«Սահմանային լարվածությունը պատճառ չէ երեխային թանգարան չբերելու»

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում ամիսներ առաջ վերաբացվեց սփյուռքահայ արվեստագետ, հավաքորդ, Երևանի պատվավոր քաղաքացի, լուսահոգի Մարկոս Գրիգորյանի հավաքածուն ներկայացնող «Միջին Արևելքի արվեստ» հիմնական ցուցադրությունը: Տասնյակ տարիների ընթացքում ձեռք բերած անձնական հավաքածուն և իր ստեղծագործությունները նա նվիրաբերել էր նորանկախ Հայաստանին: Թանգարանի բացումը տեղի էր ունեցել 1993-ի սեպտեմբերի 29-ին: Մեր զրուցակիցը Միջին Արևելքի թանգարան-ցուցադրության վարիչ ԶԱՌԱ ՄՈԿԱՑՅԱՆՆ է:

-Ի՞նչ նկատելի փոփոխություններ կան թանգարանում, ինչպիսի՞ն են այցելուների առաջին տպավորությունները:
-Հավաքածուն, իհարկե, նույնն է, սակայն նախկին ցուցադրությունը կազմակերպվել էր 1993-ին, երբ Հայաստանում բարդ ժամանակներ էին, Արցախյան ազատամարտը դեռ չէր ավարտվել, հետևաբար նվազագույն միջոցներով է կազմակերպվել ցուցադրությունը, ավելի շատ` թանգարանը բացելու, հանրությանը նվիրատվությունը ներկայացնելու համար: Մանավանդ` տարածքը ժամանակավոր էին տրամադրել: Նոր տարածքի խնդիրն այդպես էլ չլուծվեց: Հետագայում, երբ հավաքածուն լրացվում էր, քանի որ պահոց չունեինք, նոր իրերը տեղադրում էինք ցուցադրական տարածքում: Մեր ցուցադրությունն ասես բաց պահոց լիներ: Նոր ցուցադրությունն արվել է հնարավորինս արհեստավարժ կերպով: Նախկինում համադրությունը պայմանական էր, երբեմն՝ դժվարըմբռնելի: Զբոսաշրջիկներին դուր էր գալիս, ասում էին` ասես իրերը տան մեջ համադրված լինեն: Նոր ցուցադրությունը միշտ հետաքրքրագույն աշխատանք է, սպիտակ էջ: Այն ստեղծագործություն է՝ կատարյալ, անկատար, սակայն երբեք այլի կրկնություն, անգամ ընդունված միջազգային օրինակների:

-Ամեն դեպքում, նախընտրելի էր, որ թանգարանն առանձին տարա՞ծք ունենար:
-Ես նման հարց չեմ դնում, որովհետև, ի վերջո, հայրենիքը հիմնանորոգման և ցուցադրության միջոցներ է հատկացրել, դաժան կլինի այդպիսի կամակորություն անել: ՈՒղղակի իրերի բազմազանությունը ենթադրում էր ուրիշ մակերեսներ, ուրիշ տարածք, շատ է տեսականին, դժվար է համադրել «կամակոր» չափերի երեք սրահում: Այդ է: Կատարյալ բան չկա:
-Ինչպես հարկն է ճանաչո՞ւմ ենք Մարկոս Գրիգորյան-արվեստագետին:
-Ես կարծում եմ, որ արվեստաբանական նեղ շրջանակը գիտի, ժողովուրդը` ոչ: Ժամանակակից արվեստը այդպես է, հանրաճանաչ, համաժողովրդական չի լինում: Մարկոսը մեծ արվեստագետ է, կուզեի գնահատվեր ըստ արժանվույն: Ժամանակը բոլոր սխալները կուղղի:

-Թանգարանի ցուցադրության բաժնում ի՞նչ տեղ են զբաղեցնում Մարկոս Գրիգորյանի հեղինակային աշխատանքները:
-Ցուցադրված են թանգարանի հավաքածուին պատկանող Մարկոս Գրիգորյանի բոլոր աշխատանքները: Ցավոք, նրա հողանկարներից քիչ ունենք: Հողանկարների տեղափոխումը դժվար էր, Մարկոսը Նյու Յորքից չբերեց այդ աշխատանքները, այստեղ պատրաստեց: Մարկոսի հողանկարչության մեջ կան մի քանի ուղղություններ, որ թանգարանը չի ներկայացնում, չունի: Երբ պատկերագիրքն ես թերթում, նոր միայն երևում են հողարվեստի զարգացումները: Ասեմ նաև, որ Մարկոսի այլ աշխատանքները՝ գորգերը, կերպարվեստը, նաև Նյու Յորքից բերված կտավները, գծանկարները, որ 2006-ին հետահայաց ցուցահանդեսում ներկայացրինք, նույնպես պետք է ներառվեին թանգարանի հավաքածուի մեջ, բայց Մարկոսի մահից հետո դրանք մնացին ժառանգներին:

