«Էլեկտրաէներգիայի սակագնի բարձրացմանը հետևող փոխհատուցումը միանշանակ մեր հաշվին է լինելու»

Էլեկտրաէներգիայի սակագնի առնչությամբ երկրի ղեկավարությունը տվեց իր «լուծումը»` ՀԷՑ-ում աուդիտի իրականացում, մինչ այդ էլ թանկացման բեռը կառավարությունն իր «ուսերին» կվերցնի: Սա չի բավարարել ցուցարարներին, չնայած նրանց մի մասն էլ դա որակեց «քայլ առաջ»: Սերժ Սարգսյանի առաջարկած «դեղատոմսը» գոնե մասնակիորեն կթեթևացնի՞ առկա վիճակը` հարցրի տնտեսագետ ՎԱՀԱԳՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻՆ։

-Սերժ Սարգսյանն իր մոտեցումն է արտահայտել, ինչը չի բավարարում բոլորին,- ասաց պարոն Խաչատրյանը:- Ցույցի մասնակիցները բոլորովին այլ բան էին սպասում` սակագնի բարձրացման կասեցում, մինչդեռ իրենց այլ տարբերակ է առաջարկվում: Կսառեցվի թանկացումը, բայց այդ վճարները լինելու են պետական միջոցների հաշվին, ինչին համաձայն չեն ցուցարարները: Հետո ասում են` աուդիտ կանցկացվի, բայց էլի անորոշ է` ինչ աուդիտ է անցկացվելու: Նրա հայտարարությունն ավելի շատ նոր անորոշությունների տեղիք տվեց: Սա ստեղծված իրավիճակի լուծում չէ, հակառակը, բոլոր խաղաքարտերը խառնվեցին: Այդ պատճառով էլ ցուցարարները Բաղրամյան փողոցից չեն հեռանում:
-Իշխանությունն այս քայլին գնաց ցուցարարների պարտադրանքո՞վ, թե՞ իրենց ևս մտահոգում է խնդիրը:
-Եթե ցուցարարների պահանջով չլիներ, արդեն լուծված կլիներ հարցը: Այդ աուդիտն էլ կարելի էր անցկացնել վաղուց, որովհետև այսօր չէ, որ այդ կազմակերպությունն այդպիսի վիճակում է: Արդեն երրորդ տարին է` ՀԷՑ-ը ֆինանսական նույն վիճակում է: Ցուցարարների պարտադրանքն էր, որ իշխանությունը նման որոշում ընդունեց:
-Վարչապետը հայտարարեց, որ պետությունն այդ գումարը կփոխհատուցի արտաբյուջետային միջոցների հաշվին: Սա ի՞նչ է նշանակում:
-Դա նշանակում է բյուջեի հաշվին ու էլի մեր հաշվին: ՀՀ կառավարությունն այլ ֆինանսներ չունի, դա մասնավոր կառույց չէ, որ գրպանների տարողությունը տարբեր լինի` մեկը անձնական, մյուսը` կազմակերպությանը։ ՀՀ կառավարությունը պետական կառույց է, որն ունի մեկ գրպան` պետական բյուջե, գումարներն էլ ՀՀ քաղաքացիների գումարներն են, որոնք ժամանակավորապես տրվել են կառավարության տնօրինմանը, ու եթե կառավարության ներկայացուցիչները դա շփոթում են, այլ հարց է: Այնտեղ ուրիշ գումար լինել չի կարող: Այնպես որ, սակագնի բարձրացման փոխհատուցումը միանշանակ մեր հաշվին է լինելու: Եթե այսօր չեն խոսում դրա մասին, ապա վաղը, մյուս օրը, ինչպես գազի դեպքում, դա կձևակերպվի որպես պետական պարտք:
-Խոսակցություններ կան, որ կառավարությունն այդ միջոցները հայթայթել է նոր վարկ վերցնելով: Սա տնտեսական ճի՞շտ քաղաքականություն է` վարկով պարտք փակել:
-Ընդհանրապես այդ տեսանկյունից որևէ քաղաքականություն չի էլ վարվում: Իշխանության ներկայացուցիչների քայլերը հանգեցնում են նրան, որ մեր չլուծվող հարցերն ավելի են խորանում: Էլցանցերի դեպքում էլ խնդիրը նոր չէ: Մի օրինակ. «Նաիրիտ» հայտնի ընկերությունը, որ տարիներ շարունակ չի աշխատում, որպեսզի կարողանան այս կամ այն ծրագրի շրջանակներում աշխատեցնել, էլցանցերին դիմել են, որ «Նաիրիտի» ծախսած էլեկտրաէներգիայի համար գումար չվերցնի: Փաստն այն է, որ այսօր ՀԷՑ-ը դատի է տվել «Նաիրիտին»: Կառավարության այսօրինակ քաղաքականության պատճառով երկրի վիճակը վատացել է: Պետությունը հնարավորինս պետք է քիչ միջամտեր բիզնեսին, փոխարենն ավելի շատ հետևեր օրենքների կիրարկմանը, որովհետև Հայաստանում հենց սա է ամենախնդրահարույցը:
