Հայաթափությունը Ադրբեջանում վաղուց եղել է պետական ծրագիր

Հեռավոր 1948, 1949 թվականներն էին: Բանակից զորացրվելուց հետո աշխատում էի Բաքվի հիդրոտեխնիկայի և մելիորացիայի գիտահետազոտական ինստիտուտում որպես միկրոկլիմայագետ: Ականավոր հողագետ Դոկուչաևի անվան մրցանակի դափնեկիր ակադեմիկոս Վլադիմիր Վոլոբուևի և Ռուսաստանի վաստակավոր մելիորատոր Սեմյոն Կորոբկինի ղեկավարությամբ գիտական արշավախմբի կազմում մասնակցում էի Մուղանում բամբակենու և Լենքորանում թեյի պլանտացիաներում տարվող ուսումնասիրութուններին, որոնց նպատակն էր ճշտել արհեստական անձրևացման մեթոդով կատարվելիք ոռոգման ռեժիմները: Գիտարշավախմբի մասնակիցների մեծ մասը հայեր էին՝ հողագետ Պետրոս Զուբիեթյանը, ինժեներ-մելիորատորներ Արարատ Շահգելդյանը, Էլեոնորա Օգանեզովան, մեխանիզատոր Սերգեյ Դանիելյանը, տեխնիկներ Ռուզաննա Աղաջանովան, Սեդա Ավանեսովան և միայն երկու ադրբեջանցի՝ հիդրոտեխնիկ Հուսեին-զադեն և մատակարարող-վարորդ Ալի Ալիևը:

Աշխատում էինք դժվարագույն պայմաններում` մայիսից-հոկտեմբեր, կիզիչ արևի տակ, շրջապատված մոծակներով, օձերով, կարիճներով, խմում էինք պղտոր ջուր, սնվում նորմավորված անորակ մթերքով (խմոր-սև հաց, չզտված բամբակի սև գույնի ձեթ): Մուղանի սովխոզում բանվորների մեծ մասը նախկին կալանավորներ էին:
Ակադեմիկոս Վ. Վոլոբուևի առաջարկությամբ գործերս ներկայացրի Ադրբեջանի գիտությունների ակադեմիայի ասպիրանտուրայի բաժին` լճաբանության մեջ մասնագիտանալու համար:

Ասպիրանտուրայի բաժնի ադրբեջանցի վարիչը, փաստաթղթերս երկար թերթելուց հետո, հայտարարեց. «Вас не можем принять»։ Հիշեցրի, որ Հայրենական պատերազմի հաշմանդամ, զորացրված սպա եմ, ունեմ որոշակի արտոնություն: Նա վրդովված փաստաթղթերս հետ հրեց` ասելով. «Ай киши нам кадры нужны»: Հասկացա, որ ասպիրանտական տեղերը միայն ադրբեջանցիների համար են: Վիճելն ավելորդ էր, փաստաթղթերս վերցրի և դժգոհ դուրս եկա:

Մտորումների մեջ եմ. ուրեմն հայը Ադրբեջանում ասպիրանտուրայում սովորելու իրավունքից պաշտոնապես զրկված է, հետևաբար, եթե ես կյանքում կարող եմ «քարը քարի վրա դնել», ապա ինչու դա չանեմ իմ հայրենիքում՝ Հայաստանում: Այս միտքը կայծակի նման շանթեց ուղեղս: Եկա տուն և նամակ գրեցի Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի քարտուղարությանը, որ ես, որպես մասնագետ, ցանկանում եմ աշխատել Հայաստանում:
Շուտով ստացա պատասխան Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի կենսաբանական գիտությունների բաժանմունքի գիտական քարտուղար Հովնաննես Գյոդակյանի ստորագրությամբ. ինձ առաջարկում էին մեկնել Երևան` բանակցությունների: 1950 թ., որպես առաջին «փախստական», լքեցի Բաքուն (փառք Աստծո, առանց արյան և արցունքների): Ինձ վստահեցին Երևանի ագրոօդերևութաբանական կայանի պետի պաշտոնը, զուգահեռաբար ավարտեցի ասպիրանտուրան, խորացա ագրոկլիմայագիտության, էկոլոգիայի, քարտեզագրության և այլ բնագավառներում, հրատարակեցի բազմաթիվ աշխատություններ, պատրաստեցի տասնյակ մասնագետներ, 1997 թ. դարձա գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ:
Ես հասա իմ նպատակին՝ կարողացա ուժերիս ներածի չափ հայրենիքում «քարը քարի վրա դնել»:

Ռիանոս ՄԿՐՏՉՅԱՆ
Պրոֆեսոր

Մեկնաբանություններ