-Մարկոսի աղջկա` Սաբրինայի մասին ի՞նչ կասեք:
-Սաբրինան մահացել է երեսունը չբոլորած: Մեզ հասած նյութերից, լուսանկարներից, ժամանակակիցների հուշերից կարելի է ենթադրել, որ շատ մեծ դերասանուհի պիտի դառնար: Խաղացել է Մեդեա (Եվրիպիդես, համանուն դիցաբանական ողբերգություն), Ջոնի (Վիլյամ Սարոյան, «Իմ սիրտը լեռներում է») և այլն: Մարկոսը դստերը մեծացրել է միայնակ, տվել է անթերի կրթություն: Աղջկա մահից հետո խոր ճգնաժամ է ապրել, ոչնչով չի զբաղվել: Այնուհետև սկսել է աղջկա մանկական նկարները գորգի վերածել: Տխուր սկիզբ և անթերի արդյունք: Արևելքի և Արևմուտքի գեղագիտական արմատների ճանաչումից և իր փոքրիկ դստեր համար գծված այծիկների շարանից ծնվեց հայ գորգարվեստի Մարկոս Գրիգորյան խորանը: Ստեղծելով իր գորգը արդի արվեստի տիրույթում, Մարկոս Գրիգորյանը նպատակադրված իրականացրեց հայ ավանդական դասական գորգի ինքնանցումը և բեմարկումը 20-րդ դարասկիզբ, ներզգայորեն 21-րդ դար՝ առանց արմատներից կտրվելու:

-Իբրև հավաքորդ՝ ինչո՞վ է առանձնանում Մարկոս Գրիգորյանը:
-Նա իմաստուն մարդ էր, ապրելով Իրանում` գիտակցում էր, որ գտնվում է մշակութային հազարամյա բազմաշերտ հողի վրա, հին հեքիաթային աշխարհում, որտեղ ամեն ինչ արժեք է: Երբ երկիրը մոդեռնանում է, մշակութային, ազգագրական արվեստի շերտն արագ ոչնչանում է, Մարկոսը ազնիվ արժևորող էր, որպես ստեղծագործող ինքնասևեռված չէր բնավ:
-Այսօր արդեն իրանցիները գիտակցո՞ւմ են հայ հավաքորդի դերը: Ի վերջո, Միջին Արևելքի թանգարանում պահվում է իրենց մշակույթը:
-Անշուշտ, Իրանի մշակութային, արվեստաբանական շերտը գնահատում է Մարկոսի արածը: Մի իրանցի երախտագիտությամբ պատմեց. «Երբ Մարկոսը սկսեց այդ ամենը հավաքել, մենք գիտակցեցինք, որ կորչող արվեստ է փրկում, և սկսեցինք ինքներս էլ հավաքել»: Այսինքն, նա սկիզբ է դրել նաև Իրանում մշակույթ հավաքելու մշակույթին:

-Համագործակցո՞ւմ եք իրանական կառույցների հետ:
-Իրանական պաշտոնական ներկայացուցիչները, դեսպանատունը կամ դեսպանատան մշակութային բաժինը չեզոք են, թանգարանի հետ կապված են իրանցի արվեստագետները: Պաշտոնյաները իրենց նեղ խնդիրներն ունեն: Մենք երբևէ որևէ հարցով չենք դիմել: Եվ, առհասարակ, ես «վատ եմ պատկերացնում» համագործակցություն ասվածն այս պարագայում: Մենք այս մշակույթը գիտենք, հասկանում ենք, պահում ենք, ցուցադրում:
-Ի՞նչ ծրագրեր ունեք ինքներդ, որ կուզեիք բարձրաձայնել մեր զրույցի ընթացքում:
-Ես ուզում եմ, որ թանգարանը դառնա արևելագիտության մշակութային կենտրոն Արևելքի մշակույթը գնահատողների համար: Համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետն իր խնդիրներն ունի, այնտեղ Արևելքի մշակութային քաղաքակրթությամբ չեն զբաղվում: Ես ուսանողների հետ հանդիպելու առիթ ունեցել եմ, նրանք կարոտ ու գիտակցում ունեն Արևելքի մշակույթն ուսումնասիրելու: Մեր բուհերը միտված են արևմտյան գիտելիք տալու: Հայ նոր սերունդը պետք է, ինչպես հարկն է, ճանաչի և՛ Արևմուտքը, և՛ Արևելքը:

