«Իսկական նկարչությունը երգ է, և այս կտավներում գույները երգ են դարձել թեթև վրձնահարվածներով»

Նրա անունը լավ հայտնի է միայն մասնագետների նեղ շրջանակում և գործընկերներին: Հայտնի է ու սիրված և՛ որպես նկարիչ, և՛ որպես մարդ ու քաղաքացի:
Նա մեկն է 70-80-ականների այն փայլուն ներկայացուցիչներից, որոնց վիճակված էր շարունակել թե սարյանական, թե հետսարյանական գեղանկարչական դպրոցների ավանդույթները, միաժամանակ թողնել սեփական հետագիծը: Այս շրջափուլում զրնգուն անուններ կան, որոնք մեր մեղավոր աշխարհը թողեցին ստեղծագործական հղացումների և խմորումների բարդ, դժվարին, միաժամանակ գունեղ փուլում: Ինչո՞ւ. հայտնի է միայն երկնային Տիրոջը: Այս սերնդի նկարիչների գլխավերևում ասես Մինասի շունչն էր թևածում, վաղաժամ հեռացման շունչը: Անհասկանալի, ողբերգականորեն դաժան դիպվածն ընդամենը 37 գարուն տեսած Վարոսին տարավ, Վարոս Շահմուրադյանին: Սուրեն Շահվերդյանը սեփական արվեստանոցում, աշխատանքի պահին վախճանվեց: Նա 39 տարեկան էր: Հրաչյա Հակոբյանը` Սիրուն Հրաչը, դիմավորեց և ճանապարհ դրեց 47 ամառ և ձմեռ: Համեմատաբար երիտասարդ տարիքում կտավին բարի ճանապարհ մաղթեց Կարո Մկրտչյանը: Համլետ ՈՒդումյանն ապրեց 46 տարի...
Զարմանալի մի օրինաչափությամբ կերպարվեստից վաղաժամ հեռացածների կոհորտայում ոչ միայն հիանալի նկարիչներն են, այլև ոչ պակաս հիանալի մարդիկ: Եվ նրանց հեռացման կսկիծը կրկնապատկվում է։
Համլետին այսօր էլ հիշում են, հիշում են սիրով և հավատով: Թերևս մեջբերենք բուն նկարչական միջավայրում ընդունված բնութագրումը. «Շշմելու նկարիչ էր, նաև շշմելու մարդ էր»:
Հոգեկերտվածքով ՈՒդումյանը մայրաքաղաքի բնակիչ էր: Սակայն քաղաքացին հաղթում է երևանյան բոհեմին: Կրթվելով, նախ, Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստական տեխնիկումում, այնուհետև հաջողությամբ ուսանելով Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտում և չկորչելով բազմաթիվ օժտվածների բավականին մրցունակ միջավայրում, նա վերադարձավ Հոկտեմբերյան, իր փոքր հայրենիքը, ուր հիմնադրեց ու ղեկավարեց գեղարվեստի դպրոցը, իր թանկ ժամանակից օրեր, ժամեր, ակնթարթներ «կորզելով» և դրանք նվիրաբերելով սաներին: Նա 27 տարեկանում հիմնադրեց Հոկտեմբերյան քաղաքի (ներկայիս` Արմավիրի) գեղարվեստի դպրոցը: Այս տարիքում շատ շատերը հայրենիք ու ազգային արվեստ էին «կերտում» մայրաքաղաքի հռչակավոր կենտրոններում, «Նկարիչ», «Միջանցահովիկ» և այլ սրճարաններում։
Կամո Մարգարյան. «Նրա ստեղծագործություններում մի զարմանալի բան է նկատելի. սակավ բաղադրիչներով նա կտավը դարձնում է բավականին գրավիչ, չի ցնցում և չի հոգնեցնում դիտողին: Ազգային կերպարվեստի կոլորիտն այստեղ պահպանված է դարչնագույնով, օխրաներով, ներկի հաստ շերտերով նա շատ ներդաշնակ միջավայր է ստանում, և այստեղ, անկասկած, առկա է արվեստի մոգականությունը, նա զուսպ և ամփոփ միջոցներով մեծ արդյունքների է հասնում: Նա, իհարկե, իր ժամանակի նկարիչն էր, միաժամանակ իր աշխարհն ունի, անկրկնելի, զուտ ուդումյանական աշխարհը: Նա բնավ չուներ, այսպես ասած, կոմերցիոն հակումներ, չուներ հանրահռչակման ցանկություն: Նա նկարում էր և դասավանդում: Հիշում եմ, նստում էր մեր կողքին և ընդամենը մի քանի նրբագծով ուղղորդում էր մեզ: Այն տարիներին դա չէինք գիտակցում, սակայն այդ հատու և ամուր նրբագծերը հիմնարար նշանակություն ունեին մեզ համար: Մենք նկարիչ էինք դառնում: Նրա հոգին շատերիս մեջ է, նա սերմանեց մեր մեջ անհատականության ոգին, ինչպես որ ինքն էր: Ես Գերմանիայում եմ ապրում, հանապազօր հացս վաստակում եմ նկարելով և դասավանդելով: Եվ հաճախ եմ հիշում ուսուցչիս` Համլետ Ուդումյանին»:

1983-ին ֆրանսահայ ճանաչված նկարիչ Ռիշար Ժերանյանը այցելում է տակավին երիտասարդ Համլետի արվեստանոցը: Դիտում է, զրուցում և մի ուշագրավ, գեղաշեն ու խորիմաստ միտք է արտահայտում. «Իսկական նկարչությունը երգ է, և այս կտավներում հեղինակը մեղեդիներ է փնտրել, որ միայն իրենն են, գույներն այստեղ երգ են դարձել թեթև վրձնահարվածներով»: Ավելին ասելու կարիք, թերևս, չկա: Ավելին ասում են նրա կտավները:

Եվս մեկ բան է շահեկանորեն առանձնացնում Համլետ ՈՒդումյանին. նրա յուղաներկ գեղանկարչության հետ (թերևս թեթևակի խանդով) մրցակցում են գրաֆիկական գործերը, հատկապես ջրաներկ ստեղծագործությունները: Այստեղ հեղինակը համարձակ ու անսեթևեթ խախտում է գեղանկարչության և գրաֆիկայի միջև վաղուց գծված սահմանագիծը, մի բան, որը եզակիների մենաշնորհն է: Մենաշնորհ, որը ոտն ի գլուխ ծառայեցվել է նկարչությանը, հայ ազգային կերպարվեստին:
Ահա թե ինչպես է գնահատում նրա արվեստը արվեստաբան, Հայաստանի ազգային պատկերասրահի փոխտնօրեն Անուշ Հակոբյանը («Կերպարվեստ» պարբերական, թիվ 1-2, 2014 թ.). «Համլետ ՈՒդումյանի ստեղծագործական միջավայրը, տարածությունն ու էությունը իր սեփական ֆիլտրերով անցկացրած ոլորտ է, որտեղ ներկա է իր սերն այն ամենի հանդեպ, ինչը նկարել է: Հ. ՈՒդումյանը ստեղծել է ազգային արվեստ, արվեստ, որտեղ ամեն-ամենը` թեմա, ասելիք, զգայնություն, գույն, բույր, ամենն այստեղ հարազատ է մանկությունից եկող իր տպավորություններին, իր միջավայրը կազմող բնությանն ու մարդկանց, իր շուրջը գոյություն ունեցող իրականությանը:
Համլետ ՈՒդումյանի գրաֆիկական ստեղծագործությունները, հատկապես ջրաներկ աշխատանքները, նյութի առանձնահատկություններից ելնող զարմանալի թեթևություն ունենալով հանդերձ, ասելիքով ու ավանդույթներով նորից ձգվում են դեպի ժամանակի խորքեր: Այս ստեղծագործություններից մի քանիսում ակվարելի թեթևությունն ու թափանցիկ մակերեսները նկարիչը ծառայեցրել է հոգեբանական և միստիկ արտաքին շղարշի, թափանցիկ վարագույրի ստեղծմանը, որ և՛ անտեսանելի միջնորմի դեր է խաղում հանդիսատեսի և պատկերի միջև, և՛ գրավում է իր խորհրդավորությամբ ու բնորդի աշխարհը պեղելու հրապույրով»:

Ազգային կերպարվեստը որքան բազմահարուստ է, նույնքան էլ լի է անակնկալներով, վրձնի տաղանդների հայտնությամբ: Ցավոք, անհայտ տաղանդները եզակի չեն: Նրանց «հայտնագործելու» օրը, անշուշտ տեսանելի ապագայում է, երբ արդի հայ արվեստաբանական միտքը հավուր պատշաճի կգնահատի, ավելին` կարժևորի նրանց կերպարվեստը, ի վերջո, նրանց կդարձնի հանրության սեփականությունը:
Վերոնշյալ վաղամեռիկ տաղանդների շարակարգում էլի կան անուններ` ցայսօր հայտնի միայն մասնագիտական ամփոփ շրջանակներում: Այսօր ապրող և լիարյուն ստեղծագործող նկարիչների զորախմբերում էլ քիչ չեն անհատները, որոնք շատ ավելի լայն ճանաչման են արժանի: Ինչո՞ւ են անճանաչ. կարծես թե պատասխանեցինք այս հարցին, առանց խնդրի քննարկման: Իսկական նկարիչը ինքնաբավ երևույթ է, նրանը ի վերուստ շնորհվածը իր ժամանակին ի պահ տալն է, առանց նարցիսականության, պարգևների և կոչումների սպասման։
Ժամանակն է նրանց դատավորը, այս անխոնջ և խոնարհ ուխտավորների գերագույն գնահատողը: Սակայն նրանք չպետք է մոռացության անհույս շղարշով պատվեն, գեղեցիկն ու շնորհալին պիտի լուսարձակվեն և շնորհով լիացնեն մեր կյանքը: Սպասենք Համլետ ՈՒդումյանի նոր «հայտնությունների»:

Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Էլֆրիդա Մելիքյանի Էրգիրն ու Երկիրը
• Կենաց ծառի այգեպանը
• Ողբերգազավեշտ
• Ազգային կապիտալը պետականության անկյունաքար
• Հովվերգական դավադրություն (բացահայտված է ՔՊ-ի հինգերորդ շարասյունը)
• Ֆուտուրիզմից ռեալիզմ («պետականամետ» քրոնիկոն)
• Ողբերգազավեշտ՝ պետականակերտման նվագակցությամբ
• Մշակութային ճակատը երկրի փրկօղակ
• Ռազմաքաղաքական ուխտագնացություն դեպի Վաղարշապատ
• Եվ կրկին կիսալուսին յաթաղանն արյուն է վիթում
• Երկրի կանաչ դեսպանը
• Որդան կարմիր երկիրի երկունքը․ դար XX (էսսե)
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• Կերպարվեստի Արարատ երկրում
• «Կերպարվեստի Արարատ երկրում»
• Հայաստանը` Կերպարվեստի Արարատ երկիր (հռչակագիր)
• Անատոլի Ավետյանի Վանաձորը, երկիրն ու աշխարհը
• Ակսել Բակունցի հանճարն ուղենիշ է ինձ համար. Արամ Մաշուրյան
• «Սորոսի արտաքսումը»
• «Մի թողեք ճայերը ծիծաղեն» կամ՝ Մուշեղիչին վայել տոն

Մեկնաբանություններ