Էնքա՜ն կարևոր են մանկության վկաները։ Նրանք տեսել են քո մանկությունը։ Եթե չլինեին, քեզ կթվար, թե մանկությունը շատ վաղուց տեսած երազ ա...

Եղանակը շատ կասկածելի ցրտել ա։ Չգիտեմ, թե օդերևութաբաներեն դա ինչ ա նշանակում, բայց մեր լեզվով՝ կարծես թե գարունը փոշմանել ա։ Մարդ չգիտի՝ թեթև շորե՞րը հանի, թե՞ տոնածառը։

1992 թվականի ապրիլի 10-ին Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի ստորաբաժանումներն Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի Մարաղա գյուղում իրականացրին հայ խաղաղ բնակչության կոտորած։ Առավոտյան ժամը 5-ին ադրբեջանական զինված ուժերն սկսեցին գյուղի հրետակոծությունը։ Արցախի ազատագրական բանակի մարտիկներ Լեոնիդ Ազգալդյանի և Վլադիմիր Բալայանի գլխավորությամբ հաջողվեց հետ մղել հակառակորդի երկու գրոհները:

Ես ֆիզիկոս չեմ, տիեզերական մարմինների հետ սեղան չեմ նստել, բարդ հաշվարկներ չեմ արել, բայց ինձ միշտ մի բան ա զարմացրել՝ ո՞նց ա պատահել, որ լուսինը երկրից գտնվում ա նենց հեռավորության վրա, որ արևի խավարման ժամանակ ճիշտ արևի չափի ա դառնում մեր համար ու միլիմետրի ճշգրտությամբ փակում ա արևը։ Էդ ո՞վ ա տենց հաշվել։

Ես գիտեմ, թե ինչու են մարդիկ որևէ սովորական օր արթնանում տխուր աչքերով, նայում աշխարհին ոչ այնպես, ինչպես երեկ, և չեն գտնում շարքային մի սուտ մտերիմներին համոզելու համար: Այդպես մոռացված ցավն է արթնանում:

Եթե ասեմ` մենք տեսել ենք Ոսկեդարը, երբ աշխարհը արվեստային էր, և գեղեցիկը վեր էր ճահճակեղևից, ապա շատերի մոտ քննադատելի կախման կետեր կառաջանան։ Կար ժամանակ՝ հոգին ճախրել գիտեր։ Այսօր քաղաքական վանդակաձողերը արգելապատեր են։ Թռիչքը վերափոխվում է թփրտոցի։ Վերձիգության կորստից հետո մնում է թերին ու չարության, իրար չներելու, կարեկցազուրկ մի կյանք, որի սեռը արդեն դժվար է որոշել։

Քաղաքը թրջվել է մինչև ոսկորները: Իսկ թաց քաղաքը զգացական է ու խոցելի։ Կամուրջները փխրուն են, փողոցները՝ մածուցիկ, մայթերը՝ բեկվող, անցորդները՝ ամպամած, ջրհորդանների երգն ունկնդիր չունի: Ջրափոսերի մեջ արտացոլվողը տամկությունն է, ու անձրևից լվացված տարածության մեջ դատարկված տեղերն ավելի տեսանելի են դարձել։ Ամեն ձայն կարծես սոսկ արձագանքն է մեկ այլ ձայնի։

Ես չեմ անցել Հակարիի կամրջով։ Իմ մանկությունը, պատանեկությունը, իմ ամբողջ կյանքը չի մնացել կամրջի այն կողմում։ Ես չեմ փորել-հանել թանկ մարմինները քաղաքի կամ գյուղի գերեզմանոցից, որպեսզի հետո գոնե Հայաստանում կարողանամ այցելել նրանց։ Իմ տղան, իմ եղբայրը, իմ հայրը, իմ սիրելին ամբողջ կյանքում դիրքապահ չեն եղել` պաշտպանելով իմ գյուղի ու քաղաքի բարձունքը, ու չեն զոհվել այնտեղ ո'չ 2020-ի սեպտեմբերին, ո'չ էլ 2023-ի սեպտեմբերի երկօրյա կռվի ընթացքում։

Հետո ճյուղերը սկսում են խուտուտ գալ։ Ծառը դիմանում ա, ծառի խուտուտն ուշ ա տեղ հասնում ու ավելի շուտ հաճելի ա, քան անհանգստացնող։ Հետո ճյուղերի վրա բողբոջներ են դուրս գալիս՝ լերկ ճյուղերն ամբողջությամբ մանր բողբոջներով են զարդարվում։ Դա ամեն գարնան կրկնվում ա, բայց ամեն անգամ կարծես առաջին անգամը լինի. դրան հնարավոր չի սովորել։

Վերջերս կամքիս լարումով դիտեցի Չինգիզ Այթմատովի վեպի հիման վրա նկարահանված «Մանկուրտ» ֆիլմը: Հոգեմաշ ապրումներ ունեցա, բայց նայեցի մինչև վերջ: