Ընթացող գրապայքարի միակ խնդրարկուն
27.09.2019 | 01:05
Չնայած ուշացումով, բայց ի վերջո մտորեցի՝ ինչպիսի՞ն կլիներ 70-ականների երիտասարդ բանաստեղծների ճակատագիրը, եթե նրանց թիկունքը հայրական հոգացողությամբ չպատնեշեր Ալեքսանդր Թոփչյանը։ Սա չափազանց խնդրահարույց «իրողություն» է՝ գրապատմական նշանակությամբ, որին, ցավոք, ցայժմ չեն անդրադարձել։ Բայց այդ ժամանակաշրջանը գրադատորեն վերլուծելու անհրաժեշտությունը անձամբ եմ զգում այն պատճառով, որ հետչարենցյան ժամանակաշրջանի բանաստեղծության տեղատվությունների ու մակընթացությունների պատկերը միանգամայն տեսանելի ու զգայելի լինի։ Եվ «ներքին կառուցումը իր (իրենց) նոր թեմայի» փնտրող հետագա շրջանի բանաստեղծները գոնե վերապրեն այն շրջափուլերը՝ բանակռիվներով ու փոխադարձ անհանդուրժողությամբ հագեցած, որոնք որքան անհավատալի, այնքան էլ իրական էին։
Ալեքսանդր Թոփչյանը ընթացող գրապայքարի միակ (առանց չափազանցության) խնդրարկուն էր, որ իր ուսերին էր կրում հայ բանաստեղծության նորացման, զարգացման հեռանկարի ծանրությունը՝ արժանապատվորեն։ Այդ տարիներին էր, որ սերնդի բանաստեղծներից Դավիթ Հովհաննեսը գրեց. «Մեզանից հետո ուժեղ ու հաղթանդամ ուրիշ տղերք կգան», հետագայում արդարացված էր բանաստեղծի խոսքը։
Զերծ մնալով «հնի» և «նորի» գրապայքարի, իրականում գոյապայքարի, այս երիցս թե բազմիցս չարչրկված ձևակերպումներից, միայն շղագիր ՓԱՍՏԵՆՔ, որ վերոգրյալ «արժանապատվորեն» նշումը իրավամբ բնորոշ է Ալ. Թոփչյանին։
Այդ և հետագա շրջանում ֆրանսիական գրականությունից կատարած նրա թարգմանությունները, սփյուռքյան գրողների ժողովածուների հրատարակումը, ներառյալ գրաքննադատական հոդվածները ապահովաբար ստեղծել էին այն մթնոլորտը և այնպիսի մտավոր-հոգևոր կենսադաշտ, որ ուղղակի «աղաղակելու» հնչողությամբ փաստում էր` գրականությունը քարացած մտասևեռումների «վայր» չէ, բնության մեջ, մանավանդ ոգեղեն աշխարհում ամեն ինչ զարգացման որոշակի աստիճանավորում ու ընթացք ունի և պետք է ունենա։ Բայց ինձ համար գոնե մինչ օրս խնդրահարույցը իր երիտասարդ տարիքն էր, երևի շատերը մի պահ մոռացել էին, որ Ալ. Թոփչյանը նույնպես երիտասարդ է, և այդ «տարիքում, այդ չարիքում» ինքնապաշտպանվելու իրավունք է ունեցել, ոչ միայն «սերունդի մը դառնութիւնը» (Նիկողոս Սարաֆեան) իր ուսերին կրելու հանդգնություն։ Այսօրինակ որևէ փաստ չենք կարող գտնել համաշխարհային գրականության բանակռիվային պատմության մեջ, որ ժամանակի գրական բարքերին ընդդիմացողը ի պաշտպանություն սերնդակիցների, թողնելով իր անխռով թվացող երիտասարդի շնորհն ու կարիերան այդպես ոգևին, «մենակի հանդգնությամբ» բառի բովանդակային իմաստով մենապայքար մղի դարն ապրած գաղջ ոտանավորչության, ըստ էության, զուտ ապագրական մտայնությանց դեմ։