-Ցուցարարները (և ոչ միայն նրանք) ՀԷՑ-ի ազգայնացումը կարևոր քայլ են համարում: Տնտեսական և իրավական առումով դա ինչպե՞ս է հնարավոր:
-Իրավական և տեսական տնտեսական առումով դա հնարավոր է, բայց պետք է հիմքերը գտնել: Ինչի՞ համար ազգայնացնել, ի՞նչ խնդիրներ չի լուծել, պարտավորություններ չի կատարել, որ հիմք լինի վերանայելու մասնավորեցման նախկին որոշումը: Բացի այդ, դա այնքան էլ հեշտ չէ: Նախ, կգերադասեի այդ բառը և նման մտածողությունը շրջանառությունից հանել: Խնդրի լուծման տարբերակ չէ դա: Ցանկացած երկրի վրա «պետականացումը» վատ արձագանք է թողնում: «Կարող է» բառը լավ է հնչում, բայց բովանդակությունը խիստ բացասական է: Որևէ երկիր այլևս չի փորձի այդպիսի երկրում ներդրում անել: Վենեսուելայի օրինակը լավագույնն է. երբ այդ երկիրը որոշեց նավթային ընկերությունները ազգայնացնել, արդյունքում 1970-80-ականներին բարեկեցիկ հեռանկար ունեցող Վենեսուելան այսօր հայտնվել է կոլապսում, աղքատության մեջ: Ոչ մի ընկերություն չի ցանկանում այդ երկրում ներդրում անել, քանի որ ցանկացած պահի կարող է իրենց ընկերությունն էլ ազգայնացվել:
-Այսինքն, ՀԷՑ-ի ազգայնացումը վատ նախադե՞պ կարող է լինել:
-Այո, այսպես թե այնպես, Հայաստանում ներդրումային մթնոլորտը, իշխանության քաղաքականությունը, կոռուպցիան, վստահության պակասը բարենպաստ միջավայր չեն ստեղծում: Երանելի վիճակում չենք ու եթե սրան էլ ավելացնենք ազգայնացման մասին խոսակցությունները, իրավիճակը կարող է պայթյունավտանգ լինել: Կզրկվենք այն չնչին հնարավորություններից, որ դեռ կան:
-Ի դեպ, նախօրեին կառավարությունը տնտեսական համաժողով էր կազմակերպել, որտեղ նաև ներդրումների մասին խոսք եղավ: Հետևե՞լ եք այդ քննարկումներին ու ի՞նչ կարծիք ունեք Հովիկ Աբրահամյանի հետևյալ տեսակետի առնչությամբ. «Անդադար նվնվոցով և հոռետեսությամբ աշխարհում դեռ ոչ մի տնտեսություն չի վերականգնվել, և Հայաստանը բացառություն չի կարող լինել: Այն մարդկանց հետ, որոնք աշխատասենյակներում, մամուլի էջերում և սրճարաններում առավոտից երեկո զբաղված են դրանով, ես և կառավարությունն իսկապես չենք կարող ճանապարհ անցնել և չունենք աշխատանքի ընդհանուր դաշտ»:
-Կարդացել եմ այն, ինչ հրապարակվել է: Առաջին հերթին կառավարության ներկայացուցիչներն իրենց պետք է այդ խոսքերն ուղղեն: Նախ իրենք պետք է իրենց գործողություններով երկրում բարենպաստ միջավայր ստեղծեն, բայց կառավարությունը ոչ մի բան չի անում: Եթե որևէ քայլ արվեր, պատկերն ուրիշ կլիներ: Վերջին չորս տարում մեր ներդրումներն անընդհատ նվազում են: Սա փաստ է, ինչն անտեսելն անհնար է: Հիմա ինչպես կուզեն, թող ներկայացնեն: Բամբասա՞նք է սա, թե՞ փաստ: Եվ ամենակարևորը` խոսում են ամեն ինչի մասին, բացի նրանից, որ Հայաստանի կառավարման համակարգն իրեն սպառել է: Գործող համակարգը ոչ միայն ներդրումներին, այլև տնտեսության զարգացմանը չի կարող նպաստել: Սրա պատճառները բազմիցս նշվել