-Մարկոս Գրիգորյանի նվիրատվությունն առանձնահատուկ էր, մենք դա գիտակցում էինք, գնահատում, չնայած դրան, երկար տարիներ առկախ էր մնում թանգարանի տարածք ունենալու հարցը: Չե՞ք կարծում, որ այս մոտեցմամբ շատ արժեքներ կարող ենք կորցնել:
-Ձեր հարցը առիթ էր, որ երկու գաղափար մտաբերեի: Ես շատ էի ուզում, որ երկրում լիներ Արևելքի թանգարան: Սարդարապատի, Հայաստանի պատմության, Երևանի պատմության և այլ թանգարանները՝ բոլորն էլ ունեն ոչ հայկական նյութ: Եթե ունենայինք Արևելքի թանգարան, դրանք ի մի կբերվեին: Ավելին, և որ առավել կարևոր է, Սփյուռքում ապրող հայությունը իր ունեցած ոչ հայկական մշակութային արժեքները (հնդկական, պարսկական, եգիպտական և այլն) կնվիրաբերի այդ թանգարանին: Սփյուռքի հայերը, գիտե՞ք, ինչ գանձեր նվիրեցին Մատենադարանին, երբ այն բացվեց: Վստահաբար Արևելքի թանգարանում նույնը կլիներ: Կար նաև այսպիսի գաղափար, որն անգամ քննարկվել է: Խոսքը նվիրատվությունների թանգարանի մասին է, ուր կներկայացվեն Հայաստանին նվիրված արժեքները: Դա զգացմունքային և արդյունավետ գաղափար է: Իսկ տարիներ անց նվիրատվությունների թանգարանը կհարստացնի այլ թանգարանների հավաքածուները:

-Միջին Արևելքի թանգարանը բացվել է 90-ականների մութ ու ցուրտ տարիներին, հետո քիչ թե շատ հանգիստ շրջան էր: Այս օրերին դարձյալ սահմանային լարվածություն է նկատվում, ապրիլյան պատերազմ ունեցանք: Երկրում տիրող իրավիճակը շա՞տ բան է փոխում մշակույթի, արվեստի ընկալման առումով, նվազո՞ւմ է թանգարանի այցելուների թիվը:
-Այս օրերի իրականությունը անանվանելի է: Ամեն լուսաբաց տնից դուրս գալիս նայում եմ մարդկանց հայացքներին: Ե՛վ ծանր եմ տանում, երբ փոխված չեմ տեսնում, և՛ չեմ ուզում ողբերգական փոփոխություններ: Անհիմն լավատես չեմ, հուսահատ՝ առավել ևս, չեմ վախենում իրականության գիտակցումից: Մենք գիտենք` ինչու է շառաչում մեր գետը, և յուրաքանչյուրս հայրենիքի մեր սահմանն ունենք: Թանգարանը հայրենասիրական, բարոյական, հոգևոր միջավայր է: Պատերազմը պատճառ չէ երեխային թանգարան չբերելու: Զբոսաշրջությունը իր օրինաչափություններն ունի, իսկ թանգարանը սպասում է մեր ժողովրդին:

-Իբրև մտավորական` ի՞նչ կասեք սահմանային լարվածության, մեր երկրում տիրող իրավիճակի և հնարավոր հետևանքների մասին:
-Մեր վիճակը երբեք հեշտ չի եղել: Եթե թերթեք մինչ 15 թվականի հայ մամուլը, մինչ 39-ի հայ ու եվրոպական մամուլը՝ հիմնականում անիրատեսություն է՝ մեծ արհավիրքներից առաջ: Վաղուց պետք է վերլուծեինք մեր վարքը և մեր սխալները: Պետությունն ինքն իրեն կարող է գնահատել նյութական և մարդկային ռեսուրսներով: Կա մարտավարություն, և կա ռազմավարություն: Այն գեներալը, որը պատերազմում շատ զինվոր էր կորցնում, նրա հաղթանակը պարտություն էր գրանցվում: Վերջին հայն էլ հանուն հայրենիքի զոհվելու է: Բայց մահը հաղթանակ չէ: Հաղթում է դիվանագիտությունը: Վերջին հաղթանակն է կարևոր:
-Ըստ այդմ` ի՞նչ է պետք մեր երկրին:
-Քանի որ նավթ չունենք, ազնիվ և գրագետ իշխանություն:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