«Դեպքերի շաղկապման ողջ ծանրակշռությունը միմյանց հանդեպ էր կանգնեցրել» (Պոլ Վալերի) ժամանակայինն ու ապաժամանակայինը, իրավն ու գրական սպառողական մտածողությունը։ Անցման այս շրջանն անհրաժեշտ է նորովի իմաստավորել հորդոր գրքերի բովանդակություն վերապատմող արբունքի տարիքը վաղուց շրջանցած գրախոսագիրներին։ Բայց կա ամենանշանակալին. Ալ. Թոփչյանի դիմանկարի ուրվագծերը որոշապես ամբողջացնելու համար, չնայած դա իմ ուժերից ու ի սրտե ցանկությունից վեր է՝ ուժասպառվելու հանգվոյն, ի՞նչ «չարեց» Ալ. Թոփչյանը, որ պիտի աներ, թող թույլ տրվի ասել իր «վատնած» (ոչ ավելորդ, անշուշտ) տարիների ընթացքում։ Այն պարզվեց հետագայում («ծանր էր սերնդի ծիրանին»), նրա առաքելությունը, վստահ եմ, չգնահատվեց՝ գիտակցմամբ, և մնաց մեկուսի, բայց ստեղծագործաբար բեղուն. արձակագիր, դրամատուրգ, թարգմանիչ, սփյուռքյան գրականության բացառիկ գիտակ... Ես հիմա երկյուղում եմ մտաբերել այն ստեղծագործությունները՝ վեպեր, դրամատիկ երկեր, խոհագրություններ, քննադատական հոդվածներ, թարգմանություններ, որոնք հրատարակել է Ֆրանսիայի Պատվո լեգեոնի ասպետ Ալեքսանդր Թոփչյանը. շատերը նույնպես համակարծիք կլինեն, արդյոք ժամանակը չէ՞ կազմելու նրա ստեղծագործությունների մատենագիտությունը։
...Իսկ ու՞ր «մնաց» Երևանը՝ ցամաքող ու անհետացող ստվերներով. բնիկ երևանցի, Թոփչյանների տոհմաշունչ իգդիրյան զարմից սերված լինելու հանգամա՞նքն է հիշատակելի, թե՞ կենսագրությամբ իր շահեկան ներկայությունը՝ «մեր մեջ ու մեզնից դուրս», հրահրող ու ուղենշող եռանդով, որ ինձ համար ունի գաղտնածածուկ «տեսարաններ»՝ իր անսպասելի հերթական քայլքով։ Ինչպիսի նոր մտահղացումների, հրատարակումների ականատեսը կլինենք։
Եվ շարունակվող, ուսանելի ճանապարհի առջևից ներքին թելադրությամբ քաղաքակրթության իր ընկալումներին հետևողունակ «քայլում է» Ալեքսանդր Թոփչյանը, «ինքն իրմէ» կարծես թե վերացած՝ մտորումների մղող։ Արդ, ժամանակն է իրեն լիարժեք ճանաչելու և գնահատանքով փոխադարձելու. իմ գնահատանքի խոնարհումը իր պատվաբեր հոբելյանի առթիվ։
Արթուր ԱՆԴՐԱՆԻԿՅԱՆ
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են… Եթե չլիներ մեր չարամիտ միջամտությունը, ապա հայերի բացարձակ մեծամասնությունը, ըստ Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի, հայտնվելու էր Ռուսաստանի պաշտպանության ներքո
-
Ասում են… Պարադիգմի կտրուկ փոփոխությունը և անցումը դեպի Եվրամիության հարթակ, մեր կարծիքով, անխուսափելիորեն կապված կլինի ՀՆԱ-ի անկման և հայկական բիզնեսին, տնտեսությանն ու Հայաստանի հասարակ քաղաքացիների կենսամակարդակին լուրջ հարվածների հետ։
-
Ասում են… Դոնալդ Թրամփի գլխավորած հանրապետական վարչակազմի ԱՄՆ-ում իշխանության վերադարձով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո միջազգային գործընթացների Վաշինգտոնի ըմբռնումը նոր հարթություն է ձեռք բերել: Հունվարի 15-ին Սենատում այս հարցի վերաբերյալ նոր պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն շատ խոսուն հայտարարություններ արեց։
-
Ասում են Եթե ինչ-որ մեկը սեփական պատմությունը խեղաթյուրում է թշնամու բարեհաճությանը արժանանալու համար, նա հարգանքի արժանի չէ: Թուրքիան Հայաստանի հավերժական թշնամին է, նրանք հավերժական անեծքի տակ են հայոց կոտորածը կազմակերպելու համար:
-
Ասում են… «Զանգեզուրի միջանցքը» ներկայիս տեսքով մաքուր թուրքական պրոյեկտ է: Այդ միջանցքով Ադրբեջանը ոչնչից ստանալու է տարեկան 1,5 մլրդ դոլար եկամուտ, իսկ Թուրքիայի առջև բացվելու են Կասպից ծովի դարպասները, և մուտք է գործելու Կենտրոնական Ասիա
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
Տարածաշրջանային
