«Իմ համերգին բավականին զգուշորեն եմ գնում»

Երգահան ԱՐՄԵՆ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆԸ մայիսի 17-ին ԱՄՆ-ի Գլենդել քաղաքում կներկայանա մենահամերգով: Նույն օրը տեղի կունենա նաև «Իմ կախման կետեր» սկավառակի և «Անվերնագիր» երգարանի շնորհանդեսը: Յոթ տարվա «լռությունից» հետո Արմեն Մովսիսյանը ներկայանում է նոր երգերով: «Իրատեսի» հետ զրույցում նա ասաց, որ սկավառակում տեղ գտած 12 երգերից 10-ը երբևէ չեն հնչել:

«ՀԱՄԵՍՏ ԴԱՀԼԻՃ Է, ԲԱՅՑ ԱԿՈՒՄԲ ՉԷ»

-Վաղուց համերգներ չեմ ունեցել, երևի զարկերակը կորցրել էի,- մեր զրույցի սկզբում ասաց Արմեն Մովսիսյանը։- Այս համերգն ինչ-որ չափով ընկերներիս պարտադրանքով եղավ: Իհարկե, թե՛ համերգը, թե՛ նոր սկավառակի ու երգերիս ժողովածուի շնորհանդեսը պետք է լինեին Հայաստանում:
-Ինչո՞վ են առանձնանում նոր երգերը:
-Խորհելուց ծնված երգեր են: Կան երգեր, որ իսկապես ինքնանկար են` «Իմ կախման կետեր», «Ես չգիտեմ», «Փորձեմ նկարել գարուն»: Ի դեպ, երգարանում որոշ երգեր ներկայացված են նաև անգլերեն թարգմանությամբ: Թարգմանել է Լուսինե Հարոյանը:
-Նաև երգելո՞ւ եք անգլերեն:
-Իհարկե` ոչ:
-Մե՞ծ համերգ է նախատեսվում:
-Չէի ասի: Համեստ դահլիճ է, բայց ակումբ չէ: Ակումբներում երգելու առաջարկ այս ու այն կողմից շատ եմ ստացել, բայց միշտ էլ խուսափել եմ:
-Հայաստանում հեղինակային երգն «ապրում» է ակումբներում:
-Մեր ժամանակ էլ դա կար: ՈՒղղակի ես միշտ մտածել եմ, որ արվեստը պիտի ներկայացվի բեմից, հակառակ դեպքում ինքնագործունեության է նմանվում, կորչում են արվեստագետ-հանդիսատես հարաբերության ձևը, իմաստը:
-Մեր օրերում մշակութային շատ միջոցառումներ անցնում են առանց բեմի, անմիջական, մտերմիկ շփման հնարավորություն է ստեղծվում: Կարծես փոքր-ինչ փոխվել է «բեմ» ասվածի ընկալումը:
-Ես բեմն ընկալում եմ որպես բեմ: Այստեղ էլ եթե ես համերգի եմ գնում, համերգային տարբերակ եմ ենթադրում: Բեմ-հանդիսատես հարաբերությունն ինձ համար ավելի ընդունելի տարբերակ է: Ինչպես որ փոքրուց ներկայացումը նայել եմ հանդիսատեսի նստարանին նստած: Հայաստանյան միակ բացառությունը կամերային թատրոնն էր, ուր բեմն ավելի ցածր էր, քան հանդիսատեսի աթոռները: Ֆանտաստիկ բոհեմական միջավայր էր. այնտեղ ամեն ինչ ուրիշ էր ու շատ լավը: Կան բացառություններ:
-Հարցին այլ կերպ մոտենանք` հեղինակային երգը կարո՞ղ է դահլիճ լցնել:
-Փայլուն օրինակներ ունենք` Ռուբեն Հախվերդյանի, Արթուր Մեսչյանի համերգները: Ասեմ, որ Հայաստանում և Հայաստանից դուրս ես նույնպես հանդիսատես ունեի: Այ, հիմա, իսկապես, չգիտեմ, իմ համերգին բավականին զգուշորեն եմ գնում:
-Բայց ընդհանուր առմամբ, հեղինակային երգը մեծ պահանջարկ չունի:
-Միշտ էլ չի ունեցել: Այսօր էլ չունի, ու շատ բան չի փոխվի: Վերջերս ուզում էի հասկանալ, թե երաժշտական ո՞ր նյութերն են համացանցում 300-400 միլիոնից բարձր դիտումներ գրանցում: Պարզեցի, որ 99 տոկոսը «աղբանոցային» երաժշտություն է: Մեր ճաշակը դրա փոքրացված պատճենն է՝ հայկական համեմունքներով:

«ԵԹԵ ՊԻՏԻ ՎԵՐԱԴԱՌՆԱՄ ԱՅՆ ԿԵՏԻՆ, ՈՐՏԵՂԻՑ ԳՆԱՑԵԼ ԵՄ, ԱՎԵԼԻ ԼԱՎ Է ՇԱՐՈՒՆԱԿԵՄ ԼՌԵԼ»

-Կա՞ տարբերություն՝ Հայաստանում եք ստեղծագործում, թե օտար ափերում:
-Դու ծառ ես, երբ ծառը արմատից կտրվում է, ինչ-որ բան սկսում է չորանալ: Հայրենի հողը էներգիա է, հզորություն: Յոթ տարի ընդհանրապես չեմ գրել: Այստեղ տարիներ էին պետք, որ ինչ-որ բան հավաքվեր, կուտակվեր, ծիլ տար ու երգ դառնար: Թե ինչ է ծնվել, կդատի հանդիսատեսը:
-Հայաստանյան համերգ նախատեսո՞ւմ եք:
-Դժվար հարց եք տալիս, շատ կուզեի, բայց հազար բայց կա: Մեծ համերգների առաջարկներ եղել են, պայմանով, որ գոնե 6 ամիս Հայաստանում լինեմ, ինչը դժվար է այսօր: Փոքր համերգ չեմ ուզում, եթե պիտի վերադառնամ այն կետին, որտեղից գնացել եմ, ավելի լավ է շարունակեմ լռել:
-Միացյալ Նահանգներում ունեք փորձարարական ստուդիա, կիթառի դասեր եք տալիս երեխաներին: Կա՞ն հեռանկարային երեխաներ:
-Նոր ալբոմը կտա Ձեր հարցի պատասխանը: Պայծառ երեխաներ են: Հայ ազգը շատ տաղանդավոր է, նույնիսկ օտար հողի վրա այնպիսի՜ ծաղիկներ է տալիս, ափսոս, իհարկե, որ մեր երկրի ծառը չի ջրվում այդ հարստությամբ:
-Կիթառ նվագե՞լ են սովորում Ձեր ստուդիայում:
-Նաև՝ հայերեն երգել: Կան երեխաներ, որ լատինատառ են կարդում հայերեն տեքստերը, ի վերջո հասնում ենք նրան, որ գոնե իրենց երգած երգերը կարողանան կարդալ-սովորել հայերեն տառերով: Դա, իհարկե, քավություն չէ երկրիցս հեռու լինելու, բայց փորձում եմ ինչ-որ բան անել: Երեխաներին, օրինակ, այս շաբաթ տնային առաջադրանք եմ տվել` համացանցով փնտրել, բերել նյութեր Արցախի մասին: Կիթառի հետ, թվում է, կապ չունի, բայց ունի: Վաղը կյանք են մտնելու, պետք է գիտակցեն` ինչ ազգի ներկայացուցիչ են ու հպարտություն զգան: Ոչ միայն ապրիլի 24-ին զգան իրենց ով լինելը, երթի դուրս գան, այլ տարվա 365 օրը գիտակցեն, որ հայ են:
-Ինքնության գիտակցումը օտար ափերում, կարծես, երկրորդ պլան է մղվում: Գուցե բնականո՞ն է:
-Կարծում եմ, որ լավ ուսուցիչներ պետք է ունենանք: Աշակերտիս հարցնում եմ` ինչո՞ւ հայերեն չգիտես, ասում է` կիրակնօրյա դպրոցի հայերենի ուսուցչին չսիրեցի: Այսինքն, սարսափելի բան է տեղի ունեցել, չգիտեմ ինչու, երեխայի վրա վատ ազդեցություն են թողել, ու ամբողջ կյանքում այդ երեխան կարող էր կտրված մնալ իր գենոֆոնդից: Տղամարդ է դառնում ու հիմա է հասկանում, որ ինքը հայ է: Բայց կիթառի ուսուցչի պարտականությունը չէ դա, այլ հայերենի, հայոց պատմության ուսուցչի: Այստեղից պետք է սկսել: Այս խնդիրը կա նաև Հայաստանում: ՈՒսուցիչը նախ պետք է լավ վարձատրվի: Բացի այդ, ուսուցիչը պետք է ոչ թե մասնագիտություն լինի, այլ կոչում, ավելին` պետական բարձրաստիճան պաշտոն: Բայց եթե այդպես լիներ, կբաժանեինք մեր ծանոթ-բարեկամներին, ու հարցն էլի բաց կմնար: Այսպես էլ ապրում ենք` երկիրը` աղքատ, իշխանավորը` ապիկար, ինչը սկզբունքորեն ազդում է բոլոր ոլորտների վրա` մշակույթ, կրթություն, գիտություն, տնտեսություն: Արդյունքում` ունենք այն, ինչ ունենք: Վաղուց մեր երկրում ոչ մի բան չի փոխվում: Երբեմն մտածում եմ` լավ, ինչքա՞ն կարելի է թալանել: Ամեն տեղ էլ կա թալան, բայց չափ պիտի լինի ոտքը նեղ կոշիկի մեջ սեղմելու, որ մարդը գոնե կարողանա քայլել: Երբ չափն անցնում են, կացությանն են կպչում, մարդը նվաստացած է զգում իրեն և՛ նյութապես, և՛ բարոյապես: Պիտի սթափվեն իշխանավորները, հասկանան, որ այս երկիրն իրենցից առաջ է եղել ու իրենցից հետո էլ պիտի լինի: Գուցե մտածում են` մեզնից հետո թեկուզ ջրհեղեղ: Այս ամենը տանում է ոչ ցանկալի տարբերակի` հեղափոխության, որի ժամանակ թացը չորի հետ խառնվելով այրվում է:
-Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ ի՞նչ զարգացումներ են նկատվում, և ի՞նչ սպասելիքներ կարող ենք ունենալ:
-Ամբողջը քաղաքական խաղեր են: Միայն ուժեղ ձեռքով, միայն սրով է հնարավոր իրավունքները հաստատել: Աշխարհին պետք է ճանաչելի դարձնենք ցեղասպանության խնդիրը, բայց չմտածենք, թե դա կլինի սպեղանի, երկնային մանանա ու կբուժի մեր մեկդարյա ցավը: Աշխարհի պատմությունը ձեզ փայլուն օրինակ՝ արդարության կարող ես հասնել, եթե ունես ուժեղ պետություն, ուժեղ երկիր:
-Բայց դատարկվում է մեր երկիրը...
-Մեր թե՛ երեկվա, թե՛ այսօրվա իշխանավորները պետք է ժողովրդական դատի առաջ կանգնեն: Իշխանությունը ժառանգաբար, պայմանավորվածություններով փոխանցելու սովորությունը լավ բան չի գուժում: Մտահոգ եմ, որ արտահոսքը չի դադարում, նոր սերնդի լավ մասնագետների եմ տեսնում այստեղ, որ լքել են երկիրը, պարզ է, որ մնալու են: Անընդհատ կրկնվում է պատմությունը:

«ԻՆՁ ՉԸՆԴՈՒՆԵՑԻՆ ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆ ԴՊՐՈՑ, ԱՍԱՑԻՆ` ԼՍՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ՉՈՒՆԵՍ»

