«Եթե մարդու վրա հարձակվում են սրով, վահան է պետք` պաշտպանվելու համար»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է իմ և շատերի սիրելի երգչուհի ԶԱՌԱ ՏՈՆԻԿՅԱՆԸ:
«Բալենի», «Զուռնա», «Կապույտ երազ», «Պայծառ արեգակ»… Դժվար է թվարկել բոլոր այն երգերը, որոնցով իր հանդիսատեսին գերել և մինչ օրս կարոտախտի զգացումներով է լցնում երգչուհին: ՈՒ կարոտի այդ անդիմադրելի պոռթկումը երկուստեք է:
«Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կայացած «Կրկին երգում է 70-ականների Երևանը» համերգային երկօրյա ծրագրի ընթացքում նրա ունեցած ելույթները ասվածի լավագույն վկայություններն էին:
Եվս մեկ վկայություն է այս հարցազրույցը` կարճ ժամանակով հայրենիք այցելած երգչուհու հետ:

«ՎԵՐԱԴԱՐՁԸ ԿԼԻՆԻ ԻՄ ՄԵՆԱՀԱՄԵՐԳԸ»

-Զառա, երկար տարիների բացակայությունից հետո եկաք Հայաստան և միանգամից հայտնվեցիք լրատվամիջոցների հետաքրքրության դաշտում, ունեցաք ելույթներ «Երգ երգոց» հեռուստատեսային ծրագրում, «Կրկին երգում է 70-ականների Երևանը» համերգային նախագծում: Այսպե՞ս էիք պատկերացնում Ձեր վերադարձը:
-Ճիշտն ասած` այսպիսի ընդունելության չէի սպասում: Բայց սա իմ վերադարձը չէ` մեծ առումով: Ես ընդամենը մի քանի երգ եմ ներկայացրել, և չէի սպասում նման սիրո դրսևորում ժողովրդի կողմից: Այդ չափի սեր, այդ չափի կարոտ չէի սպասում: Ինձ համար ամենակարևորը ժողովուրդն է, մնացյալն ավելորդ է, անկարևոր: Ես ուղղակի ճախրում եմ օդերի մեջ այդ սիրո շնորհիվ:
-Եթե սա վերադարձ չէր, ուրեմն ո՞րն է վերադարձը` ըստ Զառա Տոնիկյանի:
-Վերադարձը վերադառնալն է` ընդմիշտ այստեղ մնալու պայմանով: Իսկ արվեստի առումով վերադարձը կլինի իմ մենահամերգը:
-Կա՞ն նախադրյալներ այդպիսի վերադարձի համար:
-Հուսով եմ` այո՛: Տագնապով ու հաճույքով սպասում եմ դրան:
-Երաժիշտների ավագ սերունդը չափազանց ջերմ է արտահայտվում Ձեր մասին: Արամ Սաթյանը, որ դեռ Ձեր երիտասարդ տարիներին` 1980-ականներին, մի ելույթի ժամանակ ասաց, թե հայ էստրադայի ապագան Գեորգի Մինասյանն ու Զառա Տոնիկյանն են, այսօր էլ հայտարարում է, թե Դուք ունեք բացառիկ մաքուր երգեցողություն: Երվանդ Երզնկյանը հայտարարում է. «Առանց Զառայի մեր երգային պալիտրան թերի է»: «Կրկին երգում է 70-ականների Երևանը» համերգի ընթացքում Ձեզ հենց վետերանները` Արամ Սաթյանը, Մարտին Վարդազարյանը, Երվանդ Երզնկյանն էին նվագակցում: Այս ամենին ինչպե՞ս եք վերաբերվում:
-Գիտե՞ք, այդ գնահատականները լսելիս ես չեմ կարողանում իմ երջանկության չափը պատկերացնել: Այդ չափը պարզապես չկա:
-Հեռուստատեսային մի հաղորդման ժամանակ էլ ինքներդ Ձեզ հարց տվեցիք. «Դա երջանկությո՞ւն է, թե՞ ավելին»: «Կրկին երգում է 70-ականների Երևանը» համերգից հետո, երբ հանդիսատեսը հոտնկայս էր Ձեզ ծափահարում, և կուլիսներում երկար հերթ էր գոյացել Ձեզ հասնելու համար, գտա՞ք այդ հարցի պատասխանը:
