Վանի Էրջիշ շրջանում, Վանա լճի ջրի մակարդակի անկման արդյունքում հայտնաբերվել է Ուրարտուի թագավորության ժամանակաշրջանի նավահանգստի մնացորդներ: Նավահանգիստն օգտագործվել է 2750 տարի առաջ: Վանա լճի ջրերի և հին նավահանգստի ավերակների միջև կա մոտ 50 մ հեռավորություն:

Ի՞նչ էի ա­ռա­ջար­կում: Հույս ու­նե­նալ, թե Թուր­քիան և Ադր­բե­ջա­նը ա­ռանց ար­տա­քին ճնշ­ման կըն­դու­նեն ի­րենց պատ­մա­կան մեղ­սա­գոր­ծու­թյու­նը, ա­ռա­ջի­նը` 1915 թ. Արևմտյան Հա­յաս­տա­նում և Ա­նա­տո­լիա­յում 1,5 մի­լիոն հա­յե­րի ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը, ա­ռա­ջի­նը և երկ­րոր­դը` 1918 թ. Բաք­վում ի­րա­կա­նաց­րած հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը, ան­հու­սա­լի գործ էր:

1922 թ. նո­յեմ­բե­րի 24-1923 թ. ապ­րի­լի 22-ին տե­ղի ու­նե­ցավ Լո­զա­նի կոն­ֆե­րան­սը, իսկ հու­լի­սի 24-ին ստո­րագր­վեց դաշ­նա­գիր, ո­րով փակ­վեց Ա­ռա­ջին աշ­խար­հա­մար­տի է­ջը: Փակ­վեց նաև հայ­կա­կան հար­ցը: Ցե­ղաս­պան­ված հայ ժո­ղո­վուր­դը թողն­վեց ձեռ­նու­նայն:

1945 թ. հու­լի­սի 23-ին Փա­րի­զում դա­տա­կան գոր­ծըն­թաց սկս­վեց կո­լա­բո­րա­ցիո­նիս­տա­կան (թշ­նա­մու հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցող) «Ֆրան­սիա­կան պետու­թյան» ղե­կա­վար Ֆի­լիպ Պե­տե­նի նկատ­մամբ։ Զա­ռա­մյալ մար­շա­լին մե­ղա­վոր ճա­նա­չե­ցին պե­տա­կան դա­վա­ճա­նու­թյան մեջ և դա­տա­պար­տե­ցին գն­դա­կա­հա­րու­թյան։ Սա­կայն ֆրան­սիա­կան Դի­մադ­րու­թյան ղե­կա­վար և Պե­տե­նի նախ­կին են­թա­կա, գե­նե­րալ Շառլ դը Գո­լը մա­հա­պա­տի­ժը փո­խա­րի­նեց ցմահ բան­տար­կու­թյամբ։

Հա­յոց կր­թա­կան գոր­ծը սկ­սել էր ծաղ­կում ապ­րել դեռևս 1850-ա­կան թվա­կան­նե­րից: Այն նոր թափ ա­ռավ 1860-ից հե­տո, երբ ըն­դուն­վեց Ազ­գա­յին սահ­մա­նադ­րու­թյու­նը, իսկ 1880-ա­կան­նե­րին, պատ­րիարք­ներ Խրի­մյան Հայ­րի­կի և Ներ­սես Վար­ժա­պե­տյա­նի շնոր­հիվ, կր­թա­կան շար­ժու­մը նոր վե­րելք ար­ձա­նագ­րեց, հիմն­վե­ցին բազ­մա­թիվ վար­ժա­րան­ներ, ո­րոնք կենտ­րո­նա­ցան մի քա­նի ըն­կե­րու­թյուն­նե­րում՝ Միա­ցյալ, Ազ­գան­վեր, Հա­յու­հյաց և այլն:

Մա­յի­սի 9-ն էր։ Ա­ռա­վո­տյան արևը պայ­ծառ լույ­սով էր օ­ծել Շու­շին, թա­փան­ցել ան­գամ կի­սա­վեր շի­նու­թյուն­նե­րի խո­ռոչ­նե­րը։ Կր­կին տա­րեց ու մա­նուկ դուրս էին ե­լել՝ մաս­նակ­ցե­լու հաղ­թա­նա­կի օր­վա տո­նա­կա­տա­րու­թյա­նը։

Պա­տե­րազմ է հա­յի հո­գում, սր­տում, մտ­քում: Ես այս տո­ղե­րը գրում եմ, երբ հի­մա, հենց այ­սօր Ար­ցա­խում վճռ­վում են ճա­կա­տագ­րա­կան խն­դիր­ներ:

ԱՄՆ նորընտիր նախագահ Ջո Բայդենը կճանաչի Հայոց Ցեղասպանությունն ու կմիջամտի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորմանը՝ գրված է նրա գրասենյակի տարածած պաշտոնական փաստաթղթում:

Մար­տին Լյու­թե­րը (1483-1546 թթ.) միջ­նա­դա­րյան Եվ­րո­պա­յի ա­մե­նա­պայ­ծառ մտա­ծող­նե­րից էր, գեր­մա­նա­կան ռե­ֆոր­մա­ցիա­յի ա­ռաջ­նորդն ու լյու­թե­րա­կա­նու­թյան հիմ­նա­դի­րը։ Ապ­րել է 16-րդ դա­րում, ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ ա­ռե­րես­վել է թուր­քե­րի հետ, չէ՞ որ Եվ­րո­պան կքել էր օս­ման­ցի­նե­րի լծի տակ։

Սուրբ Ա­մե­նափր­կիչ մայր տա­ճա­րը կա­ռուց­վել է Շու­շիի բար­ձուն­քին՝ հզոր, ամ­րա­կուռ, հո­յա­կերտ։ Թշ­նա­մի­ներն այն քան­դե­լու բա­զում փոր­ձեր են ա­րել, բայց ա­պար­դյուն։ Տա­ճա­րի հիմ­նա­կան պաշտ­պա­նիչ ու­ժը մե­տա­ղա­կուռ գա­մերն են, ո­րոն­ցով մար­մա­րյա քա­րերն ա­գուց­ված են ի­րար, նույն կերպ՝ նաև աս­տի­ճան­նե­րը։