-Դուք մասնագիտությամբ ռադիոֆիզիկոս եք: Զբաղվո՞ւմ եք Ձեր մասնագիտությամբ:
-Կիթառներ եմ հավաքում: Կիթառներիցս մեկն էլ հայ վարպետի ձեռքի գործ է: Հրաշալի կիթառ է սարքել, հրաշք մասնագետ է, համոզված եմ, որ աշխարհը դեռ կճանաչի նրան:
-Ձեր երգերը հազվադեպ են հնչել ռադիոյով, հեռուստատեսությամբ: Հասկանում ենք, որ խորհրդային շրջանում տաբուներ են եղել, ընդգծված խստություն: 90-ականներից հետո յուրաքանչյուր ոք իր խոսքը կարող էր ասել: Ի՞նչն էր խոչընդոտում այս դեպքում:
-Երաժշտական կրթություն չունեցող մարդը չպետք է երգեր գրի՝ խորհրդային շրջանում այսպես էր դրված հարցը: Ես բախվել եմ այդ խնդրին: 90-ականներին ավելի լոյալ դարձավ, մի խմբագիր արդեն չէր կարող որոշել` երգդ կհնչի՞, թե՞ ոչ: Թվացյալ ազատությունը սակայն իր հետ բերեց ամենաթողություն, ցածրաճաշակություն: Դա էլ մի ուրիշ ծայրահեղություն է. ես հայկական հեռուստատեսություն ամսվա մեջ 5 րոպե եմ նայում, որ չհիվանդանամ:
-Ինչպե՞ս է, որ երաժշտական կրթություն չունեք: Սովորաբար փոքր հասակից նկատվում է սերը երաժշտության նկատմամբ: Այն ժամանակ էլ մոդայիկ էր երաժշտական դպրոց հաճախելը, եթե չասենք՝ երկրորդ մասնագիտության պես մի բան էր:
-Ինձ չընդունեցին երաժշտական դպրոց, ասացին` լսողություն չունես: Տնօրենը ծանոթ էր, ասաց` ծանոթով կընդունենք շեփորի բաժին: Ասացի` չեմ ուզում: Չէի սովորի: Ես Միացյալ Նահանգներում եմ նոտագրություն սովորել: Լենինականի գրողներից մեկն էլ, երբ գրածս բանաստեղծություններին ծանոթացավ, տակավին 10-12 տարեկան էի, ասաց` գլխիցդ մեծ բաների մասին ես գրում, ավելի լավ է դպրոցի, ուսուցիչների, պիոներական ջոկատի, վզկապի մասին գրես: Զգում էի, որ չեմ ուզում գրել ուսուցիչներիս մասին, մեծ մասին չէի սիրում, վզկապի մասին չէի ուզում գրել: Այդ դեպքից հետո 10 տարի գրիչ չվերցրի ձեռքս: Հիմա ես զգում եմ, որ իմ երեխաներն անցել են այդ դասը, ինչ-որ մեկը իրենց մեջ կոտրել է հայերեն սովորելու ցանկությունը, ինչ-որ մեկը սխալ է մոտեցել:
-Նշեցիք, որ նոր ալբոմում Ձեր սաների կատարումներն էլ եք ընդգրկել: Մտածե՞լ եք խումբ հիմնելու մասին:
-Մտածում եմ մի օր սաներիս Հայաստան համերգի բերելու մասին: Պետք է տեսնել, թե Ամերիկայում ծնված, Հայաստանը չտեսած երեխաները ինչպես են երգում Կոմիտաս, Սայաթ-Նովա:
-Ձեր երգերը նո՞ւյնպես երգում են:
-Այո, իմ երգերը, Ռուբեն Հախվերդյանի երգերը` իր թույլտվությումբ:
-Որքան գիտեմ` աշակերտական համերգներից ստացված տարեկան գումարը փոխանցում եք Գյումրիի կարիքավորներին:
-Այո: Շուշիում` «Նարեկացի» կենտրոնում, կիթառի խումբ են բացել, այս տարի աշնանային համերգի գումարը նրանց եմ ուղարկելու:

«ԱՎԵԼԻ ՓՈՔՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ՉԿԱ, ՄԵՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆՆ ԱՌԱՆՑ ԱՅՆ ԷԼ ՇԱՏ ՓՈՔՐ Է»

