«Ջազ լսողը պիտի մի քիչ պատրաստված լինի, իսկ ջազ նվագողը` շատ պատրաստված»

«Դրսից եկածները շատ անգամ մտածում են, թե եկել են ծայրագավառ, բայց հենց սկսում ենք նվագել, կտրուկ փոխվում է վերաբերմունքը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, կոմպոզիտոր, Հայաստանի հեռուստատեսության և ռադիոյի էստրադային-սիմֆոնիկ նվագախմբի գեղարվեստական ղեկավար և գլխավոր դիրիժոր ԵՐՎԱՆԴ ԵՐԶՆԿՅԱՆԸ:

«ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏԱՍՆՀԻՆԳ ՐՈՊԵ»

-Մաեստրո, վերջերս ակտիվացել են հայ-ռուսական հարաբերությունները տարբեր հարթություններում: Երաժշտությունը ևս բացառություն չէ այս առումով, և մասնավոր խոսուն օրինակը Ձեր ղեկավարած նվագախմբի ու Ռուսաստանից ժամանած երաժիշտների համատեղ համերգն էր՝ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ, որը կայացավ վերջերս Գյումրիում՝ «Վերածնունդ» փառատոնի շրջանակում: Արդյո՞ք հայ-ռուսական դիվանագիտական և մշակութային հարաբերությունները ներդաշնակ քայլերով են զարգանում:
-Ինձ համար մի քիչ դժվար հարց տվեցիք, որովհետև ես քաղաքագետ չեմ, դիվանագետ չեմ, և քաղաքական, դիվանագիտական թեմաներին տեղյակ եմ այնքանով՝ որքանով: Բայց, իհարկե, ինչպես յուրաքանչյուր գիտակից քաղաքացի, այնպես էլ ես հետաքրքրվում եմ մեր երկրի խնդիրներով: Խոր անալիզ անել կդժվարանամ, սակայն պիտի նկատեմ, որ մշակույթի մեջ մեր շփումները ռուսների հետ մի քիչ պակասել են, բայց ոչ այն աստիճանի, որ մենք դա ակնհայտորեն նկատենք: Քաղաքականության մեջ այս առումով, կարծում եմ, շատ բան չենք կորցրել, մեր հարաբերությունները նույն ընթացքի մեջ են, ինչ եղել են առաջ: Վերջերս թեև ռուսաց լեզվի, ռուսական դպրոցների մասին ինչ-ինչ խոսակցություններ եղան, որ դուրեկան բան չէր մեզ համար, բայց չեմ կարծում, որ դրանք խոր հետք թողնող երևույթներ են, քանի որ մենք դաշնակից ենք Ռուսաստանի հետ, և անձամբ ես կցանկանայի, որ մեր կապերը մի քիչ ավելի ընդլայնվեին: Փաստ է, որ մենք բոլորս ռուսական երաժշտական դպրոցի սաներ ենք, և այդ դպրոցը լավագույններից մեկն է աշխարհում: Ես չէի ցանկանա, որ մենք կապը կորցնեինք այդ դպրոցի հետ, թեկուզ այն հիմա մի քիչ թուլացել է: Պետք է ամրացնել ու պահպանել այդ կապը: Վերջին համերգը, որի մասին խոսեցիք, ունեցանք Ռուսաստանից ժամանած երեք շնորհալի երաժիշտների մասնակցությամբ: Համերգը կազմակերպվեց շատ հապճեպ: Մեր ռուս կոլեգաների գալուց կարճ ժամանակ առաջ ենք տեղեկացել, որ նման