Էրդողանը կխաղարկի ԱՄՆ-ի հետ դիմակայությունը, իսկ հետո՞

Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտից հետո Թուրքիայի կառավարությունը շատ սերտ հարաբեություններ սկսեց ԱՄՆ-ի հետ: Սկսած ռազմական արդյունաբերության հարցերից մինչև տեխնոլոգիաների փոխանցում: Բոլոր ոլորտներում համագործակցությունը զարգանում էր ու հասավ ռազմավարական գործընկերության: Վերջին 5 տարիներին հարաբերությունները սկսեցին վատանալ, մեծանում է Անկարայի ու Վաշինգտոնի միջև լարումը: Փորձագետները փորձում են հասկանալ` ինչու՞ է Թուրքիան փոխում ամերիկյան վեկտորը:

Տարակարծությունները վերաճել են բացահայտ թշնամանքի: Էրդողանի բացասական վերաբերմունքն ունի անձնական պատճառներ: Հաշվի առնելով 2013-ի դեկտեմբերի 17-25-ի կոռուպցիոն սկանդալից հետո հարկադրյալ ձևավորված ալյանսը «խորքային պետության» հետ, ամերիկյան դատարանում ծայրահեղ ռիսկային իրավիճակը Ռեզա Զարաբի հետ և պատժամիջոցների պատճառով հնարավոր տնտեսական ճգնաժամը, անհրաժեշտ է քավության նոխազ գտնել: Այդ պատճառով Էրդողանը չկարողացավ դիմակայել եվրասիական «խորքային պետության» խնամակալող ռեժիմը վերականգնելու ձգտումներին: Դա սեփական իշխանությունը պաշտպանելու ու գերագույն դատարանից ազատվելու միակ միջոցն էր: Եվրասիական «խորքային կառույցը» 2000-ականների սկզբից էր որոնում հնարավորություններ` վետո դնելու իրավունք ստանալու ռազմական ու բյուրոկրատական ապարատի վճիռներին (այսինքն` խնամակալության կառույց ստեղծելու): Այդ պատճառով պետք էր հեռանալ ԱՄՆ-ից ու Եվրոպայից: 2013-ի դեկտեմբերի 17-25-ի կոռուպցիոն սկանդալից հետո Էրդողանը հեռացավ քրդական հարցի կարգավորումից, որ նրան կախյալ դարձրեց «խորքային պետությունից» և հուլիսի 15-ին բազմապատկեց իր ուժերը ու «քաղաքական հետադիմության դեմ» պայքարի կարգախոսի (Էրդողանի օգնությամբ) հարցերը լուծեց երկրորդ թիրախի` «Հիզմեթ» շարժման հետ, որ ազնվություն ու արդարություն էր ջատագովում: «Խորքային պետությունը» հասավ ցանկացածին` չկեղտոտելով ձեռքերը: Չեզոքացվեցին քրդական քաղաքական շարժումն ու աջ հասարակական «Հիզմեթ» կազմակերպությունը: Նրանց հետ, բռնաճնշումային քաղաքականությամբ պետական հեղաշրջման խաղարկված փորձից հետո, հեռացվեցին լիբերալները, սոցիալիստները, ալևիները, գիտնականները, լրագրողները, գրողները` բոլորը, որ կարող էին քննադատել իշխանությանը:

Թուրքիան փաստացի դադարեցրել է համագործակցությունը ԱՄՆ-ի ու ՆԱՏՕ-ի հետ: Հետայսու Վաշինգտոնն Անկարայի թշնամին է: Թուրքիայի կառավարությունը, ինչպես քարոզչամեքենա, չի երկյուղում դա հայտարարել ամեն պատեհ ու անպատեհ առիթով և տրամադրում է հասարակությանը այրել ամերիկացիների հետ բոլոր կամուրջները: Կարելի է մնալ ձևականորեն ՆԱՏՕ-ի անդամ ու խոսքով հայտարարել գործընկերություն, որ իրականում չկա: Համաշխարհային ԶԼՄ-ները նշում են, որ մեծանում է ԱՄՆ բանակի հետ դեմ առ դեմ բախվելու վտանգը: Այդ վտանգի վրա ուշադրություն են հրավիրում ԱՄՆ-ի զինվորականներն ու քաղաքական պաշտոնյաները: Թուրքիայում տիրում է «կճնշենք ու չենք նայի» տրամադրություն, որ քիչ հավանական ու ոչ խելամիտ է:

1990-ականներին պետությունը, որ ընդունեց Poised Hammer-ը Provide Comfort գործողության ժամանակ, որը քրդերին թույլ տվեց իրենց տարածքով թռիչքների համար արգելված գոտի անցկացնել, որ Վաշինգտոնի ու դաշնակիցների օդային ուժերի հետ համատեղ էր գործում, Թուրքիան էր: Թուրքիան, ոչ թե այլ երկիր: Անկարան, ոչ թե այլ երկիր համաձայնեց ամերիկացիների հետ համատեղ Սիրիայի հյուսիսում քրդերի համար անվտանգության գոտու ստեղծմանը և ԱՄՆ-ին թույլ տվեց վերահսկել օդային տարածքը: Ի՞նչ է փոխվել: Ինչու՞ է Թուրքիան ԱՄՆ-ին համարում իր թշնամին: Զենքի՞ պատճառով, որ ԱՄՆ-ը մատակարարել է «Դեմոկրատական միությանը»: Բայց Անկարա՞ն չէր բացել իր սահմանները Իրաքյան Քրդստանի ուժերի` փեշմերգայի առաջ, նրանց Հյուսիսային Սիրիա` «Դեմոկրատական միությանը» ուղարկելու իր տարածքով, երբ նրանք ցանկացան իրենց վերահսկողության տակ վերցնել Քոբանին: Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը և անվտանգությունը սահմանվում են Էրդողանի և նրա մերձավորների շահերի հիման վրա` հիմքում չունենալով աշխարհաքաղաքական կամ ուժային հավասարակշռությունը: Հենց այդ պատճառով երկրի քաղաքականությունը, որը չգիտի` ի՞նչ է ուզում ու ու՞ր է ձգտում, մշտապես փոփոխվում է: Աշխարհաքաղաքական պայմանները նույնն են մնում: Փոխվում են արտաքին քաղաքական շահերը, անվտանգության ակնկալիքները: Համաշխարհային տերություններն արդեն պատրաստ են իրենց օգուտները քաղել Թուրքիայի թուլությունից: Ճիշտ այնպես` ինչպես եղավ Ֆրանսիայի ու Մեծ Բրիտանիայի հետ Առաջին աշխարհամարտից հետո: Իշխողների համար, որ կենտրոնացած են սեփական իշխանության պահպանման վրա, դա նշանակություն չունի: Նա, ով գնում է Վատիկան, հանդիպում է Հռոմի պապին ու խաղում է կես միլիարդ մուսուլանների ներկայացուցչի դերը, ուզում է միայն ծափեր լսել, ժողովրդին բթացնելով ներքին քաղաքականության պատրանքով: Այս պայմաններում Թուրքիան ապրում է Մերձավոր Արևելքով իր «հիվանդությունը»: Անկարայի ու Վաշինգտոնի հարաբերությունները մի փուլում են, երբ արդեն հնարավոր չէ ոչինչ «նորոգել»: Հիմա «ընդհանուր արժեքներին» փոխարինել են «համանման շահերով երկու երկրները»: Թուրքիան ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների մի փուլում է, երբ խոսում են «թեժ կոնֆլիկտների» սցենարների մասին: Աֆրինի գործողության պատճառով այդ հարաբերություններն ավելի վատացան: Լարումը ավելի կմեծանա: Անկարան ցանկանում է, որ Վաշինգտոնն իր զորքերը հանի Մանբիջից: ԱՄՆ-ը հայտարարել է, որ «երկար է մնալու Սիրիայում ու չի հեռանա Մանբիջից»: ԱՄՆ-ն իր դիրքորոշումները չի փոխում: ԱՄՆ-ի հասարակությունն աջակցում է քրդերին: ԱՄՆ-ի ԶԼՄ-ների նորությունների մեծ մասը պատմում է «քաղաքացիական բնակչության զոհերի մասին» և շեշտում, որ «Թուրքիայի պայքարը ԻՊ-ի դեմ վնասներ է բերում»: Եվս մեկ թեմա է Էրդողանի մերձենալը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ: ԱՄՆ-ը կարծում է, որ Աֆրինի գործողությունն ավելի շատ ուղղված է ներքին քաղաքականությանը: Հնարավոր արտահերթ ընտրությունների ենթադրություններ կան: Էրդողանը, որ այդ ընտրությունները կյանքի ու մահվան հարց է դիտարկում, ծրագրում է ձայներ հավաքել ԱՄՆ-ին դիմակայության վրա: Իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը պատրաստվում է Վաշինգտոնին դատի տալ «Ժողովրդական ինքնապաշտպանության ջոկատներին» ուղարկված զենքի համար: Կառավարամետ ԶԼՄ-ները պսպղում են հակաամերիկյան հռետորաբանությամբ: Անկարան լարումն ավելացնում է 2 պատճառով: Առաջինն Էրդողանի «անձնական» հաշիվներն են: Զարաբն ու նրա համագործակցությունը դատախազի հետ, որ շատ է ցանկանում իրեն հայտնի տեղեկությունը բարձրաձայնել: Երկրորդ պատճառը նշել են քրդական աղբյուրները (հաճախ էր հայտարարում Սալիհ Մյուսլիմը)` «Բոլոր ապացույցները, որ կարող են Էրդողանին միջազգային դատարաններ տանել, Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի ձեռքում են»: Սիրիայի ազատ բանակի (կամ այլ խմբավորումներում հավաքված օտարերկրացի զինյալների) գերի ընկած մարտիկները կարող են որոշ տեղեկություններ փոխանցել, որ Անկարային դժվար դրության մեջ կդնեն: Ոչ մի երաշխիք չկա, որ Սիրիայի ազատ բանակի կամ Սիրիայի հետ կապված այլ փաստաթղթեր ապագայում չեն հրապարակվի: Այս պահին քաղաքական կոնյունկտուրան կարող է Էրդողանի օգտին լինել, բայց պետք չէ մոռանալ, որ «դաշնակիցներն ու թշնամիները» մեր աշխարհագրության մեջ շատ արագ են փոխում տեղերը: Թեպետ Անկարայի ու Վաշինգտոնի լարումն այնպիսին է, որ թվում է համագործակցությունը ուր որ է կխզվի, մենք բազմիցս ենք ականատես եղել, որ Էրդողանը հանկարծ 180 աստիճանով շրջվել է: Այդ պատճառով թշնամանքը շատ արագ կարող է փոխվել բարեկամության:
Արիֆ ԱՍԱԼԻՕՂԼՈՒ, REGNUM

