Ցանկացած անհավասարակշիռ աշխարհաքաղաքական իրավիճակին միշտ հաջորդում է հարաբերականորեն հավասարակշիռ վիճակ

Աշխարհաքաղաքական անալիզի դասական մեթոդները, որոնք հիմնված են պետությունների ռազմաքաղաքական վերնախավի ինտուիցիայի, փորձի և կառավարման հմտությունների վրա, աշխարհի համար աննախադեպ գլոբալ կոնֆլիկտային իրավիճակներում, ինչպիսին ներկայում է, դադարում են մարդկության ապագային ծառայող հուսալի գործիք լինելուց, որի ապացույցը մեկը մյուսին հաջորդող ճգնաժամային վիճակներն են ամբողջ աշխարհում։

Նման ճգնաժամային վիճակներն աշխարհում ավելի հաճախացան Խորհրդային Միության անկումից հետո, որոնք գնալով ավելի ու ավելի լուրջ տեսք են ստանում՝ դրանով իսկ ռիսկի տակ դնելով նույնիսկ մարդկության ապագան։

Նման իրավիճակի հիմնական պատճառը մարդկային հասարակության քաղաքակրթական բարդության աննախադեպ աճն է, որի պայմաններում նույնիսկ տաղանդավոր մարդկային ուղեղը ի վիճակի չէ ընդգրկել կրիտիկական բնույթի մարտահրավերների ամբողջությունը և համընդհանուր հակամարտության պայմաններում կատարել ռացիոնալ որոշումներ ու դրանք իրականացնել։

Իսկ մարտահրավերները բազմաթիվ են, ներառյալ, աշխարհաքաղաքական աննախադեպ իրավիճակը, երբ 400-500-ամյա արևմտակենտրոն աշխարհը հանդիպում է իրեն համարժեք ուժային այլ կոալիցիայի հետ, մի աննախադեպ իրավիճակ, երբ գաղափարական գործոնները մղվել են հետին պլան, և առաջին պլան են մղվել տնտեսական, ռեսուրսային և բիզնես տեսակի պրոբլեմները ու, հատկապես, հոգեբանական բնույթի պրոբլեմները։

Վերջիններս, այսինքն, հոգեբանական պրոբլեմներն էլ, իրենց հերթին, ունեն երկու տեսակի ցցուն արտահայտություն, այն է՝ մենթալիտետային իներցիայի և պասիոնարության, կամ ապրելու և դրա համար կռիվ տալու կամքի կորստի տեսքով։

Նույն մենթալիտետային իներցիայի հետևանքով նախկին դոմինանտ ուժերը չեն կարողանում հաշտվել նոր իրավիճակի ու նոր ուժային հարաբերությունների հետ, իսկ բարձրացող ուժերն էլ դեռևս առաջ են շարժվում շատ զգուշությամբ՝ վերագրելով նախկին դոմինանտներին հատկություններ, որոնք նրանք արդեն չունեն, ներառյալ պասիոնարությունը՝ անձնազոհության գնալու տեսքով։

Դրանից բացի, մարդկանց կամքից անկախ, ուժի մեջ են նաև գոյապայքարին մշտապես ուղեկցող հիմնարար բնույթի աշխարհաքաղաքական օրինաչափությունները, որոնք հակամարտության տարբեր կողմերում բերում են ուժերի կոնսոլիդացիայի։

Դա այն օրինաչափությունն է, որը, Արևմուտքի ճնշման պայմաններում, բերեց Չինաստանի ու Ռուսաստանի մերձեցմանը, որոնց միացյալ ճնշումը Արևմուտքի վրա անխուսափելիորեն բերում է և դեռ բերելու է ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի ուժերի ու հնարավորությունների ինչ-որ չափով միավորմանը։

Այստեղ շատ կարևոր է նաև այն հանգամանքը, որ հակամարտության երկու կողմն էլ գիտեն՝ հակառակ կողմերում կան նաև ներքին հակասություններ, որոնք ժամանակավորապես մղվել են հետին պլան դիմացինների ճնշման տակ, բայց և որոնք որոշակի պայմանների դեպքում կարող են դառնալ հակամարտության ելքի վրա ազդող վճռական գործոններ։

Դրանով են բացատրվում Թրամփի ինչ-որ չափով հաշտվողական քաղաքականությունը Ռուսաստանի հետ, որի հիմնական նպատակը վերջինիս հեռացնելն է Չինաստանից։

Մյուս կողմից էլ, նմանատիպ էական գործոն է նաև արևմտյան ուժերի ինչ-որ չափի պառակտվածությունը՝ Թրամփի կողմից ուղղորդվող քաղաքականության և խորքային պետության միջև հակասությունների տեսքով, որոնք, դարձյալ անհրաժեշտաբար, պետք է ունենան թուլանալու տենդենց՝ արևելյան կողմից անընդհատ աճող ճնշման պատճառով։

Աշխարհաքաղաքական ուժերի դինամիկային հատուկ նույն օրինաչափությունը առաջ է քաշում նաև մեկ այլ հիմնարար բնույթի հարց, որն արդեն այսօր ի զորու է ազդել ներկայում կայացվող որոշումների վրա և որը կայանում է հետևյալում։

Ցանկացած հակամարտ և անհավասարակշիռ աշխարհաքաղաքական վիճակին միշտ հաջորդում է հարաբերականորեն հավասարակշիռ վիճակ, որի պայմաններում հակամարտ կողմերի ճնշումները թուլանում են, որի պատճառով նույն բնական օրենքով գլուխ են բարձրացնում կողմերի ներքին հակասությունները, որոնք, դրսից եկող ճնշումների պատճառով, ժամանակավորապես մոռացության էին մատնված, մի հնարավոր իրավիճակ, որն այսօր արդեն պետք է հաշվի առնվի որպես կարևոր գործոն։

Վերադառնալով նման բարդագույն իրավիճակում պրոցեսների էֆեկտիվ կառավարման և դրա հետ կապված ինտուիտիվ մոտեցումների բավարար չլինելու հարցին, ապա դրա լուծումը, ինչպես ցույց է տալիս տարբեր ոլորտներում նման իրավիճակների հաղթահարման փորձը, աշխարհաքաղաքական պրոցեսների ու երևույթների բացատրության ու կառավարման հիմնարար գիտության ստեղծման ուղղությամբ նպատակասլաց ջանքերի ինտենսիվացումն է։

Աշխարհաքաղաքական իրավիճակների անալիզի ներկայում գործող մեթոդների հիմնական թերությունը դրանց ֆրագմենտարությունն է, որը էմպիրիկ ու ինտուիցիայի վրա հիմնված մեթոդների խառնուրդ է և որը սկզբունքորեն չի կարող արտացոլել իրականության բարդությունը՝ դրանով իսկ դառնալով մասշտաբային սխալների աղբյուր։

Նման սխալներից շատ ավելի զերծ կարող է լինել պետությունների կյանքի ու հարաբերությունների մասին սիստեմային մոտեցումներով կառուցված հիմնարար բնույթի գիտությունը, որը էլեկտրադինամիկայի, հիդրոդինամիկայի, ջերմադինամիկայի, ոչ գծային դինամիկայի նման կարող է ունենալ աշխարհաքաղաքական դինամիկա անվանումը։

Պավել Բարսեղյան

Մեկնաբանություններ