են` համատարած կոռուպցիա, օրենքի ընտրովի կիրառում, քաղաքացիների և բիզնեսի ազատությունների սահմանափակում: Սրանք ավելի շատ քաղաքական լուծումներ են պահանջում, որոնց կավելացնեմ նաև մեկ տնտեսական քայլ: Վերջին չորս տարում, եթե վերցնենք ՀՀ-ում հարկային բեռի բարձրացումը, կարելի է եզրակացնել, որ Հայաստանը, ժամանակին ունենալով հարաբերական առավելություններ, կորցրել է դրանք: Հայաստանում տնտեսական հարցերի լուծումը գտնվում է քաղաքական հարթությունում: Ինձ համար վատ օրենքներ չկան, կան օրենքը վատ կիրառողներ: Եթե օրենքը չի կիրառվում կամ կիրառվում է ընտրովիության սկզբունքով, իր մեջ կոռուպցիոն ռիսկ է պարունակում: Իսկ այն ամենը, ինչ այդ տնտեսական համաժողովում էին խոսում, ներողություն, հիշեցնում է Խորհրդային Միության տարիների տարբեր համաժողովներում հնչած խոսքեր, թե հինգ տարվա պլանը կկատարենք երեք տարում, 80-ականներին կկառուցենք կոմունիզմ: Այս լոզունգները խորհրդային տարիներին մեր կյանքը չթեթևացրին ու հանգեցրին այդ համակարգի կործանմանը:
-Դուք հայտնի տնտեսագետ եք, բայց կառավարության նախաձեռնած տնտեսական քննարկումներին Ձեզ չենք տեսնում: Հրավեր չե՞ք ստանում:
-Ոչ, մեր խոսքն այնտեղ ոնց որ թե կարևոր չէ: Ես այնտեղ լինելու ոչ ձգտում ունեմ, ոչ էլ դրա կարիքը, բայց, ամենայն հավանականությամբ, ականջին ոչ հաճելի խոսք չեն ցանկանում լսել: Միայն ես չէ, կան էլի արժանի մարդիկ, որոնց ես չտեսա այնտեղ: Ելույթ ունեցողների ցանկից միայն մեկ-երկուսին կարող եմ առանձնացնել (բանկային համակարգին առնչվող Ջրբաշյանի խոսքը շատ օբյեկտիվ էր): Այսպիսի ֆորումներն արժեք կունենան, եթե լինի բաց, անկաշկանդ խոսակցություն, որտեղ վեր կհանվի իրականությունը: Այդ միջոցառումներին մասնակցության արդյունավետությունը պայմանավորված չէ նրանով, որ հավաքվեն ու ասեն, թե ինչ «մեծ» գործեր են արել: Այդ հեքիաթները մենք վաղուց լսել ենք: Հեռու չգնամ` 2008-ին էլ էին Հայաստանը դարձնում ֆինանսական կենտրոն, տուրիզմի երկիր և այլն: Այդ ամենի արդյունքում կորցրինք այն ամենը, ինչը 2008-ին ունեինք:
-Վերադառնանք էլցանցերում տիրող վիճակին: Կառավարությունը հայտարարեց, որ 2016-2036 թթ. էներգետիկ համակարգի ռազմավարական զարգացման ծրագիրը շուտով կդրվի քննարկման: Սա կարո՞ղ է դրական միտում համարվել:
-Համաշխարհային բանկն ընդամենը վերջերս` տասը-տասնհինգ օր առաջ, ներկայացրեց նոր ռազմավարության ծավալուն փաստաթուղթը: Եթե չեմ սխալվում, այսպիսի մի փաստաթուղթ էլ 2000-ի կեսերին էր ներկայացվել, որտեղ էլի այսօրվա հեքիաթների նման բան էր գրված, թե մենք կդառնանք էլեկտրաէներգիա արտահանող երկիր: Այսինքն, մենք մի այսպիսի դրախտավայր էինք ներկայացրել ու չէինք էլ խորացել, որ Հայաստանում ներքին սպառման կառուցվածքն էականորեն փոխվում է: Այսօր էլեկտրաէներգիայի սպառման մեջ ամենամեծ տեսակարար կշիռն ունեն քաղաքացիները, ոչ թե արդյունաբերությունը, գյուղատնտեսությունը կամ ծառայությունները: Էլեկտրաէներգիայի զարգացումը պայմանավորված է մեր քաղաքացիների կենսամակարդակով և գնողունակությամբ: Բայց այսօր ամեն ինչ արվում է, որ կենսամակարդակը նվազի և գնողունակությունը պակասի: Սրանք հակասող քայլեր են: Տապալվեց այդ ռազմավարությունը, և հիմա մենք ենք Վրաստանից էլեկտրաէներգիա գնում: Չկարողացանք համապատասխան ենթակառուցվածքներով Իրան ավելի շատ էլեկտրաէներգիա արտահանել, Թուրքիա արտահանելու մասին խոսակցություններն էլ ընդհանրապես փակվեցին: ՈՒնենք արտադրական ռեսուրսների 40 % ավելցուկ, որը չենք օգտագործում, ու հիմա ամեն ինչի բեռը դրել ենք ժողովրդի վրա:
Իսկ այս ռազմավարության մեջ ես ուզում եմ հասկանալ, թե Հայաստանի տնտեսական զարգացումը որն է: Հիմա որոշում են նոր ատոմակայան կառուցել, որը պետք է փոխարինի Հրազդանի ՋԷԿ-ին, այդ ընթացքում պետք է ավելացվի այլընտրանքային աղբյուրներով արտադրվող էներգիան: Ինչի՞ համար է դա արվում, ինձ անհայտ է: Ի՞նչ է մեզ սպասելու 2020-ին, 2025-ին կամ 2036-ին, տնտեսության ո՞ր ճյուղերն են զարգացվելու:
-Ասել է` չունենալով համալիր զարգացման ծրագիր, առանձին ճյուղերի զարգացո՞ւմ են խոստանում:
-Այո, մենք հայտնվել ենք համակարգային ճգնաժամի մեջ:
-Ինչպես նշեցիք, տնտեսական հարցերի լուծումը քաղաքական հարթությունում է, ուստի մի քանի քաղաքական հարց: Էլեկտրաէներգիայի սակագնի դեմ ակցիաների ժամանակ ՀԱԿ-ի ներկայացուցիչներին գրեթե չէինք տեսնում, այսպես ասած, «կենդանի պատում» էլ չկայիք, ինչո՞ւ:
-Այնտեղ անելիք չկա, հաստատ: Կան երիտասարդներ, որոնք իրենց գործն են անում, սկզբունքորեն որոշել են, որ այդ նախաձեռնությունը բացառապես պետք է լինի քաղաքացիական, առանց քաղաքական ուժերի մասնակցության: Մենք, որպես քաղաքացի, այդ հարցում իրենց աջակից ենք: ՈՒշադիր հետևում ենք զարգացումներին: Պետք է հարգել նրանց դիրքորոշումը: Եթե չենք կարող օգնել, պետք չէ խանգարել: Իսկ օգնել կարող ենք մասնագիտական հարցերում, որպեսզի սխալներ թույլ չտան:
-Կողմ եք խնդիրը չքաղաքականացնելո՞ւն:
-Եթե քաղաքականացնելու խնդիր լինի, ինքն իրեն կստացվի: Մարդկանց, որոնք հավաքվում են ու հավատում, որ իրենք այսպիսի պայքարով կարող են հաջողության հասնել, պետք է աջակցել: Երբ հնարավորությունները սպառվեն, կհանգեն այն պարզ ճշմարտությանը, որ երկրում հարցերը լուծվում են քաղաքական մեթոդներով: Երկար տարիներ իշխանությունները քաղաքական ուժերին վարկաբեկելու շատ հետևողական քայլեր են անում: Ընտրությունների այս արատավոր համակարգի ստեղծման նպատակը հանրությանը քաղաքական ինստիտուտներից հիասթափեցնելն է: Մեզ մոտ որևէ պետական ինստիտուտ չի աշխատում, սա վերաբերում է բոլոր բնագավառներին` տնտեսություն, կրթություն, մշակույթ, լրատվամիջոցներ: Դուք շատ լավ գիտեք, որ այն դերը, որ խոսքը ուներ, այլևս չկա: Ամեն ինչ խեղաթյուրվել է: Ամեն ինչ հնարավոր է գնել և վաճառել: Չկա բովանդակություն, օբյեկտիվություն: Սա է համակարգի հիմքը, առանց որի այն չի կարող գոյատևել: Եթե լինի օբյեկտիվություն, օրենքի ճիշտ կիրառում, մրցակցություն, հավատացնում եմ, քաղաքական գործիչների, լրագրողների, տնտեսության մեջ ընդգրկված մարդկանց, մտավորականների հարաբերությունները բոլորովին այլ կլինեն: Մարդը կգնահատվի ոչ թե ֆինանսական կարողություններով, այլ իր արժանիքներով: Գնահատման չափանիշը պետք է փոխվի: Բոլորը պիտի հասկանան, որ Հայաստանում ցանկացած հարց կլուծվի միայն քաղաքական դաշտում, նույնիսկ ամենաբարդ սոցիալական հարցերը:

Զրույցը`
Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