-Այո՛, գտա: Դա ավելին է, քան երջանկությունը, քանի որ ինձ, իմ երգը ոչ միայն ընկերներս, կոլեգաներս, իմ ժամանակի մարդիկ են սիրում, այլև երիտասարդները: Ինչպե՞ս կարող է այդ սերունդը սիրել 70-ականների մի երգչուհու, չեմ պատկերացնում: Չէ՞ որ այսօր ուրիշ ոգի է, ուրիշ մթնոլորտ, ուրիշ երաժշտական ուղղություն: Բայց ինձ սիրում են, ընդունում: Այո՛, սա ավելին է, քան երջանկությունը: Իհարկե, իմ մասին լավ կարծիքների պակաս չի եղել նաև տասնամյակներ առաջ: Ռոբերտ Ամիրխանյանի «Դու իմ երգն ես» երգը, որ մենք անվանում ենք «Զուռնա», ես ձայնագրել եմ առավոտյան ժամը իննին: Այդ ժամին ոչ մի երգչուհու ձայն չի կարող լիարժեք հնչել: Դա արտառոց բան էր: Այդ երգը ձայնագրվել է մեկ անգամից: Հնչյունային ռեժիսորը, որը հրեա էր, Կոնստանտին Օրբելյանին ասաց, որ իր քառասնամյա փորձառության ընթացքում ձայնի այդպիսի մաքրություն առավոտյան ժամին ինքը չի հիշում: Բայց հիմա ես մի քիչ տխուր եմ, որովհետև ինչ-ինչ խնդիրներ ինձ խանգարեցին լիարժեք երգել Ձեր նշած համերգի ժամանակ:
-Բայց հանդիսատեսն անլիարժեքության տպավորություն չի ստացել Ձեր ելույթից:
-ՈՒրախ եմ, որ այդպես է: Բայց հիմա ես շատ խոցելի եմ դարձել: Մի փոքր պատճառը բավական է, որ հոգեպես ընկճվեմ: Իսկ երբ ցավեցնում են բեմ դուրս գալու պահին, արդեն հուզվում եմ այնքան, որ որոշ նոտաներ ճիշտ չեմ վերցնում: Համենայն դեպս, ես աշխատեցի անել այնպես, որ ժողովրդիս գոհացնեմ այն երեք երգով, որոնք երգել էի անցյալում: ՈՒ եթե ես բեմ դուրս գալուց առաջ ինչ-ինչ բացասական էմոցիաներ ունեի ներսումս, ապա բեմից հեռացա անասելի երջանիկ, առավել քան դրական էմոցիաներով:
-Ձեր բացակայությունը մեծ դատարկություն էր գոյացրել հայ էստրադային բեմում, և մարդիկ ցանկանում էին գոնե ինչ-որ լուր առնել Ձեզնից, իմանալ, թե որտեղ եք, ինչով եք զբաղված: Չգիտեմ, թե որքան ապահով է եղել Ձեր կյանքը Բելգիայում, բայց հիշում եմ Արամայիս Սահակյանի մի հեռուստատեսային հաղորդումը, որ նա տարիներ առաջ նկարահանել էր Բելգիայում` այնտեղ ապրող հայերի, այդ թվում՝ Ձեր մասնակցությամբ: Ձեզ առաջարկվեց կատարել Ձեր երգերից մեկը, և Դուք անգամ բառերը չմտաբերեցիք: Ես, որ միշտ եմ եղել Ձեր երկրպագուն, պարզապես կարկամել էի: Ինձ համար դա անասելի մեծ ցավ էր, իսկական ցնցում: Այնպիսի զգացում ունեի, որ Դուք Ձեզ շատ անհարմար եք զգում տեսախցիկի առաջ, կգերադասեիք չլինել այդտեղ: Իրո՞ք այդպես էր:
-Ես հիացած եմ Ձեր հոգեբանական խորաթափանցությամբ: Այո՛, ես անհարմար վիճակում էի: Այնտեղ կար մի հայ կին` փաստաբանի քարտուղարուհի, որն իմ փոխարեն Արամայիսին հայտնել էր, թե ես չեմ ցանկանում մասնակցել իր հաղորդմանը: Ես նման բան չէի ասել, և ստիպված եղա ինքս գտնել Արամայիսին, ինքս հասնել նրա նկարահանման վայրը, որը բավական հեռու էր իմ բնակավայրից: Նախ ես չէի ցանկանում նեղացնել Արամայիսին, ապա և դեմ չէի հանդես գալուն հայ հեռուստադիտողի առաջ: Բայց տեսեք, թե մարդկային չարությունն ինչ դրսևորումներ կարող է ունենալ. իմ փոխարեն, իմ անունից ինչ-որ հայտարարություն անել, որի հետ ես ոչ մի կապ չունեմ: ՈՒ այդ պատմությունը, նաև նկարահանման ընթացքում եղած որոշ տեխնիկական անհարմարություններ ինձ հունից հանեցին, և ես մոռացա երգիս բառերը: Այո՛, ես ինձ շատ անհարմար վիճակում էի զգում: Լինում են պահեր, երբ հոգնում ես կյանքից, մարդկային չարություններից: Եթե առաջ երիտասարդ էի, դիմադրողականություն ունեի, հիմա արդեն դիմադրողականությունս պակասել է: Ինձ թվում է, եթե մի քիչ էլ շարունակվեն իմ դեմ նյութվող դավերը, ես կթողնեմ բեմը:

«Ե՛Վ ԹԹՈՒ ԿԱՐՈՂ Է ԼԻՆԵԼ ԱՐԳԵԼՎԱԾ ՊՏՈՒՂԸ, Ե՛Վ ԱՆԳԱՄ՝ ՈՐԴՆԱԾ»

-Հիմա ի՞նչ, մեր սիրելի երգչուհի Զառա Տոնիկյանը մնո՞ւմ է Երևանում` ի հեճուկս այլևայլ խոչընդոտների, իր դեմ նյութվող դավերի, թե՞ վայր է դնում զենքերն ու լքում իրեն այդքան սիրող, այդքան երկար սպասած հանդիսատեսին: Ձեր պատասխանն իմանալուց առաջ շտապեմ ասել, որ շատերիս համար են անհնարինության չափ դժվար ապրելն ու չկոտրվելը Հայաստանում, բայց և այնպես դիմանում ենք` թեկուզ և ի հեճուկս նրանց, ովքեր համառորեն ջանում են մեզ կոտրել:
-Ես պատրաստ եմ վերադառնալու: Խնդրում եմ չմոռանալ, որ եթե շատերի համար երկրից դուրս գալու հնարավորությունը բացվել է ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո, ապա ես այն մարդկանցից եմ եղել, որ շրջել են աշխարհով մեկ դեռ խորհրդային տարիներին: Մեզ համար բաց է եղել աշխարհը, մենք շնչել ենք յուրաքանչյուր երկրի օդը, զգացել նրա ոգին: Ամեն անգամ, երբ մեր ինքնաթիռը մոտենում էր վայրէջքի, և հստակ երևում էր տվյալ երկրի համայնապատկերը, մենք տանիքների տեսքից արդեն կարող էինք դատողություն անել այդտեղ տիրող սոցիալական վիճակի մասին: Բայց ոչ մի երկրով ես չեմ գայթակղվել, չեմ ցանկացել լքել Հայաստանը: Արգելված պտուղը միշտ քաղցր է: Մարդիկ, որ հնարավորություն չունեին լինելու արտասահմանյան երկրներում, մտածում էին, որ դրանք հենց քաղցր պտուղներ են: Բայց մենք, որ լինում էինք դրանց ներսում, տեսնում էինք, որ և՛ թթու կարող է լինել այդ պտուղը, և՛ անգամ` որդնած: Ես, իսկապես, երբեք չեմ ձգտել մնալ արտերկրում: ՈՒ հիմա էլ երազում եմ վերադառնալ: Բայց խանգարող մարդիկ, հանգամանքները, որ ձգտում են ինձ նորից վռնդել իմ երկրից, չափազանց շատ են: Չգիտեմ` կկարողանա՞մ դիմադրել: Եթե մարդու վրա հարձակվում են սրով, նա պետք է վահան ունենա պաշտպանվելու համար: Իսկ իմ ունեցածը միայն ձեռքս է: Ձեռքս չեմ կարող սրի դեմ պահել: Եթե ունենամ այդ վահանը, այդ պաշտպանությունը, անպայման կվերադառնամ:

«ՄԻՏՔԸ ՉԻ ՄԵՌՆՈՒՄ, ԻՆՉՊԵՍ ԵՎ ՀՈԳԻՆ»

-Բելգիայում ապրելով էլ Դուք չեք հեռացել երգից: Պատմեք, խնդրեմ, այնտեղ ծավալած Ձեր ստեղծագործական գործունեության մասին:
-Միայն Բելգիայում չէ, որ երգում եմ: Իմ համերգային գործունեությունն ընդգրկում է ամբողջ Եվրոպան: Վերջին 4-5 տարում երևի թե երկու ելույթ եմ ունեցել, որովհետև հիվանդ մայրիկիս էի խնամում այնպես, ինչպես մայրը կխնամեր իր բարուրի երեխային: Մոտ երկու տարի է, ինչ բաժանվել եմ մայրիկիցս, և կարծում էի, որ ընդհանրապես չպիտի երգեի դրանից հետո: Ցավն այնքան մեծ էր, չերգելու ընթացքն այնքան երկար, որ չէի պատկերացնում իմ վերադարձը երգին: Մինչև մայրիկիցս բաժանվելը կորցրել էի նաև եղբորս, որը