Մեր խաղի ժամանակը

2012 թվական, ամառ:

Սիրիայում օր օրի վիճակը ծանրանում է, զոհված ու առեւանգված հայերի թիվը գնալով աճում:

Երեւանի փողոցներում հաճախ են հանդիպում սիրիահայեր՝ շվարած, շփոթված կատարվածից:

Հարցումների, զրույցների թեման գրեթե ամեն օր նույնն է. ի՞նչ կա Հալեպից, հայկական թաղամասերին հո բան չի՞ պատահել: Մխիթարվում ենք, որ զոհված, առեւանգված հայերի թիվը չի ավելացել: Բայց հո լավ գիտենք, որ մխիթարանքն անցողիկ է, ժամանակավոր:

Քսան տարի առաջ Հալեպից եկած ու Երեւանում մշտապես հաստատված ընկերոջս՝ Վազգենի խանութը դարձել է հալեպահայերի հավաքատեղին:

Այդ օրը ընկերոջս հյուրը պատկառելի տարիքով, խնամված արտաքինով մի հալեպցի էր: Կռահեցի, որ հին գործընկերներ են եղել: Որոշեցի նրանց առանձին թողնել, նույնիսկ ներողություն խնդրեցի զրույցն ընդհատելու համար, բայց Վազգենը կանխեց.

- Նստիր, չես խանգարում, ընդհակառակը, գուցե մի խորհուրդ էլ դու տաս:

- Խորհուրդ տվողները հիմա շա՜տ են:

- Նայած ով:

Երբ նորից ծայր առավ զրույցը Սիրիայի դեպքերի, հայերի, թուրքերի նենգ պահվածքի եւ մյուս-մյուս բաների մասին, ընկերոջս հյուրը փորձեց գլխավոր մեղավորներին ուրիշ տեղ փնտրել:

- Այս ամենը հրեայի խաղն է,- ասաց:

- Է՜, հրեաները քեզ ըսին՝ նստիր-սպասիր, մինչեւ դանակը ոսկորի՞ն հասնի: Մոռցա՞ր ինչ ձեւով անոնք դուրս եկան Սուրիայեն պատերազմեն առաջ,- Վազգենը նկատի ուներ անցյալ դարի արաբ-իսրայելական պատերազմն ու շարունակեց:- Մի գիշերվա մեջ, անաղմուկ, դատարկ գրպաններով:

- Դատա՞րկ,- զարմացած հարցրի ես:

- Անոնք իրենց ունեցածը վաղուց ոսկեղենի, գոհարեղենի, անտիկի կապել էին ու ղրկել ուր որ հարկն է: Հրեան այս խաղը հինգ հազար տարի առաջ է սկսել ու մինչեւ հիմա կխաղա:

- Ամեն ազգ իր խաղն ունի,- եզրակացրեց հյուրը:

- Մեր խաղը ո՞րն է Հակոբ (հյուրի անունը Հակոբ էր), կրնա՞ս բացատրել: Մեր խաղը ուրիշներուն շենացնե՞լն է, մեր խաղը ուրիշներին հավատարիմ ծառայե՞լն է, մեր խաղը ուրիշների օրենքները հարգե՞լն է, ուրիշների ոտքերու տակ գորգի պես փռվե՞լն է մեր խաղը: Հրեայի խաղն է՝ կըսես. համաձայն եմ, թող հրեայի խաղն ըլլա, մե՞զ ինչ: Մե՜ր, մեր խաղալու ժամանակը չեկա՞,- Վազգենի ձայնի մեջ վիրավորանք կար, բարկություն, ցավ, ափսոսանք: Հետո անսպասելի դիմեց Հակոբին.

