«Դերենիկ Դեմիրճյանի սահմանած բանաձևը մենք պիտի կրենք մեր մեջ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է Կրթության ազգային ինստիտուտի փոխտնօրեն, Երևանի ավագանու «Բարև, Երևան» խմբակցության անդամ ԱՆԱՀԻՏ ԲԱԽՇՅԱՆԸ:
Մեր զրույցի ընթացքում անդրադարձել ենք նրա համար շատ սիրելի մի ստեղծագործության` Դերենիկ Դեմիրճյանի «Հայը» խոհագրությանը, որը տիկին Բախշյանի համար ծառայում է իբրև հոգու բալասան, հուսահատությունն ու հիասթափությունները փարատելու միջոց:
Մեր զրույցը ներառել է նաև իմ զրուցակցի և հասարակության համար այսօր կարևոր շեշտադրումներ պարունակող որոշ խնդիրներ` չշրջանցելով նաև կանանց նվիրված մեկամսյակի թեման:

«ԵԹԵ ԴՈՒՔ ՍԻՐՈՒՄ ԵՔ ԿՅԱՆՔԸ, ԵՍ ՍԻՐՈՒՄ ԵՄ ԿՅԱՆՔԻՑ ԱՎԵԼԻ ԹԱՆԿ ԲԱՆԸ՝ ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Տիկին Բախշյան, գիտեմ, որ Դերենիկ Դեմիրճյանի «Հայը» խոհագրությունը կյանքի բոլոր պարագաներում Ձեզ համար ուղեցույց է, չի կորցնում իր արդիականությունը, ասելիքի թարմությունը: Ի՞նչն է հատկապես գրավում Ձեզ այդ համառոտ հայապատումում:
-Նախ պատմեմ, թե ինչպես գտա Դերենիկ Դեմիրճյանի «Հայը»: 1988-89 թվականներն էին: Յուրան եկավ տուն, գրպանից հանեց տպագիր երկու էջ, ինձ ու երեխաներին հավաքեց և ասաց, որ գտել է հայի բանաձևը: Ամբողջ ընտանիքով սկսեցինք կարդալ «Հայը»: Ամեն մի պարբերությունից հետո քննարկում էինք այն, յուրաքանչյուրն իր տարիքին և պատկերացումներին համապատասխան դատողություններ էր անում: Մենք քայլ առ քայլ սկսեցինք ճանաչել ինքներս մեզ: Դրանից հետո սկսեցինք թե՛ ավելի հավատալ մեր տեսակին, թե՛ հակառակը` հուսահատվել, ինչպես Դեմիրճյանն է բնորոշում հային` ծայրահեղությունների մեջ ընկնել:
-Մի հարցազրույցի ժամանակ ասել եք, թե «Հայը» կարդում եք այն ժամանակ, երբ հիասթափվում եք մեր տեսակից, մտածում, թե ինչո՞ւ ենք մենք այսպիսին:
-Այո՛: Ամեն անգամ, երբ սկսում եմ ինքս ինձ հետ կռիվ անել, ինչ-որ բանից հուսահատվել, մեր հասարակության մեջ եղած անընդունելի, սրտի հետ չխոսող երևույթներից դժգոհել, կրկին ու կրկին կարդում եմ «Հայը»: Այն ինձ մխիթարում է: Պայուսակիս մեջ մշտապես պահում եմ այն, արդեն մաշվել է: Հաճախ այս կամ այն միջավայրում ծագած անհամաձայնությունների, քննարկումների ժամանակ հանում եմ ու իբրև անվիճելի փաստարկ` կարդում: Դեմիրճյանի սահմանած բանաձևը մենք պիտի կրենք մեր մեջ: Այո՛, մենք ծայրահեղ ենք («իբրև «ական»` ծայրահեղական է»), մենք հեղափոխական ենք («ՈՒր հեղափոխություն՝ այնտեղ հայություն»), մեր արտում ամենաչարքաշ անասունն ենք («Ամենաչարքաշ անասունը` իր արտի մեջ: Այնպես է հավաքում բերքը, կարծես հավիտյան պիտի ապրի, կարծես ոչ ոքի բաժին չպիտի թողնե»)… և այլն, և այլն: Բայց կա ամենակարևորը` մենք գերված այն արծիվն ենք, որ բարձր լեռներից ընկել, թևերը կոտրել է ու իր նեղիչներին ասում է. «Ոչինչ չեմ ուզում ձեզնից… ձեզ լինի ձեր լուծը, ձեզ լինի ձեր երջանկությունը, գնացե՛ք, ապրեցե՛ք խաղաղ և երջանիկ: Եթե դուք սիրում եք կյանքը, ես սիրում եմ կյանքից ավելի թանկ բանը` Ազատությունը…»: Այս մտքից սիրտս փառավորվում է, ու ես սկսում եմ ինքս ինձնից գոհ ապրել: Սա իմ հոգու բալասանն է:

«ՄՈՌԱՆՈՒՄ ԵՄ, ՈՐ ՊԱՏԳԱՄԱՎՈՐ ՉԵՄ»

-Դուք այսօր պետական պաշտոնյա եք` Կրթության ազգային ինստիտուտի փոխտնօրենը, հետևաբար, նախ և առաջ, կոչված եք ներկայացնելու և պաշտպանելու պետության շահն ու մոտեցումները, մի բան, որ պարտավոր չէիք անել` որպես ժողովրդի քվեն ստացած Ազգային ժողովի պատգամավոր: Ի՞նչ դիրք եք բռնում, երբ ծագում են հակասություններ հանրության և պետության շահերի միջև:
-Այդպիսի պահերին ես մոռանում եմ, որ պատգամավոր չեմ: Արդեն երկու տարի է, որ պատգամավոր չեմ, բայց մինչ օրս որևէ մեկն ինձ չի կանխել, երբ բարձրացրել եմ այնպիսի հարցեր, որոնք իրավասու է բարձրացնելու պատգամավորը: Ես կարողանում եմ ճիշտ պահին ընտրել ճիշտ ներկայանալու ձևը: Որոշ տեղերում ներկայանում եմ որպես կրթության փորձագետ, որոշ տեղերում` Կրթության ազգային ինստիտուտի փոխտնօրեն, որոշ տեղերում` Երևանի ավագանու «Բարև, Երևան» խմբակցության անդամ, որոշ տեղերում` ուղղակի Անահիտ Բախշյան. ըստ բարձրացված խնդրի համատեքստի և դրա լուծման նպատակահարմարության` ընտրում եմ ներկայանալուս ձևը: Ես իմ ասելիքը բոլոր դեպքերում կարողանում եմ ասել, և քանի որ այն միշտ լինում է փաստերով հիմնավորված` առարկության չի հանդիպում որևէ պաշտոնյայի կողմից` ամենաբարձր մակարդակներում անգամ:

«ԱՅՆ ԳԻՏԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՈՐ ԴՐՎԱԾ Է ԹԵՍՏԵՐ ԿԱԶՄԵԼՈՒ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՊՐԱԿՏԻԿԱՅՈՒՄ, ՄԵԶԱՆՈՒՄ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒՄ Է»

