Իրանի պաշտպանության նախարար, բրիգադի գեներալ Ազիզ Նասիրզադեն կիրակի օրը նախազգուշացրել է, որ ամերիկացիները չեն կարող սպառնալ Իրանին, քանի որ ամբողջ տարածաշրջանում նրանց բազաները գտնվում են Իրանի նշանառության տակ։ «Մենք թշնամի չենք մեր հարևան երկրներին, նրանք մեր եղբայրներն են, բայց նրանց տարածքում գտնվող ամերիկյան բազաները կդառնան մեր թիրախները», - շեշտել է Նասիրզադեն։

Նորություններ » Երկու դպրոցի պատմություն

Երկու դպրոցի պատմություն

01.10.2013 | 11:40

ԱՂԱԲԱԲՅԱՆ ԳԻՄՆԱԶԻԱ

Իրական կյանքի համար պիտանի, ինչպես նաև ծովագնացության ասպարեզում գիտուն, բանիմաց, մասնագետ երիտասարդներ պատրաստելու նպատակներով վաճառական Նիկողայոս Հովհաննեսի Աղաբաբյանը (1754, Նոր Ջուղա-1809, Աստրախան) մտադրվում է նոր տեսակի ուսումնական հաստատություն ստեղծելուն: Նա հոր մահից հետո, 1754-ին եղբոր` Հակոբի հետ տեղափոխվում է Ռուսաստան, ընդունում ռուսական հպատակություն, որոշ ժամանակ ապրում Մոսկվայում: Ապա մշտական բնակություն է հաստատում Աստրախանում և առևտրական լայն գործունեություն ծավալում: Առևտրային գրասենյակներ է բացում նաև Մոսկվայում, Պետերբուրգում, Կոստանդնուպոլսում, Լոնդոնում և այլ քաղաքներում: 1804 թ. խնդրագրով դիմում է Ալեքսանդր I-ին, խնդրելով թույլ տալ իր միջոցներով (25 հազար ռուբլի) և մահացած եղբոր` Ստեփանոսի, որպես ժառանգություն թողած գումարով (15 հազար ռուբլի) Աստրախանում հիմնել հայոց կանոնավոր երկսեռ ուսումնարան: 1804 թ. դեկտեմբերի 22-ին ցարը թույլ է տալիս, 1805 թ. Ն. Աղաբաբյանը ձեռնամուխ է լինում գործին: Դպրոցի ծախսերը հոգալու համար նա 10 հազար ռուբլի կանխիկ փող է ներդնում առևտրային շրջանառության մեջ, գնում է մի քարաշեն իջևանատուն, որի տարեկան եկամուտը տրամադրում է դպրոցին: Այդ բոլոր եկամուտները կազմում են 100 հազար ռուբլի: Նա հայոց Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցու մոտ դպրոցի համար կառուցում է նաև փայտաշեն տուն, որտեղ սենյակներ է հատկացնում ուսուցիչների համար: Բացի այդ, դպրոցի բակում կառուցում է քարաշեն տուն` 12 գիշերօթիկ սաների համար: Այդպես հիմնվում է Ռուսաստանում առաջին հայկական աշխարհիկ դպրոցը:
Ն. Աղաբաբյանի կտակի համաձայն, ուսումնարանի կառավարման գործը հանձնվում է ավագ որդուն` Հովհաննեսին (1785-1821): Վերջինս նախ ուսանում է Մոսկվայի մասնավոր ուսուցիչների մոտ, ապա ավարտում Աստրախանի Կղեմես Շահվերդյանի հայկական կաթոլիկ դպրոցը, որը գոյություն ուներ մինչ Աղաբաբյան ուսումնարանի բացվելը:
Դպրոցի պահպանումն անցնում է Աստրախանի այլ հայերի: ՈՒսումնարանի պատվավոր բարերար, վաճառական Գրիգոր Դանիելի Սերգեյանը իր սեփական երկհարկանի քարե տունը նվիրում է ուսումնարանին և Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցու բակում կառուցում երկհարկանի առանձնատուն` ուսուցիչների և ծառայողների համար:
1847 թ. օգոստոսի 20-ին տեղի է ունենում հրդեհ, ինչի պատճառով ոչնչանում են ուսումնարանի գույքը, գրենական պիտույքները, ավերվում է շենքը, այրվում են 1809-1836 թթ. արխիվային փաստաթղթերը, գրադարանի գրքերը (317 կտոր): ՈՒսումնարանի համար վարձվում է վաճառական Խալաթյանի տունը, որտեղ նույն թվականի օգոստոսի 25-ից շարունակվում են դասերը մինչև 1849-ը: Ապա հաստատությունը տեղափոխվում է պատվավոր բարերար Գ. Սերգեյանին պատկանող տուն և այնտեղ գոյատևում շուրջ 18 տարի:
1866-ից ուսումնարանը Գ. Սերգեյանի տնից փոխադրվում է Վարդան Ալեքսանի Պաստակյանի հարմարավետ շենք, ուր, դասասենյակներից, ուսուցիչների և մյուս ծառայողների զբաղեցրած սենյակներից բացի, գործում են առանձին ընդարձակ խոհանոց, ճաշարան, բաղնիք, խաղահրապարակ:
Ժամանակավոր կառավարության 1917 թ. օգոստոսի 19-ի որոշմամբ ուսումնարանը վերափոխվում է Աստրախանի Աղաբաբյան երկսեռ լրիվ գիմնազիայի: Դա մասնավոր կրթական հաստատություն էր, որը պահպանվում էր հայ հասարակության միջոցներով: Վերջիններս բաղկացած էին գիմնազիային պատկանող շենքերից ստացված գումարներից, գիմնազիայի ունեցած կապիտալի տոկոսներից, ուսման վարձից, նվիրատվություններից և հոգաբարձական խորհրդի ջանքերով քաղաքային վարչությունից ու կառավարությունից հայթայթված դրամական գումարներից:
Գիմնազիային կից գոյություն ուներ պանսիոն` չքավոր հայ երեխաների ուսման ու դաստիարակության համար: Պանսիոնի 12 սաներ սովորում ու խնամվում էին գիմնազիայի, իսկ մյուսները` վաճառական Գ. Ս. Կազակչյանի կտակած և Բ. Գ. Ասատուրյանի նվիրած շենքից ստացված գումարների հաշվին:
Գիմնազիան 1917 թ. սեպտեմբերի 5-ից գործում է Հայոց թեմական սեմինարիայի համար կառուցված եռահարկ հարմարավետ շենքում և ուներ 4 դասարան ու 110 աշակերտ-աշակերտուհիներ:
Խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո ՌՍՖՍՀ Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի 1918 թ. հուլիսի 19-ի որոշման հիման վրա Աստրախանի արքունական (պետական, թվով 24) ուսումնական հաստատությունները, այդ թվում և Աղաբաբյան հայոց երկսեռ լրիվ գիմնազիան, փակվում են, վերածվելով նոր միասնական աշխատանքային սոցիալիստական դպրոցների: Աղաբաբյան հայոց երկսեռ գիմնազիան վերափոխվում է խորհրդային միասնական աշխատանքային հայկական դպրոցի (9-ամյա ծրագրով), որը գոյատևում է մինչև 1922 թվականը:
Հավելենք, որ այժմ Աղաբաբյան գիմնազիայի շենքում գտնվում է Աստրախանի թիվ 14 միջնակարգ հանրակրթական դպրոցը:

ԳՈԳՈՅԱՆ ԻԳԱԿԱՆ
ԳԻՄՆԱԶԻԱ
Մկրտիչ Քրիստափորի Գոգոյանը (1796, Նոր Նախիջևան-1865, Նոր Նախիջևան) 18 տարեկանում մեկնում է Լեհաստան, որտեղ վարձակալում է սաթի հանքերի շահագործումը: Տարիներ ի վեր զբաղվում է այդ գործով, սակայն ի վերջո վնաս է կրում, կորցնում հորից ժառանգություն ստացած 4000 ռ. և 1822 թ. սնանկացած վերադառնում Նոր Նախիջևան: Նույն թվականին որբերի և այրիների դատարանից փոխարինաբար վերցնում է իր քույրերի 4000 ռ. օժիտը և այդ գումարը գործադրում Ղզլարում` օղու վաճառքի մեջ: Երեք տարվա ընթացքում շահույթ է ստանում և ավելացնում դրամագլուխը: 1825-ին, քույրերի ամուսնանալու կապակցությամբ, վերցրած 4000 ռ. ու վաստակած գումարը տալիս է նրանց և դարձյալ մնում առանց փողի: Սակայն օղեվաճառության տարիներին շահել էր ղզլարցիների վստահությունը, որոնք սիրահոժար համաձայնում են նրան ապառիկ ապրանք տրամադրել: Այդ ձևով առևտուր է անում և որոշ ժամանակ անց կուտակում 3000 ռ.: Վերադառնալով Նոր Նախիջևան, նա մեկ այլ բարերարի` Հարություն Խալիբյանի հետ առևտրային ընկերություն է հիմնում: Նրանք համատեղ հատկացնում են 10 հազար ռուբլի, հույն վաճառական Սկարամանգայից փոխարինաբար վերցնում 25 հազար ռուբլի և այդ ամենը ներդնում Աստրախանի ձկան, ձկնկիթի և ձկնասոսնձի առևտրի մեջ: Ձկնեղենի առևտուրը շարունակվում է հինգ տարի` ամեն տարի նրանց 15 հազար ռուբլու զուտ եկամուտ բերելով: 1830 թ. գործընկերներն արդեն քաղաքի երևելի հարուստներից էին, և յուրաքանչյուրն ուներ 100 հազար արծաթ ռուբլի կապիտալ:
Ձկնեղենի առևտրին զուգահեռ` Մ. Գոգոյանն ու Հ. Խալիբյանը Սիբիրից կովի յուղ են ներկրում և վաճառում արտասահմանից ժամանող վաճառականներին:
1840 թ. նրանք Պողոս Սուլթան-Շահի և մի հույն վաճառականի հետ ձեռք են բերում Սև ծովի ձկան մենավաճառությունը և այդ գործը շարունակում վեց տարի: Միաժամանակ Սիմեոն Մալայանի հետ Սևաստոպոլի զորքին մատակարարում են կովի յուղ և ալյուր:
Ղրիմի պատերազմի ժամանակ (1853-1856) գործընկերները ռուսաց զորքին ալյուր են մատակարարում: 1855 թ. դաշնակիցների զորքը բռնագրավում է 15 հազար պարկ ալյուր, որով երկու հայ վաճառականները զգալի վնաս են կրում: Չնայած անհաջողություններին, նրանք համառորեն շարունակում են իրենց առևտրային ձեռնարկումները, և դարձյալ բախտը ժպտում է` Դոնի մերձակա ածխահանքերից հինգ տարի շարունակ քարածուխ են մատակարարում Կասպից ծովում լողացող արքունի նավերին:
Մ. Գոգոյանի և Հ. Խալիբյանի առևտրային համագործակցությունը շարունակվում է մինչև վերջ, դրսևորվելով հատկապես յուղի, ցորենի ու ձկնկիթի առևտրում:
1863 թ. Մ. Գոգոյանն անբուժելի հոգեկան հիվանդություն է ստանում և երկու տարի անց վախճանվում:
1882 թ. Մ. Գոգոյանի կտակի շահութատոկոսներով Նոր Նախիջևանում հայ չքավոր օրիորդների համար բացվում է 4-դասյա դպրոց, որը 1910-ական թթ. դառնում է 7-դասյա և ստանում պետական գիմնազիայի կարգավիճակ: Դասավանդումը հայերեն էր: Դա Ռուսաստանի միակ հայկական իգական գիմնազիան էր, որն իրավունք էր տալիս ընդունվելու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ:
Ի՞նչ եզրակացության կարելի է հանգել: Սփյուռքի գրեթե ամեն մի վարժարան, որպես հայության ինքնապահպանության առաջնային հաստատություն, հիմնվել ու պահպանվել է հարուստ մարդկանց, նրանց քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ: Մարդիկ, ովքեր գիտակցում էին իրենց պարտքը առ ազգ և առատաձեռնորեն վարձահատույց լինում:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Դիտվել է՝ 11851