- Որքա՞ն վճարեցիր Հալեպ-Երեւան տոմսակին:

- Մի հարցուր, թալան է,- դժգոհեց հյուրը:

- Հրեա՞ն ըսավ՝ թալանիր: Քեզի համար որ թալան է, հաբա կոշկակար Պողո՞սն ինչ ըսե, սրճեփ Ասատուրը, վարժարանի օրիորդ Շաղիկը, գրագետ Հակոբը... կուզե՞ս անունները շարունակեմ... Հրեա՜ն... Հրեան իր կոշկակար Աբրահամին, սրճեփ Աբրահամին, օրիորդ Սառային համար տոմսակներն առաջնահերթ, անաղմուկ արդեն գնած կլիներ:

Հյուրը լսում ու ոչնչով չէր առարկում: Ես ինքնախարազանման պես մի բան էի ապրում. ծանր, օրհասական պահերին մենք միշտ փնտրում ենք մեզ փողոցից փողոց, հիասթափվում մեր սնանկ վիճակից, բարեգործական երթուղիների տերերից:

Դրա փոխարեն Հալեպ-Երեւան մի-մի տոմս գնեիք՝ սուսուփուս, անաղմուկ... Այդ ճանապարհը, ախր, երկնքով է անցնում՝ Աստծուն մոտ:

Այս մտքերով տարված՝ մի պահ չէի նկատել, թե ինչպես էր սուրճի երեք գավաթ դրվել սեղանին, ու Հալեպի անուշաբույր սուրճի հոտը բռնել էր սենյակը:

- Հալեպից է, Կարոյի քովեն առի,- ժպտալով ասաց հյուրը՝ հասկացնելով, որ ինքն է բերել:

- Նշխարքի պես վայելենք ուրեմն,- բազմանշանակ ասաց Վազգենն ու ծխախոտը վառեց:

Առանձնահատուկ բույր ունի Հալեպի սուրճը՝ կարոտի, հիշողության բույր: Մտքով հասա Կարոյի խանութ, կողքինը անուշավաճառ Պողոսի խանութն է, հետո սանդվիչ Կարոն է... Ոսկերիչ Մանոն, լումայափոխ Նշանը, իսկ հենց փողոցի անկյունադարձին՝ Հակոբի մանկական հագուստի խանութը... Փողոց ասածն այստեղ նեղլիկ մի բան է, որի մի մայթն անցնելու համար մի քայլն էլ բավական էր: Տաքո՜ւկ, մեղվի փեթակ հիշեցնող բարի մի թաղամաս՝ մի պճեղ Հայաստան:

Թեեւ լուռ, կում-կում վայելում էինք Հալեպի անուշաբույր սուրճը, բայց ամեն մեկս մեր մեջ զրույցը շարունակելու ելք էինք փնտրում: Վազգենը բանալին գտավ՝ հարցնելով Հակոբին.

- Ներսի շուկայի Ահմեդին կհիշե՞ս:

- Շատ լավ,- վստահ պատասխանեց հյուրը:

- Ի՞նչ ազգ էր, գիտեի՞ր:

- Արաբ չէ՞ր:

Ընկերս խորամանկ ժպտաց.

- Ի՜նչ արաբ, ի՜նչ չերքեզ, ի՜նչ թուրք: Հրեա էր, հրեա՜...

Դեռ Ղամիշլիից գիտեի: Տասնչորս երեխա ուներ, բոլորին մեկ-մեկ Հրեաստան ղրկեց՝ բեռով-բարձով: Ինքը տեղափոխվեց Հալեպ. Ներսի շուկայում անտիկի գործ կըներ:

Վազգենը մի պահ լռեց, հետո շարունակեց խորհրդավոր հրեայի պատմությունը.

- Չեմ հիշեր, քսան եւ ավելի տարի առաջ էր, գործով Ներսի շուկա ելա: Հենց մուտքի մոտ տեսնեմ ո՞վ՝ Ահմեդը, ապրանք կծախեր: Աչքերուս չհավատացի: Քիչ կանգնելուց, զննելուց հետո, համոզվելով, որ ինքն է, անունը տվի: Գործը թողեց, եկավ. փաթթվանք, համբուրվեցանք, հիշեցինք Ղամիշլին, զավակներին: Կարճ տեւեց մեր զրույցը: Ահմադը գործի մարդ էր: Քամի էր, մարդ չէր: Դրամն անոր ետեւեն կվազեր, իսկ հայը դրամին ետեւեն կվազե: Բռնիր` նայիմ, կբռնվի՞... Չեմ մոռնար հրաժեշտին ըսած անոր խոսքը.

- Ձեր ելնելու ժամանակն էլ մոտ է,- ասաց:

Ասել կուզե՝ մեր խաղի ժամանակն է:

Սպարտակ ՂԱՐԱԲԱՂՑՅԱՆ

Մեկնաբանություններ