-Շատ ակտիվ եք արձագանքում քննական թեստերի` դպրոցական ծրագրին անհամապատասխանությանը: Ի՞նչ արդյունքների եք հասել հերթական քննաշրջանի շեմին:
-Շոշափելի արդյունքներ, կարծես թե, չեն գրանցվել: Բայց ես չեմ հանձնվում: Բոլոր այն հարցերը, որ ես շարունակաբար բարձրացրել եմ, էլի եմ բարձրացնելու:
-Գործնականում անհնարի՞ն է այդ համապատասխանեցումը: Ինչո՞վ է բացատրվում այդ մերժելի երևույթը:
-Երևույթը լիարժեք բացատրելն այնքա՜ն դժվար է: Մարդիկ, որ աշխատում են Կրթության ազգային ինստիտուտում և գիտելիքների թեստավորման կենտրոնում, իրենց գործն իմացողներ են, իսկապես գիտակ մասնագետներ են: Բայց թե ինչու են այդպիսի «Շտեմարաններ» ծնվում, ինչու օրենքի պահանջներին համապատասխան հարցաշարեր չեն կազմվում, դժվար է ասել: Թվում է, թե օրենքով ամրագրված է քննական հարցաթերթեր կազմելու սկզբունքը: Դա դրել են մի կողմ և ստեղծել են մի նոր բան` «Շտեմարան», որը ո՛չ դասագիրք է, ո՛չ օժանդակ ձեռնարկ: «Շտեմարան» կոչվածը ո՛չ երաշխավորված է, ո՛չ էլ գրաքննված Կրթության ազգային ինստիտուտի կողմից:
-Այսինքն` երաշխավորման գործընթաց առհասարակ չե՞ն անցնում «Շտեմարանները»:
-Ո՛չ, բոլորովին չեն անցնում:
-ՈՒրեմն ո՞ւմ պատասխանատվությամբ և թողտվությամբ են դրանք տպագրվում:
-Ես էլ եմ շատ ուզում դա հասկանալ` ո՞ւմ պատասխանատվությամբ:
-Լա՛վ, ի վերջո, կա՞ ինչ-որ մի պաշտոնյա, որը «դաբրո» է տալիս դրանց տպագրությանը, դրանց կիրառությանը:
-Իհարկե, կան` ԿԳ նախարար, վարչապետ: Նրանք են այս «Շտեմարանների» գոյության երաշխավորները:
-«Շտեմարանները» կազմող մասնագետները գոնե ընդունո՞ւմ են, որ իրենք կազմում են հանրակրթական ծրագրին անհամարժեք հարցաշարեր:
-Իհարկե` ո՛չ: Բանն այն է, որ այստեղ նույնպես գործում է մաֆիոզ-կլանային համակարգ: Ամեն առարկայի պատասխանատուն հավաքում է իր թայֆան և կազմում հարցաշար: Այդ մարդիկ ոչ մի կապ չունեն հանրակրթական դպրոցի ծրագրի հետ, տեղյակ չեն դրա բովանդակությանը, չափորոշիչներին, դպրոցական դասագրքերին: Հավաքվում է թայֆան և կազմում «Շտեմարան»: Ես այդպես եմ տեսնում: Այդ կերպ միայն կարող եմ բացատրել մեր ունեցած վիճակը: Եթե մարդիկ առաջնորդվեն երեխայի շահով, պետական պահանջով, հանրակրթության չափորոշիչներով, չեն լինի այնպիսի բողոքներ, ինչպիսիք կան հիմա: Այս տարի, ի դեպ, բողոքները վերաբերել են միայն «Քիմիա», «Կենսաբանություն» առարկաներին: Անցյալ տարի բողոքները շատ էին նաև այլ առարկաների մասով:
-Կարելի՞ է ասել՝ ինչ-որ շտկումներ, այնուամենայնիվ, կատարվել են:
-Այո՛: Ես ենթադրում եմ, որ կատարվել են: Բայց նշածս երկու առարկաների հարցը դեռ լուծված չէ: Եվ ավելացել է «Շտեմարանների» քանակը: Բոլորը չէ, որ կարող են երկուհազարական դրամով այդքան մեծ քանակությամբ հարցաշարեր գնել: Անցյալ տարի բավական ուշացումով հրապարակվեցին դրանց էլեկտրոնային տարբերակները: Այս տարի այդ հարցով բողոքներ չեմ ստացել, որից եզրակացնում եմ, որ արդեն «Շտեմարանները» տեղադրվել են համացանցում: Հակառակ դեպքում` իմ ֆեյսբուքյան էջում արդեն բազմաթիվ բողոքներ ստացած կլինեի մշտապես ինձ հետ կապի մեջ գտնվող ակտիվ երիտասարդներից: Բայց բոլոր դեպքերում, գիտելիքների ստուգման այս ձևից բովանդակությունը շատ է տուժում: Ինչ-որ բան պետք է վերանայել: Հարցաշար գրելը լուրջ գիտություն է: Ես համաձայն եմ թեստին, բայց այն գիտականությունը, որ դրված է թեստեր կազմելու համաշխարհային պրակտիկայում, մեզանում բացակայում է: Եվ ոչ մեկին չես մեղադրի դրանում: Թեստ կազմելը մասնագիտացում է, դրա համար մարդիկ կրթվում են, հատուկ գիտելիքներ են ստանում: Մեզ մոտ ո՛չ թեստ կազմելու մասնագիտացում կա, ո՛չ դասագիրք գրելու: Այդ պատճառով էլ ամբողջ հասարակությունը դժգոհում է թե՛ թեստերից, թե՛ դասագրքերից: Եվ ցավալին այն է, որ ինչքան էլ դժգոհեն, էական բան չի փոխվելու: Ինչքան մասնագետներ կան, մտել են հարցաշարեր կազմելու դաշտի մեջ ու դուրս են եկել: Մի խումբն աշխատել է, հետո վռնդվել ու տեղը զիջել հաջորդ անհաջող խմբին: Բոլոր առարկայական խմբերն իրար բացառելով` շարունակում են աշխատել այս դաշտում: Թե ուր պիտի հասնեն, չգիտեմ: Այդ մասնագիտացումը չկա Հայաստանում, ուրեմն վիճակը դեռևս չի կարող հիմնովին շտկվել:

«ԱՊՐԻԼԻ 7-Ի` ԱՎԵՏՄԱՆ ՕՐՎԱ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ, ՈՐՊԵՍ ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ, ԵՍ ՄԻՇՏ ԵՄ ԿՐԵԼ ԻՄ ՀՈԳՈՒՄ»

-Կանանց մեկամսյակի տիրույթներում ենք գտնվում հերթական անգամ: Ըստ Ձեզ` որքա՞ն է շոշափելի, առարկայական տոնի զգացողությունը հայ կանանց մեջ:
-Միանգամից ասեմ, որ զզվում եմ այս կեղծ, սուտ, փուչ, բովանդակազուրկ մեկամսյակից: Միայն ձև է, որից ոչ մի կին, եթե դատարկ չէ, չի ուրախանում, չի հրճվում: Այդ տոնն իրենը չէ, այն իր կողքով անցնում է: Սա չտեսություն է, «Չեն տեսել պատից կախ, տեսնում են ճակտից կախ» ասույթի վկայությունն է: Մարտի 8-ը, ըստ պատմության, կանանց իրավունքների պաշտպանության միջազգային օրն է: Դա այնպիսի օր է, ինչպես, ասենք, բժիշկների կամ ուսուցիչների մասնագիտական տոների օրերը: Մարդու, մասնավորապես կնոջ իրավունքը ամեն օր, ամեն վայրկյան պետք է պաշտպանված լինի, ոչ թե մեկ օր կամ մեկ ամիս: Իսկ Ապրիլի 7-ը իսկապես տոն է: Այդ օրվա` ավետման օրվա խորհուրդը, որպես քրիստոնյա, ես միշտ եմ կրել իմ հոգում: Ես երկրպագում եմ Մարիամ Աստվածածնին: Շնորհակալ եմ, որ Գաբրիել հրեշտակը երեք անգամ ինձ էլ է ավետիս բերել` մայրության ավետիս: Կնոջ համար մայրության տոնի առթիվ միշտ մաղթանքներ ունեմ: Որպես մայր, որպես տատիկ, որպես կին` մաղթում եմ, որ յուրաքանչյուր կին ունենա մայրության բերկրանքը` Գաբրիել հրեշտակի ավետման բերկրանքը: Ցանկանում եմ, որ հայ կինը ներդաշնակ ապրի` առաջին հերթին ինքն իր հետ, հետո իր ընտանիքի և հասարակության: Այսօր, Երևանի ավագանու անդամ լինելու բերումով, ես այնպիսի՜ ծանր ճակատագրերի եմ հանդիպում, որ մեկ-մեկ մտածում եմ, թե այս երկրում երջանիկ կին չկա: ՈՒ դրանից ես ուղղակի սարսափում եմ: Ինչո՞ւ պիտի հայ ժողովուրդը, հայ կանայք լինեն այսպիսի վիճակում, չեմ կարողանում դրա բացատրությունը գտնել: Բայց այսպիսի ծանր մտքեր, այսպիսի հուսահատություններ ունենալու պահերին է հենց, որ կրկին հիշում եմ անմահ Դերենիկ Դեմիրճյանին, իմ հոգու բալասան «Հայը» խոհագրությունը: Կրկին ձեռքս եմ առնում մշտապես պայուսակումս պահվող օրինակը, վերընթերցում և ինքս ինձ ասում. «Խաղաղվի՛ր, մենք էս ենք, ի՞նչ կարող ես անել»:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