Հ.Գ. ԱՄՆ-ը փակել է Էրդողանի 15 թիկնապահների նկատմամբ հարուցված քրեական գործը` պահելով երեքին ռեզերվում: Դոնալդ Թրամփը զանգահարեց Պուտինին ու բացի շնորհավորանքից` անձնական հանդիպման առաջարկ արեց, որին Պուտինը սպասում էր Թրամփի պաշտոնակալության առաջին օրից: Եվս մի քանի նման քայլ և ընդդեմ ԱՄՆ-ի ռուս-թուրքական բարեկամությունից ի՞նչ կմնա: Հավելեք, որ ԵՄ-ն էլ մի քանի ընդառաջ քայլեր անի Անկարային, ասենք, վիզաների ազատականացման հարցում և 180 աստիճանով շրջադարձը շատ հավանական է: Դեռ անցյալ տարի էր նկատելի, որ Էրդողանը կարող է արտահերթ նախագահական ընտրությունների գնալ: Իսկ հիմա առավել քան ակնհայտ է` մինչև Թուրքիայում իրավիճակը չկարգավորվի, սիրիական պատերազմը չի ավարտվի: Տարածաշրջանի ապակայունացման ու պատերազմների ամբողջ պատասխանատուն դարձել է Էրդողանը, որ մի կողմից ուզում է կենտրոնացնել իշխանությունը իր ձեռքում, մյուս կողմից` վերականգնել Օսմանյան կայսրության ավանդույթները: Հնարավորության դեպքում` տարածքները: Սա է անթաքույց իրականությունը: Ո՞վ է ում օգտագործում` Պուտի՞նը Էրդողանին, թե՞ Էրդողանը Պուտինին, իրավիճակն է թելադրում: Եվ այդ խաղում ոչ ոք երաշխիքներ չունի, որ հաղթաթղթերն իր ձեռքում են:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