակետից` քննարկմանը մասնակիցների ելույթների հիման վրա: Խոսքն առաջին հերթին Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի Իրանի վերաբերյալ հայտարարությունների մասին է, որից հետո «հայտնվեց մոտեցող ու համարյա անխուսափելի նոր պատերազմի զգացողությունը»:

Նեթանյահուն սպառնում էր Թեհրանին` մեղադրելով Մերձավոր Արևելքում ստատուս քվոն փոխելու ցանկության մեջ` օգտագործելով Սիրիան իբրև պլացդարմ: Նա հասկացրեց, որ իր երկիրը պատրաստ է մասշտաբային ուժ գործադրելու: Բայց կարևոր ճշտում արեց` «Իրանի ագրեսիան մեկ դրական գործոն ունի` մերձեցրեց արաբներին ու իսրայելցիներին: Գուցե այդպես մեզ հաջողվի, այնուամենայնիվ, խաղաղության հասնել իսրայելցիների ու պաղեստինցիների միջև»: Այս հայտարարության կարևորությունն այն է, որ Իսրայելն առաջ թաքցնում էր իր շփումները Սաուդյան Արաբիայի հետ, որ տարածաշրջանում Իրանի հակառակորդն է: Հիմա, ասում է Իսրայելի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Էմանուել Նախշոնը, «նկատվում է Իսրայելը և արաբական չափավոր սուննիական պետությունները միավորող ռազմավարական շահերի ինքնատիպ հանրության ձևավորում»: Նրա խոսքով` դա «միություն չէ, այլ որոշակիորեն իրավիճակի նման տեսակետների և վտանգի ընդհանուր գիտակցության դրսևորում, որ համագործակցության լավ հիմք է դառնում»: Թել Ավիվի համալսարանի ռեկտորի տեղակալ, պրոֆեսոր Էյալ Զիսերը կարծում է, որ «Իսրայելը նոր ալյանսների քարտեզի ձևավորման մեջ ձգտելու է հավասարակշռություն գտնել ավանդական դաշնակից ԱՄՆ-ի ու մյուս գործընկերների հետ հարաբերություններում, արդյունավետ երկխոսություն վարելով Ռուսաստանի հետ ու շփումներ հաստատելով չափավոր սուննիական պետությունների հետ, մասնավորապես Պարսից ծոցի երկրների»:

Այդ առումով առաջին պլան է գալիս լարվածությունը Թեհրանի ու սուննի պետությունների (առաջին հերթին` Սաուդյան Արաբիայի) միջև` ոչ միայն Մերձավոր Արևելքի, այլև, գուցե, Անդրկովկասի վրա պրոյեկտվելով: Այնտեղ Սիրիայից հետո առավել հեռանկարային պլացդարմ կարող է դառնալ Ադրբեջանը: Մոշե Դայանի անվան Մերձավոր Արևելքի ու Աֆրիկայի հետազոտական կենտրոնի տնօրեն, պրոֆեսոր ՈՒզի Ռաբի կարծիքով` գործողությունների համար հիմնաքարային հայեցակարգ է դառնում պատկերացումը, որ «ժամանակակից Մերձավոր Արևելքը ազգային պետությունների խումբը չէ»: Եվ` «մարդիկ այստեղ առավել հաճախ դիմում են իրենց սկզբնական նույնականությանը` առաջին հերթին իրենց ընդունում են իբրև շիա, սուննի, քուրդ, պարսիկ, թուրք, հետո նոր` այս կամ այն երկրի քաղաքացի»: Ըստ էության խոսքը տարածաշրջանի վերաբաժանման նոր տարբերակի մասին է` «այլընտրանքային քարտեզով, որ թույլ է տալիս հասկանալ` որտեղ են ապրում տարբեր կրոնների ու էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչները»: Իսկ դա հիշեցնում է Սայքս-Պիկոյի հայտնի համաձայնագիրը: Ռաբի կարծիքով` ապագա Մերձավոր Արևելքի ձևավորմանը մասնակցելու համար «պետք է գնալ ոչ միայն Վաշինգտոն: Ինչ-որ ժամանակ պետք է անցկացնել Մոսկվայում, չմոռանալ Չինաստանը` իր վիթխարի տնտեսական ունակությունների հետ: Բայց գլխավորը` սպասել կամ հասնել նրան, որ արաբական պետությունները պատրաստ լինեն համագործակցության և օգտագործել այդ հնարավորությունը»: Իսրայելի ծրագրերն ու նախագծերը Մերձավոր Արևելքում իսրայելցի փորձագետների տեսակետից ակնհայտ են: Իսկ ի՞նչ է լինելու Անդրկովկասում, հատկապես Ադրբեջանում: Բաքվեցի քաղաքագետ Զաուր Մամեդովը «Sputnik-Ադրբեջան» պորտալի կայքում Իրանում վերջին բողոքական շարժումներից հետո արձանագրում է «և ներքին, և արտաքին` ԱՄՆ, Իսրայել, Սաուդյան Արաբիա և այլ, խաղացողների առկայություն»:

Նա գրում է. «Ադրբեջանցիները միշտ եղել են պետության տերը, որ հիմա Իրան է կոչվում: Շահ Փեհլևիի կառավարումով սկսվեց Իրանի ժողովուրդների պատմամշակութային ժառանգության համընդհանուր պարսկացումը, ուլտրաազգայնական պարսկական պետության վերածումը: Այսօր Իրանը պարսիկներին է վերագրում, բայց Պարսկաստանը այսօրվա Իրանի շրջաններից մեկն էր` հարավում, Պարսից ծոցի ափին: Այդ տարածքում ապրում էին Աքեմենյանների կայսրությունը ստեղծած ցեղերը: 1000 տարի Իրանում կառավարել են ադրբեջանական դինաստիաները: Ըստ էության` Իրանը սկսած 10-րդ դարից (հենց այդ ժամանակ Իրանական ցածրավանդակում հայտնվեց նոր ռազմական ուժ` ի դեմս Միջին Ասիայի թուրքերի, որ ջախջախեցին Սամանիդների դինաստիան Խորասանում ու ձևավորեցին Ղազնևիդների ռազմաֆեոդալական պետությունը` առավելագույն հզորության հասնելով Մահմուդ Ղազնևիդի օրոք (998-1030) և տարածելով իրենց ազդեցությունը Գանգեսից Քրդստան: Իրանը մինչև 1924-ը թուրքական պետություն էր: Այդ ամենը արմատապես տարբերում է իրանյան ադրբեջանցիներին պետության մյուս ժողովուրդներից»:

Որոշ անգլալեզու արևմտյան հրատարակություններում սկսեցին լուրեր հատնվել, որ սաուդյան էմիսարներն աշխատում են իրանցի ադրբեջանցիներ հետ: Արաբական ու քրդական որոշ կայքեր ակտիվորեն հոդվածներ են տպում «տարածաշրջանում թուրքերի հայտնվելու ու ծագման գաղտնիքների մասին»: Ի՞նչ է այդ ամենը նշանակում: Օրինակ այն ենթատեքստում, որ Էր Ռիադը իր հայտարարությամբ` ուսումնասիրում է 1648-ի Վեստֆալյան խաղաղության համաձայնագրի սկզբունքները, որ ավարտեց միջնադարյան պատերազմները Եվրոպայում, որովհետև դա կարող է ճանապարհ գտնել ժամանանակակից Մերձավոր Արևելքում խաղաղության համար: Վեստֆալյան համաձայնագիրը վերջակետեց 1618-1648-ի 30-ամյա պատերազմը Եվրոպայում` կաթոլիկների ու բողոքականների, չեխերի ու գերմանացիների, Գերմանիայի կայսեր ու գերմանացի իշխանների միջև: Կարծես թե Սաուդյան Արաբիան հիմա Մերձավոր Արևելքի իրադարձություններն ընկալում է նախ և առաջ սուննիների ու շիաների կրոնական դիմակայություն: 2016-ի սկզբին ԱՄՆ-ի նախկին պետքարտուղար Հենրի Քիսինջերը հայտարարում էր, որ «ցնցումները Մերձավոր Արևելքում չեն ավարտվի առանց Վեստֆալյան խաղաղության համաձայնագրի նման ինչ-որ համաձայնագրի, որ կնշանավորի տարբեր դրդապատճառներ ունեցող տարբեր խմբավորումների 30-ամյա պատերազմի ավարտը և կհանգեցնի պետությունների համակարգի ստեղծման, որ հետո մի քանի հարյուրամյակ կկազմի միջազգային հարաբերությունների հիմքը: Նույնիսկ հիմա դա համարվում է հիմնարար հայեցակարգ»:

Առայժմ տարածաշրջանում նոր ալյանսներ ստեղծելու Իսրայելի ձգտումը նվազեցնում է իրավիճակի խաղաղ կարգավորման արդյունավետությունը ոչ միայն Սիրիայում, այլև տարածաշրջանում: Մյունխենի անվտանգության համաժողովում ԻԻՀ ԱԳ նախարար Մուհամեդ Ջավադ Զարիֆն ընդգծեց, որ Թեհրանը «չի ձգտում տարածաշրջանում հեգեմոնիայի, իսկ առանց երկրների խաղաղության հասնելու համատեղ ջանքերի տարածաշրջանում քաոս կսկսվի»: Նրա խոսքով` Իրանը «Պարսից ծոցի երկրներին առաջարկում է համատեղ քայլեր անել ռազմական ասպարեզում վստահության ամրապնդման համար, որ կարող են ստեղծել անվտանգության ընդհանուր համակարգ»: Բայց ո՞վ կլսի նրա խոսքերը:
Ստանիսլավ ՏԱՐԱՍՈՎ, REGNUM

Հ.Գ. Փաստացի` ոչ թե Իսրայելն է Մերձավոր Արևելքում խոշոր խաղ սկսել, այլ` Մերձավոր Արևելքում գագաթնակետին է հասել ազգերի ինքնանույնականացումը, որ կարող է ջնջել գոյություն ունեցող սահմանները կամ ազգերի տեղաշարժի պատճառ դառնալ: Վեստֆալյան համաձայնագիրը, Սայքս-Պիկոյի համաձայնագիրը կամ այլ համաձայնագիր ընդամենը զուգորդումներ են համանման իրավիճակների: Դարերի ընթացքում ինքնության արմատները գտնելն ու մեր ժամանակներին հասցնելը քաոսի է վերածելու ամբողջ տարածաշրջանը: Եթե ադրբեջանցիներն արդեն Իրանն էլ են համարում իրենցը, թուրքերը պահանջելու են Եվրոպան: Այդպես է ստացվում, երբ քոչվոր ես եղել ու զենքի ուժով տիրել ես այդ պահին քեզնից թույլ ժողովրդի հայրենիքին, իսկ հիմա կարող ես հայտարարել, որ դու ես եղել տերը: Հետաքրքիր է, թե Թեհրանն ի՞նչ վերաբերմունք ունի Բաքվի նկրտումներին: Իլհամ Ալիևը կարո՞ղ է մի օր էլ հայտարարել, որ ազգային ծրագիր է Թեհրանը վերադարձնելը, որովհետև «պատմական ադրբեջանական հող է»:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