երկար տարիներ հիվանդ էր, և նրա խնամքը նույնպես ինձ թույլ չէր տալիս հաճախ լինել բեմում: Եղբայրս տասը տարի առաջ մեզ լքեց, բարձրացավ երկինք, և դա էլ դարձավ մորս ծանր հիվանդության պատճառը: Ես այդ պայմաններում ընդամենը ժամանակ առ ժամանակ, «պրոֆիլակտիկայի» համար էի երգում, որպեսզի հասկանամ` ձայնս պահպանվե՞լ է, թե՞ ոչ: Բայց վերջին չորս տարում ընդհանրապես չէի երգել: ՈՒ լռությունը խախտվեց այստեղ` «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում: Միտքը չի մեռնում, ինչպես և հոգին: Երբ մարդը մահանում է, նրա միտքը մնում է ինչ-որ տեղ` մթնոլորտային ինչ-որ շերտում: Մայրս աղոթում էր Աստծուն, որ իրեն շուտ տանի, որ իր աղջիկը նորից բեմ բարձրանա: Այդ միտքը մնաց մթնոլորտային ինչ-որ շերտում և իր գործողությունը կատարեց: Ես երգեցի, թեև չէի պատկերացնում, թե նորից կերգեմ, բեմ կբարձրանամ:
-Դուք երգում էիք բելգիացիների հե՞տ:
-Այո: Դա երաժշտախումբ էր, որի հետ ես հանդես էի գալիս որպես սոլիստ: ՈՒ ապշած եմ. մարդիկ իմ երգերի ազդեցության տակ արտասվում էին: Ոչ մի բառ հայերեն չիմացող, Հայաստանի մասին առանձնապես պատկերացում չունեցող մարդիկ արտասվում էին իմ երգը լսելիս: Երբ մի անգամ հարցրի մեծահարուստ մի բելգիացի տիկնոջ, թե ինչու է նա արտասվում իմ երգը լսելիս, ասաց, որ փոքր ժամանակ, լսելով «Բիթլզի» երգերը և ոչ մի բառ չհասկանալով, ինքը արտասվել է, նույն զգացողությունն է ապրում, երբ իմ երգն է լսում: Այսինքն` ես մարդկանց կարողանում եմ հուզել: ՈՒ երբ ես դադարել էի երգելուց, խումբը կարծես կորցրել էր իր պահանջարկը: ՈՒ հենց իրենք էին ստիպում ինձ երգել: Եվ մորս ու եղբորս ուրախությունն էր ինձ ոգևորում, որ բեմ բարձրանայի: Նրանք շատ էին ուրախանում, որ ես երգում եմ, որ չեմ թողել բեմը: Իհարկե, դա նաև նյութական խնդիր էր լուծում, մենք դրանով ապրում էինք:
-Ինչպե՞ս Ձեզ հայտնաբերեցին Բելգիայում` որպես երգչուհու:
-Ես, Բելգիայում հայտնվելով, խնդրեցի ինձ տեղավորել մի խուլ վայրում: Չէի ցանկանում հանդիպել հայերի: Բայց ինձ այնտեղ էլ գտան: Մի հայ տղա` Մաքսիմ անունով, ինձ ճանաչեց, ու ես ստիպված էի խոստովանել, որ ես ես եմ: Մաքսիմը լուրը տարածեց ամբողջ քաղաքում, և հաջորդ օրն իսկ բոլորը գիտեին իմ` այնտեղ գտնվելու մասին: Ես երկու անգամ ամերիկյան վիզայից եմ հրաժարվել: Կարող էի գնալ, իսկույն աշխատանքի անցնել, որովհետև ճանաչված և սիրված էի Ամերիկայում` որպես երգչուհի: Ամիսներ անց կդառնայի քաղաքացի և հարազատներիս ինձ մոտ կտանեի: Բայց եղբայրս շատ ծանր վիճակում էր, ես չէի կարող նրան մորս հետ այստեղ թողնել, որովհետև վստահ չէի, որ նրանք կկարողանան գոյատևել իմ բացակայության ընթացքում, դիմանալ ցրտին, քաղցին, հիվանդությանը: Ինձ պետք էր եղբորս կյանքը փրկել: Այդ պատճառով էլ ես ընտրեցի այն երկիրը, ուր կարող էինք գնալ երեքով: Ընդամենը սա է եղել իմ հեռացումի պատճառը: Եվ հիմա մեծ ուրախությամբ պատրաստ եմ վերադառնալու, եթե կարողանամ հաղթահարել եղած դժվարությունները:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