-Հայաստանում ֆոնոգրամայով համերգներն արգելող օրենքը գործի դնելուց հետո, ասում են, անճաշակ երգ-երաժշտության «հաղթարշավը» տեղափոխվել է սփյուռք: Իսկ լավ երաժշտության պահանջարկ չկա՞ սփյուռքում: Ինչո՞ւ չի կարելի լավը մատուցել:
-Ինձ թվում է` կա, ամեն տեղ էլ կա: Բայց ես միշտ ասել եմ` ամենալավ հանդիսատեսը հայաստանցի հանդիսատեսն է, ինչքան էլ դժվար վիճակում է երկիրը: Սփյուռքը ճաշակ թելադրող չէ, Հայաստանում ինչ վատ բան կատարվում է, բազմապատկեք տասով, կիմանաք՝ ինչ է կատարվում այստեղ: Նաև դրա համար եմ ես վախենում առաջիկա համերգից:
-Ասում են` հայերն ամենուր փոքր Հայաստան են կառուցում: ՈՒնե՞ք նման զգացողություն, որ Ձեր ստուդիան, տունը, միջավայրը, որտեղ ապրում եք, Հայաստան են օտար հողի վրա:
-Ավելի փոքր Հայաստան չկա, մեր Հայաստանն առանց այն էլ շատ փոքր է: ԱՄՆ-ում Հայաստան չես սարքի, մեր երկիրը միակն է: Մնացածը սնափառություն է, ես չեմ հավատում նման ներկայացումների:
-Ալեն Գինսբերգն ասում է.«Ես բանաստեղծություն եմ գրում, որովհետև ուզում եմ մենակ լինել, բայց խոսել մարդկանց հետ»: Ծանո՞թ զգացողություն է:
-Դիպուկ է ասված: Ստեղծագործելու պահին մենակությունը պարտադիր պայման է: Ես ոչ թե համամիտ եմ, այլ նախանձում եմ. ասել է այն, ինչ ես երկար մտածել եմ, բայց չեմ կարողացել ասել:
-ՈՒնե՞ք երգեր, որ առանձնանում են, չեն հնանում:
-Երևի. «Մանչս», «Աղունիկը», «Օրորոցային», «Սարեն հովիկ կուգա», «Հանդիպում», «Հորովել», «Հուսո առագաստ», «Զինվորի երգը», «Վե՛ր կաց, եղբայր իմ»: Ինձ համար դժվար է առանձնացնել, բայց վերջին երկուսի դիտումների քանակը համացանցում կտրուկ ավելանում է՝ հենց երկրում վատ բան է լինում, սահմաններում` միջադեպ: Ես նեղվում եմ այդ օրինաչափությունից: Կուզենայի, որ ավելի պայծառ երգեր գրավեին լսարանին:
-Ո՞ր երգն էր Ձեր առաջին այցեքարտը:
-«Զինվորի երգը»: Կամերային երաժշտության տանը հնչած առաջին երգերիցս մեկը՝ առաջին անգամ` բեմում, առաջին անգամ` եթերով: Ազատամարտից առաջ էր` 87-ին:
-Բայց տպավորություն կա, որ «Զինվորի երգն» Արցախյան ազատամարտի մասին է:
-Երբ երգը երկար է ապրում, ասում են` ստացվել է: Այս դեպքում ես տխուր եմ, որ այդ երգն այդքան երկար ապրեց: «Զինվորի երգը» գրել եմ մշեցի պապիս պատմություններից ազդված, ով Երկրորդ աշխարհամարտի Ժամանակ հայկական Թամանյան դիվիզիայի կազմում կռվել ու հասել է Բեռլին:
«Վե՛ր կաց, եղբայր իմ» երգը Արցախյան ազատամարտի, իմ զոհված ընկերների մասին է, և, էլի պիտի ասեմ, ինձ չի ուրախացնում, որ այդ երգը սիրում են, լսում: Կուզենայի՝ կարիք չունենայինք այդ երգերը երգելու։
-Իսկ ինչի՞ մասին լինեին երգերը:
-Սիրո մասին:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