Դեռևս 1883թ. Բաքվում կար ընդամենը 6 առևտրային տուն, որոնցից մեկը պատկանում էր վրացու, իսկ հինգը հայկական էին (Չիթախյան և Էմինյան, Փրիդոնյան և Շահնազարյան, Ծովիանյան, «Բեկխանյան և ընկ.», «Ղազումյան և ընկ.»)։ 1900-ական թթ. մանուֆակտուրայի առևտրի անառարկելի առաջատարը «Անդրկասպյան առևտրաարդյունաբերական ընկերությունն» էր (նախագահ Ս. Տեր-Օհանյան, վարչության անդամներ Մ.Սարուխանյան, Ջ.Տեր-Իսրայելյան, Հ.Թումանյանց, Հ.Շխյանց)։

Եղել են դեպքեր, որ երկարատև պատերազմների մեջ եղած փոքր ժողովուրդները փորձել են խաղաղության գործընթացի գնալ: Օրինակ, 1995-ին Իսրայելի վարչապետ Իցհակ Ռաբինը, որը նախորդիվ պատերազմների մասնակից և հերոս էր համարվում:

1918-ի հոկտեմբերին Թուրքիան փլուզված պետություն էր, որի վրա իրենց ոտքերն էին սրբում ինչպես եվրոպական տերությունները, այնպես էլ բոլշևիկյան դարձած Ռուսաստանը։

Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի ուսանողներիս համար իսկական հայտնություն էր ուսանող դառնալու առաջին իսկ օրերին հայոց բանահյուսական հարստությանը (ժողովրդական ֆոլկլոր) ծանոթանալը։ Ինչ խոսք, մինչ հայ գրականությանը սերտորեն շաղկապված ժողովրդական ստեղծագործության այդ գանձարանին հաղորդակցվելը, չես կարող լիովին պատկերացում կազմել, թե հայ գրականության ակունքները մինչև ու՞ր են ձգվում, որ հասցրել են այսպիսի գանձարան ստեղծել, որ այսքան հարուստ ու համընդգրկուն է մեր ազգային գրականությունը։ Եվ առաջին կուրսում այդ ակունքներին մեզ ծանոթացնելու եկավ հայ ժողովրդական բանահյուսության անուրանալի գիտակը։

Հայոց ցեղասպանությունը և դրա դրդապատճառները հրապարակավ վերահաստատելու ակնկալիքով մի դիմեք պատմաբաններին կամ քաղաքագետներին, դա թուրքական կեղծ օրակարգ է, որն արտացոլվել էր ինչպես Հայ-թուրքական արձանագրություններով, այնպես էլ դրանից առաջ ժամանակի ընդդիմադիր քաղաքական ուժի ծրագրով...

Այսօր, տարիների հեռվից ու Պարույր Սևակի հռչակի, ճանաչման ու ժողովրդական սիրո տեսանկյունից դժվար է պատկերացնել, որ բանաստեղծի ճանապարհը հեշտ չի եղել։ Գյուղից քաղաք եկած ընթերցասեր պատանին բախվում է բազմաթիվ դժվարությունների, ընկնում հուսահատության մեջ, նույնիսկ դադարում գրել, թեև մինչ այդ մտածում էր, որ արդեն կայացած բանաստեղծ է։ Այս մասին Պարույր Սևակը անկեղծորեն պատմում է իր «Անցյալը ներկայացած» ակնարկում և հարցազրույցներից մեկում։ Իրեն բանաստեղծ չհամարելու պատճառները մի քանիսն էին, սակայն գլխավորը՝ Եղիշե Չարենցի պոեզիային ծանոթությունն էր։ Ծանոթանալով Չարենցի երկերին, երիտասարդ Սևակն հասկանում է, թե ո՞վ է բանաստեղծը, ի՞նչ է գրականությունը, ինչպե՞ս պետք չէ գրել և, ինչն ամենից դժվարն էր՝ ինչպե՞ս գրել։

ԳԵՎՈՐԳ ՀԱՅՐՅԱՆ անուն-ազգանունը մեր ժամանակների «հերոսներին», իմա` ՀՀ ներկա կառավարությանն առընթեր «Տգետների դասընթացների» բոլոր մասնակիցներին, իրենց «սրտի» թերուս վարչապետով ու «գիտունի» բրենդի տակ մատուցվող ինքնահավան «նորաձև» կրթատիկնոջով հանդերձ, ոչինչ չի հուշի...

Չեմ հավատում, թե՝ հին ընկերները չեն դավաճանում մտքին, բայց անվերապահորեն վստահում եմ հնագույն ընկերներին, որոնցից մեկը Վազգեն Շահբազյանն է։ Նա, չխնայելով իր ժամանակը, մի կողմ թողած բանուգործը, մի քանի ժամվա ընթացքում գրքիս համար պատրաստեց Ա․ Մանթաշյանցի նախնյաց սխեմատիկ ճյուղագրությունը, որը շատ հավանեցի։ Շնորհակալություն քեզ, Վազգեն եղբայր։ Օգտվելով առիթից, համառոտ պատմեմ այս տոհմագրության մեկ անձնավորության մասին։

Չգիտեմ` բանասերի մասնագիտական աշխատանքային կենսագրության ընթացքում հայոց լեզո՞ւն, թե՞ հայ գրականությունն են գերակա, մի բան հաստատ գիտեմ. համալսարանական տարիներին մեր նվիրյալ, բազմագիտակ դասախոսները մեր հոգում հավասարապես սեր սերմանեցին թե հայոց լեզվի ու նրա գոհարակերտ գրականության հանդեպ, որը որպես անանց սեր մնաց մեր սերնդի հոգում։ Իմ աշխատատանքային կենսագրությունը վկա, որին միշտ և ամենուր հավատարիմ մնացի։

Դեռ նոր էր սկսվել ռուս-ուկրաինական պատերազմը, և Հայաստանում շատերը ոգևորված էին, թե բա՝ Ռամշտայնի կոալիցիան կոչնչացնի Ռուսաստանը, Պուտինը կախվելու է և այլն։ Դեռ այդ ժամանակ (եթե չեմ սխալվում` Ֆակտոր TV-ի եթերում) ասացի, որ կգա մի օր, երբ գերտերությունները իրար մեջ կպայմանավորվեն, որից հետո ոտքի տակ ընկնող երկրների համար սկսկսվեն ծանր ու դառը ժամանակներ։