«Արդյոք այդ սիմվոլիկ վարձավճարով գրողը կարողացե՞լ է ապրել և ստեղծագործել»

Մշակույթի նախարարությունը պետական աջակցությամբ և պետպատվերով հրատարակվող գրականությանը հատկացվող գումարն այս տարի ուղղելու է ստեղծագործողներին և հետազոտողներին տրվող դրամաշնորհային և գրքերի գնման ծրագրերին։ Նոր շեշտադրումներ կան նաև «Ոչ պետական մամուլի հրատարակում» ծրագրում: Այն պարբերականները, որոնք կստանան մշակույթի նախարարության ֆինանսական աջակցությունը, ստանձնելու են հոնորար վճարելու պարտավորություն: Գրական հարթակում սպասվող նոր մարտահրավերները բուռն քնարկումների առիթ են տվել: «Իրատեսը» թեմայի շուրջ զրուցել է մշակույթի նախարարության աշխատակազմի մամուլի, գրական դրամաշնորհային ծրագրերի համակարգող ՏԱԹԵՎ ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆԻ հետ:

-Որո՞նք են 2019-ին սպասվող հիմնական փոփոխությունները:
-Գրահրատարակչության, գրքի հանրահռչակման, գրող-ընթերցող-հրատարակիչ կապի ամրապնդման գործընթացներում մշակույթի նախարարության դերը միտված է ոլորտի համակարգմանը, կարգավորմանը:
Մինչև 2019-ի փոփոխություններին անդրադառնալը, պիտի նշեմ, որ դեռևս ընթանում է 2018-ի ծրագրերի իրականացումը: Այս ընթացքում այն ծրագրերը, որ եկել են նախորդ տարիներից և ունեցել են լայն հնչողություն, շարունակվելու են: Դրանցից է Գրքի երևանյան փառատոնը, որ երկրորդ անգամ որոշ փոփոխություններով տեղի կունենա այս տարվա նոյեմբերին: Շարունակվում է նաև «Հայ գրականությունը թարգմանություններում» ծրագիրը, որով աջակցություն է տրվում արտասահմանյան այն հրատարակչություններին, որոնք ցանկություն են հայտնում իրենց երկրում օտար լեզվով հրատարակելու հայ դասական կամ ժամանակակից գրականություն: Ծրագրի նպատակը հայ գրականությունն աշխարհին ճանաչելի դարձնելն է:
2019 թվականի մշակութային քաղաքականությունն ուրվագծելիս նախարարությունը կարևորել է հիմնաքարային որոշակի սկզբունքներ` դաշտում գործող յուրաքանչյուր օղակի համաչափ զարգացում, սկսած ստեղծագործական գործընթացից, մինչև գրադարան-ընթերցող կապի շարունակականության ապահովում: Այս առումով հատկանշական է փոփոխություններից թերևս ամենաթիրախայինը. եթե նախկինում մշակույթի նախարարությունը գործընթացը սկսում էր հրատարակիչների հետ ուղիղ կապով, և գրողի մասնակցությունն այս շղթայում «երկրորդային» էր, 2019-ին առաջին պլանում գրողն է, գրողի ստեղծագործական ընթացքը: Տրվում է դրամաշնորհ գրողներին, մշակութաբաններին, արվեստի քննադատներին, գրականագետներին` ստեղծագործական, հետազոտական աշխատանքը խթանելու համար:
-Ստեղծագործողներին և հետազոտողներին տրամադրվող աջակցությունն ի՞նչ խնդիր է լուծելու:
-Այս հարցադրումը հիշեցրեց Թումանյանի հոդվածներից մեկը, որում գրողի, առհասարակ ստեղծագործող մարդու խնդիրներով մտահոգ հրապարակախոս-բանաստեղծն ընդգծում է. «Մենակ տաղանդը ի՞նչ անի, հարկավոր են բարեհաջող պայմաններ»: Գրողներին, գրականագետներին, մշակույթի ոլորտը հետազոտողներին աջակցության ծրագիրը «բարեհաջող», նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու առաջին քայլն է:
Սա մեկնարկային ծրագիր է, որը, հուսանք շարունակական կլինի, և հաջորդ տարիներին դրամաշնորհը կուղղվի այլ ժանրերի, ուղղությունների ստեղծագործական, հետազոտական նախագծերի:
Մեր օրերում ժամանակակից հայ գրականության, թատրոնի, կինոյի, կերպարվեստի, առհասարակ արվեստի, մշակույթի բոլոր ոլորտների վերաբերյալ մասնագիտական խոսքի անհրաժեշտություն կա, և դրամաշնորհային այս ծրագիրը բացը ինչ-որ չափով լրացնելու հնարավորություն է տալիս:
-Կա՞ն հայտեր, ի՞նչ արդյունքներ եք ակնկալում:
-ՈՒնենք հայտեր բոլոր ուղղություններով: Դա արդեն ուրախալի է: Սակայն արդյունքների մասին այս պահին վաղ է խոսել: Դրամաշնորհային ծրագիրը, ինչպես նաև գրական այլ նախաձեռնությունները քննում են նախարարությանը կից գործող խորհուրդները: Այս մեթոդը հնարավորություն է տալիս խորհրդակցական, մասնագիտական կարծիքների հիման վրա ունենալու օբյեկտիվ, անաչառ պատկեր՝ զերծ մնալով միանձնյա որոշումներից։ Ընդունված հայտերի ցանկերը կհստակվեն խորհրդի քննարկումների արդյունքում, որից հետո կկարողանանք շոշափելիորեն խոսել արդյունքների մասի:
Բացի այդ, նախատեսվել է գրականության գնման ծրագիր, որի շրջանակում մշակույթի նախարարությունը 2019-ին ձեռք կբերի և գրադարաններին կբաշխի նոր լույս տեսած, արժեքավոր գրականություն հետևյալ ուղղություններով. մշակույթը ներկայացնող հանրամատչելի գրականություն, գիտամշակութային գրականություն, քննադատական տեսություն պարունակող գրականություն, Կոմիտասի և Հովհաննես Թումանյանի 150-ամյակներին նվիրված գրականություն: Ծրագրի իրականացումը միտված է գրադարանային հավաքածուների թարմացմանն ու հարստացմանը, հանրակրթության և բուհական կրթության ոլորտում «մշակութային կրթություն» բաղադրիչի խրախուսմանն ու արդյունավետ կազմակերպմանը:
-Դժոգոհություններ կան առ այն, որ գրողին տրվող գումարը միտում ունի նրան լռեցնելու, «ստրկացնելու»: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
-Տարիներ շարունակ աջակցություն է տրվել հրատարակչություններին, որոնք և որոշել են` հրատարակության իրավունք ձեռք բերելու համար գրողին որքան վճարել. հարց է առաջանում` արդյոք այդ սիմվոլիկ վարձավճարով գրողը կարողացե՞լ է ապրել և ստեղծագործել...
Այսօր մշակույթի նախարարությունը շրջադարձային քայլ է անում` նպաստավոր պայմաններ ստեղծելով գրողի ստեղծագործական նախաձեռնությունը խթանելու ուղղությամբ:
Իսկ Ձեր դիտարկմանն ի պատասխան ասեմ, որ ցանկացած նոր բան ամենատարբեր աձագանքներ է ենթադրում, այդ թվում` բացասական:
-Ինչպե՞ս են հրատարակվելու այն գրքերը, որոնք մասնավոր հրատարակիչներին ձեռնտու չեն, բայց պետական նշանակություն ունեն:
-Մշակույթի նախարարության քաղաքականությունն այս ոլորտում միտված է հենց այդ խնդիրը լուծելուն նաև, ցուցաբերվում է աջակցություն գրական այն գործընթացներին, մշակութաբանական, արվեստաբանական, գրականագիտական հետազոտական նախագծերին, որոնք կոմերցիոն չեն, սակայն, արժեքավոր են և անհրաժեշտ, բխում են մեր մշակութային քաղաքականությունից ու ռազմավարությունից, ժամանակի հրամայականից:
-Գրահրատարակչական ոլորտի խնդիրներից որո՞նք կառանձնացնեք:
-«Կարելի է տաղանդներ ու հանճարներ ունենալ, բայց ունենալու համար պետք է գնահատել ու պաշտպանել, իսկ գնահատել ու պաշտպանել, արդեն վաղուց ասված է, կնշանակի՝ ստեղծել»: Նորից վերադարձա Թումանյան հրապարակախոսին, ում մտահոգություններն այսօրվա ստեղծագործողի համար առավել արդիական են, ցավոք: Գերխնդիրներից մեկը մնում է գրողի սոցիալական ապահովության հարցը:
Հաճախ գրողը գրքի հրատարակման իրավունքը տալիս է հրատարակչությանը չնչին գումարի դիմաց մի քանի տարի ժամկետով, մեղմ ասած` ստեղծագործում է` չապրելով: Սա մեծագույն խնդիր է: Մշակույթի նախարարության 2019-ի գրական ծրագրերն ու նախաձեռնությունները կարելի Է դիտարկել հենց այս համատեքստում: Պետությունը կանգնում է իր գրողի, մտավորականի կողքին, տալիս է հնարավորություն ապրելու՝ ստեղծագործելով:
Այս առումով 2019 թվականի «Ոչ պետական մամուլի հրատարակում» ծրագրում ևս ունենք նոր շեշտադրում: Այն պարբերականները, որոնք կստանան մշակույթի նախարարության աջակցությունը, ստանձնելու են հոնորար վճարելու պարտավորություն` ժամանակակից հայ գրաքննադատական, արվեստաբանական, մշակութաբանական հոդվածների, ինչպես նաև գրողների ստեղծագործությունների համար (մենք տալիս ենք նրանց այդ գումարը):
Հայաստանում չկա գրատարած ցանց: Սա ևս խնդիր է: Խնդիր է նաև այն, որ, որքան էլ աշխուժանում են այս ոլորտում գործընթացները, ինչքան էլ շատացել են աշխարհի հետ հարաբերվելու եզրերը, այնուամենայնիվ, շատ հարցերում հետ ենք մնում «ժամանակի գնացքից»: Շատ հրատարակչություններ ստեղծում են դեռևս 90-ականներին հատուկ ձևավորումներով, տպագրական որակներով արտադրանք:
-Պետական աջակցության չեղարկումը գրքի գնի աճ չի՞ ենթադրում, առհասարակ, թա՞նկ են, թե՞ էժան մեզ մոտ գրքերը, եթե հաշվի առնենք երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը:
-Գրքի ստեղծումը երկար և բարդ գործընթաց է` ստեղծագործական աշխատանք, հեղինակային իրավունքի ձեռքբերում, թարգմանություն, խմբագրում-սրբագրում, ձևավորում, էջադրում, տպագրություն, հարկեր, գրախանութի շահույթի մասնաբաժնի ավելացում արժեքին և այլն: Այս ծախսերը գումարվելով կազմում են գրքի գինը, որը, այո, էժան չէ, հաշվի առնելով Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական վիճակը, սակայն հնարավոր չէ նաև էժանացնել, որովհետև գինը գոյացել է վերը թվարկված ծախսերից:
Պետական պատվերի կասեցման գործընթացով պայմանավորված գրքի շուկայական գնի աճի մասին պիտի ասեմ, որ Հայաստանում տարեկան հրատարակվում է շուրջ երկու հազար գիրք, որի հինգ տոկոսն էր միայն լույս տեսնում մշակույթի նախարարության պատվերով և աջակցությամբ: Հետևաբար, այս հինգ տոկոսը, մեծ հաշվով, չէր կարող ազդել գրքի ինքնարժեքի վրա:
Հավելեմ, որ մշակույթի նախարարությունը գրքի հանրահռչակման, մամուլի, գրական ծրագրերի քաղաքականությունը մշակելիս առաջնորդվում է ոլորտի յուրաքանչյուր օղակի հավասար, համաչափ զարգացման կարևորության սկզբունքով:
Կարևոր են գրողն ու ստեղծագործական պրոցեսը, գրող-հրատարակիչ-գրադարան-ընթերցող կապն ու կապի տրամաբանական զարգացումը, սպառողական կամ քաղաքական նախընտրությունների շրջանակից դուրս մնացող գրականությունն ու գրական նախագծերը և այլն:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