համերգ պիտի կազմակերպվի, բայց քանի որ խոսքը պրոֆեսիոնալ երաժիշտների և պրոֆեսիոնալ նվագախմբի մասին է, ամեն բան կարողացանք պատշաճ մակարդակով իրականացնել: Նույնիսկ համերգին նախորդող օրը չենք կարողացել համատեղ փորձ անել, որովհետև ռուս երաժիշտների ինքնաթիռը վայրէջք էր կատարել միանգամից Գյումրիում, իսկ մենք նրանց փորձի էինք սպասում Երևանում: Համերգի օրն էլ մի կարգին փորձ չկարողացանք անել Գյումրիում: Այնքան առաջնային և երկրորդական խնդիրներ կային չլուծված մինչև համերգի պահը, որ մենք նույնիսկ ստիպված էինք կես ժամ ուշ սկսել այն, որի համար վերջում ներողություն խնդրեցի հանդիսատեսից ու վստահ էի, որ կներվենք, քանի որ համերգն իսկապես հաջող էր անցել: Եվ հնչած բոլոր գործերը վիրտուոզ գործեր էին, շատերը՝ Հայաստանում երբևէ չկատարված:
-Դե՜, Հայաստանում ե՞րբ է որևէ միջոցառում ժամանակին սկսվում: Միշտ էլ քսան րոպե ուշանալը օրինաչափության սահմաններում է:
-Տասնհի՛նգ: Մենք նույնիսկ կատակով ասում ենք՝ հայկական ժողովրդական տասնհինգ: Բայց երեսուն րոպեն արդեն շա՜տ շատ է: Ինչևէ, կայացավ համերգը, և հանդիսատեսը գոհ էր:
-Թեև համերգն ուներ Ցեղասպանության տարելիցի հիշատակության ենթատեքստը, բայց այն ընդգրկել էր մաժորային լադի ստեղծագործություններ, ինչի առիթով Դուք նկատեցիք, թե Ցեղասպանության փաստի առնչությամբ մենք պիտի այսուհետ ոչ թե լաց լինենք, այլ հաստատենք, որ այդ ողբերգությունից հետո կանք, ապրում ենք: Այսինքն, նոր մոտեցո՞ւմ եք առաջարկում ցեղասպանություն երևույթի նկատմամբ:
-Այդ մոտեցումը նոր չի ձևավորվում: Դրա սկիզբը դրվեց 1988 թվականին, երբ մենք ազգովին կանգնեցինք և ասացինք մեր խոսքը, որին հաջորդեցին պատերազմը և մեր հաղթանակն այդ պատերազմում: Մենք մեզ ազատ երկիր ենք հռչակել: Հասկանալի է, որ եղել է ցեղասպանություն:
-Եվ մեր դեպքում մեկ անգամ չէ, որ եղել է, ցավոք:
-Այո՛: Բայց դա չի նշանակում, որ մենք պիտի ամբողջ օրը նստենք ու ողբանք: Մենք պիտի ցույց տանք, որ ցեղասպանությունից հետո գոյատևում ենք, ստեղծագործում, նվագում, լսում կենսուրախ երաժշտություն: Մենք հանդես եկանք համամարդկային նշանակության երաժշտական գործերով, մեկն էլ հայ կոմպոզիտորի ստեղծագործություն էր՝ Ալեքսանդր Հարությունյանի «Քարավանը», որն արդեն համահունչ էր համերգի խորագրին և ուղղակի հիշեցում էր Ցեղասպանության մասին: Մնացածը ուրախ, վիրտուոզ գործեր էին, բայց դրանց կատարումը չխանգարեց ընկալել համերգի ողջ բովանդակությունը:

«ԱՅՍՕՐ ԵՐԵՎԱՆՈՒՄ ԱՎԵԼԻ ՇԱՏ ՋԱԶ ԱԿՈՒՄԲՆԵՐ ԿԱՆ, ՔԱՆ ՉԻԿԱԳՈՅՈՒՄ»

-Ձեզ հետ հանդես եկած ռուս երաժիշտներից մեկը՝ Եվգենի Բրախմանը, նկատեց, որ ջազը նույնպես գենոցիդ է ապրում, և համերգի խորագիրը՝ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարին ոգեկոչող, խորհրդանշական է նաև ջազի համար: Իսկապե՞ս ջազը գենոցիդ է ապրում՝ համաշխարհային, համամարդկային չափանիշների մեջ, թե՞ այն, որպես երաժշտության տեսակ, ինչ-որ տրանսֆորմացիաների, ժամանակի, մարդկանց գիտակցության թելադրանքով պայմանավորված բնականոն փոփոխությունների մեջ է, ինչպես ամեն բան աշխարհում:
-Ես կարծում եմ, որ Բրախմանը, իհարկե, չափազանցեց՝ «ջազի գենոցիդ» հայտարարելով: Բայց նաև ասեմ, որ ես համաշխարհային ջազի ծաղկուն ժամանակը համարում եմ 1960-70-ական թվականները: Այդ ժամանակ դրսում ջազը ծաղկում էր, իսկ մեզ համարյա թե արգելում էին ջազ կատարել: Հիմա ուրիշ ժամանակներ են: Սովետը չկա: Բայց արտասահմանում սովետը չի էլ եղել: Այդուհանդերձ, վերաբերմունքը ջազի հանդեպ աշխարհում փոխվել է: Դրսի ջազ երաժիշտներն այսօր լեփ-լեցուն դահլիճներ հազվադեպ են տեսնում, և այն էլ՝ միայն աստղերը: Իսկ ջազը աստղերի երաժշտություն չէ: Ջազը շատ համամարդկային է: Չնայած հասկանալի է, որ ջազ լսողը պիտի մի քիչ պատրաստված լինի, մի քիչ ավելի ինֆորմացիա, գիտելիքներ ունենա, քան մեկ այլ տեսակի երաժշտություն լսողը: Իսկ ջազ կատարողը պիտի շատ պատրաստված լինի: ՈՒնենա և՛ կլասիկ կրթություն, և՛ կարողանա ցույց տալ բարձր որակներ ջազային երաժշտության մեջ: Այն տարիներին, երբ մեզ մոտ ջազն արգելում էին, միևնույն է, գտնվում էին մարդիկ, որ կարողանում էին հնարամտորեն գտնել ելքը, հայտարարում էին, որ այն ճնշված նեգրերի երաժշտությունն է, պետք է պրոպագանդել և այս կարգի բաներ: ՈՒ Օրբելյանի նվագախումբը կատարում էր համաշխարհային ջազի ներկայացուցիչների, օրինակ՝ Քաունթ Բեյսիի, Թեդ Ջոնսի գործերը, բայց հայտարարում դրանք որպես, ասենք, Ադամ Խուդոյանի կամ մեկ ուրիշի ստեղծագործություն: Այդ բոլոր հնարներն անցնում էին, բոլորն այդ մասին գիտեին, բայց ձայն չէին հանում:
-Այսինքն, երաժիշտների ջազային «դավադրությանը», «ավանտյուրային» լուռ մասնակցում էին նաև վերևներո՞ւմ:
-Այդպես էր ստացվում: Համենայն դեպս մեր հանրապետությունում հենց 60-70-ական թվականներից սկսեց զարգանալ ջազը: Հիմա աշխարհում մի ուրիշ բան է կատարվում. Ամերիկայում կարող ես ընդամենը քսանհինգ դոլար վճարել ու մեկուկես ժամ լսել Չիկ Կորեայի նման բարձրակարգ երաժշտին ջազ ակումբում: Հայաստանում՝ Երևանում, մի ուրիշ բում սկսվեց վերջին տարիներին, ջազմեններն սկսեցին լավ զգալ իրենց: Դրան նպաստեց և՛ այն, որ մենք ունենք ջազային քոլեջ, և՛ այն, որ ունենք էստրադային-ջազային երաժշտության ամբիոն Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում, որը ես ղեկավարում եմ արդեն տասնութ տարի: Բայց մինչ այդ էլ երաժիշտների մակարդակն այնքան բարձր էր, որ դա պիտի ունենար իր դրական հետևանքը: Մենք ունեինք և ունենք այնպիսի՜ դաշնակահարներ, հիմա չասեմ անունները:
-Դե՜, Լևոն Մալխասյանի, Վահագն Հայրապետյանի, Տիգրան Համասյանի անունները, գոնե, կարող եք ասել՝ առանց վերապահումների:
-Անուններ թվարկելիս պիտի սկսեմ Դավիթ Ազարյանից: Վստահ կարող եմ ասել, որ այսօր Հայաստանում ջազը շատ ավելի զարգացած է, քան 1950-60-ական թվականներին, որովհետև այն ժամանակ դրանով շատ մարդ չէր զբաղվում: Զբաղվողներին էլ չէին աջակցում, բազա գոյություն չուներ: Իսկ հիմա կա: Այսօր Երևանում ավելի շատ ջազ ակումբներ կան, քան Չիկագոյում: Չիկագոյում ընդամենը երեք ջազ ակումբ կա: ՈՒ պիտի ասեմ, որ Ռուսաստանում էլ հիմա ջազը շատ զարգացած է: Բայց, իմ սուբյեկտիվ կարծիքով, հայ անհատ ջազ երաժիշտները և նվագախմբերը շատ ավելի «ջազային» են, քան ռուսները: Նրանց մեջ ինչ-որ մի կարևոր բան է պակասում, չգիտեմ էլ՝ ինչպես կոչեմ դա:
-«Համեմո՞ւնք»:
-Այո՛, այդպիսի մի բան, որը կա մեզանում, իսկ նրանց մոտ չկա: Նրանք կարող են տեխնիկապես շատ զարգացած լինել, կանոնավոր կրթություն ստացած լինել: Բայց նրանց մեջ ինչ-որ բան է պակասում, որը հայերի մեջ առկա է: Ամեն դեպքում ջազն ազատություն է, ազատ մտքի թռիչք է: Ե՛վ կոմպոզիտորական ազատ մտքի թռիչք է, և՛ կատարողական: Այդ երկուսի սինթեզը, իհարկե, շատ բարդ ժանր է: Մենք կարողանում ենք այդ բարդությունը հաղթահարել: Երբ դրսից գալիս են մեզ մոտ համերգների, շատ անգամ մտածում են, թե եկել են ծայրագավառ, բայց հենց սկսում ենք նվագել, իսկույն հասկանում են, թե ում հետ գործ ունեն, և կտրուկ փոխվում է վերաբերմունքը:

«ՀԵՌՈՒՍՏԱԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԸՆԿԱԾ ԵՆ ՌԵՅՏԻՆԳԻ ՀԵՏԵՎԻՑ»

-Հայաստանյան լայն լսարանին՝ հեռուստադիտողներին, օրնիբուն սպառնում է Ձեր ակնարկած ծայրագավառը: Համայն հայոց հեռուստաեթերը համախմբված է սևեռուն մի նպատակի շուրջ՝ բացահայտել տաղանդավոր երգիչ-երգչուհիների: Հաճախ այդպիսի շոուները վերածվում են անճաշակ-անմշակ երևույթների ցուցադրության ու հանրահռչակման (և ոչ միայն մասնակից նորելուկների, այլև նրանց գնահատողների մակարդակով): Ինչո՞ւ պրոֆեսիոնալները չեն վերահսկում այդ գործընթացը:
-Կա էսթետիկայի մի աստիճան, որը բոլորին չէ, որ հասու է: Եվ այն, ինչ ցույց են տալիս պրոֆեսիոնալները, ոմանց համար գուցե բարդ է ընկալելը, այնքան էլ դուրեկան չէ: Ամենամեծ պատճառն այն է, որ հեռուստաընկերություններն ընկած են ռեյտինգի հետևից, որն ապահովողը զանգվածներն են: Իսկ զանգվածների ճաշակը, որքան էլ բարձրացավ խորհրդային տարիներին, վերջին քսան-քսանհինգ տարում կտրուկ անկում ապրեց: Ճաշակային բոլոր նշաձողերը հիմա իջել են: Մենք ամեն մեկս մեր տեղում փորձում ենք դրանք վեր հանել, բայց այս վիճակից վեր հանելն ավելի դժվար է, քան ամայի տեղում նորն ստեղծելը: Մեր գործն իսկապես դժվար է, բայց և պիտի ասեմ, որ այսօր հեռուստաեթերի վիճակը, այնուամենայնիվ, մի քիչ ավելի բարվոք է, քան տասը տարի առաջ: Նույնիսկ եթե հեռուստաընկերության ղեկավարը հասկանում է, որ իր ցույց տվածն անճաշակություն է, անմակարդակություն է, նույնիսկ եթե նա շատ լավ է տարբերում իսկապես արժեքավորն անարժեքից, միևնույն է, պարտավոր է հաշվի նստել այդ ռեյտինգ կոչվածի հետ ու ցույց տալ դրան նպաստող հաղորդումներ, գովազդեր:
-Նաև՝ էժանագին սկանդալներ:
-Այո՛: Բայց ես կարծում եմ, որ այդ բաները տարիների ընթացքում կշտկվեն: Իհարկե, շա՜տ երկար տարիների: Ես կցանկանայի, որ հեռուստաընկերությունները մեծ տեղ հատկացնեին իսկապես բարձրակարգ մշակույթին՝ երաժշտությանը, կինոյին, գրականությանը, արվեստի մյուս ձևերին և լրջորեն կենտրոնանային հասարակությանը բարձր արժեքներով կրթելու գործի վրա:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