«Էրդողանը փորձում է Թուրքիայում առկա խնդիրները միանգամայն բռնի կերպով խեղդել»

Թուրքիայում սահմանադրական փոփոխություններն ընդունվեցին, և երկիրը, փաստորեն, խորհրդարանականից անցավ նախագահական կառավարման համակարգի։ Փորձագետները նշում են, թե նախագահ Էրդողանը մեծացրեց իր լիազորությունները, սակայն այն նաև վտանգներ է պարունակում, քանի որ Թուրքիայում է՛լ ավելի խորացան ավտորիտարիզմն ու անձի իշխանության վրա հիմնված կառավարումը:

Թուրքագետ ՄՈՒՇԵՂ ԽՈՒԴԱՎԵՐԴՅԱՆԸ մեզ հետ զրույցում նշեց, որ սահմանադրական փոփոխություններն այս երկրում տանում են բռնատիրական ռեժիմի հաստատման, քանզի ավելի շատ լիազորություններ են տրվում երկրի նախագահին, և սահմանադրական բարեփոխումներն արվում են այնպես, որ բխում են միայն երկրի նախագահի շահերից։ Մասնավորապես նախագահին է վերապահվում բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց, փոխնախագահների նշանակումը։ Կա գործողության մեջ մտնող կարևոր հոդված. եթե նախկինում երկրի նախագահը չէր կարող լինել կուսակցական, ապա այժմ այդ հնարավորությունը տրված է, հետևաբար Էրդողանն արդեն կարող է լինել թե՛ «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության պաշտոնական ղեկավար, թե՛ երկրի առաջնորդ։ Ընդունված փաստաթղթով սահմանափակվում է Սահմանադրական դատարանում զինվորական պաշտոնյաների թիվը, մասնավորապես եթե նախկինում նրանք 17-ն էին, ապա այժմ այդ թիվն իջեցվել է մինչև 15-ի։ Բացի այդ, դատավորների և դատախազների բարձրագույն խորհուրդն այսուհետև կվերանվանվի դատավորների և դատախազների խորհրդի, խորհրդի անդամների թիվը 23-ից կիջեցվի մինչև 13-ի, և խորհրդի նոր անդամների ընտրությունը կկայանա առաջիկա 30 օրվա ընթացքում։ Խորհրդի 4 անդամի կընտրի երկրի նախագահը, մյուսներին՝ Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովը։

Թուրքագետը նկատում է, որ սահմանադրական փոփոխությունները մեգապոլիսներում՝ Ստամբուլում, Անկարայում, Իզմիրում, պարտվել են, «ոչ»-ն այստեղ հաղթել է։ «Այո»-ն հաղթել է գյուղաբնակ շրջաններում։ Քրդաբնակ շրջանները նույնպես դեմ են արտահայտվել սահմանադրական հանրաքվեին։ Այս իրավիճակը Մուշեղ Խուդավերդյանը կապում է թուրքական մենթալիտետի հետ. գյուղաբնակ, ոչ այնքան զարգացած տարածքներում գերադասում են ունենալ ավտորիտար ռեժիմով առաջնորդ։
Սահմանադրական փոփոխություններով Էրդողանը ցանկանում է ամրապնդել իր իշխանությունը այնքան, որքան հնարավոր է, և փորձել գրեթե միանձնյա կառավարել Թուրքիան։ Մահմեդական երկրներում, հատկապես թուրքական ժողովուրդներին դա շատ բնորոշ է։ Այստեղ ժողովուրդը ավելի շատ միտված է առաջնորդ տեսնելու մեծ լիազորություններով մարդու, քան կոլեկտիվի։

Թուրքիայի վերջին իրադարձությունները Արևմուտքը բացասաբար ընդունեց։ Բավականին լարված են Էրդողանի և Արևմուտքի միջև հարաբերությունները։ Սակայն չնայած այդ լարվածությանը՝ Սիրիայում Էրդողանը սպասարկում է ՆԱՏՕ-ի շահերը։
Որևէ կերպ կանդրադառնա՞ն այս փոփոխությունները Հայաստանի վրա։ Մուշեղ Խուդավերդյանը նկատում է, որ Էրդողանը բազմիցս հայտարարել է, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները պետք է բարելավվեն նախապայմաններով։ Այսինքն՝ երբ լուծվի արցախյան հարցը, երբ Հայոց ցեղասպանության հարցում ինչ-ինչ նախապայմաններ դրվեն։ Եվ քանի դեռ Էրդողանը նախապայմանների լեզվով է խոսում հայկական կողմի հետ, հայ-թուրքական հարաբերություններում առաջիկայում ջերմացում ակնկալել պետք չէ։ Բացի այդ, նշենք, որ դեպի բռնապետություն ընթացող Թուրքիան կդառնա ավելի վտանգավոր, ավելի անկանխատեսելի։ Մինչդեռ Հայաստանին ավելի ձեռնտու է ունենալ ժողովրդավարական գործընթացների մեջ գտնվող, կանխատեսելի հարևան և ոչ հակառակը։

Վերջին տարիներին ներքաղաքական լարված վիճակ է Թուրքիայում, և մեր զրուցակիցը նշում է, որ սահմանադրական փոփոխությունները փորձելու են բռնի ուժով խեղդել այն ամենը, ինչ այսօր տեղի է ունենում Թուրքիայում։ «Պատահական չէ, որ Էրդողանը նշել էր, որ սահմանադրական հանրաքվեին «այո» ասելու դեպքում ինքը կփորձի բարձրաձայնել նաև մահապատժի վերականգնման հարցը, ինչը խոսում է այն մասին, որ Էրդողանը փորձում է Թուրքիայում առկա խնդիրները միանգամայն բռնի կերպով խեղդել։ Կհաջողվի՞ նրան, թե՞ ոչ, ցույց կտա ժամանակը»,- ասում է թուրքագետը։

Լիլիթ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• «451° ըստ Ֆարենհայթի»
• ՈՒրիշ տեղ չկա՞ր
• «24 ժամ ե­ղել ենք տար­բեր զեն­քե­րի հրե­տա­կոծ­ման տակ»
• «Ադր­բե­ջա­նը, Թուր­քիան ու ֆոս­ֆո­րա­յին զենքն Ադր­բե­ջա­նին մա­տա­կա­րա­րող­նե­րը պետք է պա­տաս­խան տան դա­տա­րա­նի ա­ռաջ»
• «Մեր բո­լո­րի ճա­կա­տա­գի­րը սահ­մա­նին կանգ­նած հայ զին­վո­րա­կա­նի ձեռ­քում է»
• Կա­րե­նին անհ­նար էր չհար­գել, նույ­նիսկ հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը նրան ըն­դու­նում էին որ­պես լե­գենդ, որ­պես ժայռ, որ­պես հե­ղի­նա­կու­թ­յուն
• Եկե­ղե­ցին գո­յութ­յուն ու­նի 2000 տա­րի և գո­նե ա­ռա­ջի­կա 2000 տար­վա հա­մար պետք է ա­պա­հո­վի ե­կող սե­րունդ­նե­րի հոգևոր կա­րիք­նե­րը
• «Լճա­շեն­ցի­նե­րի միա­վոր­ման» դռ­նե­րը բաց են բո­լոր լճա­շեն­ցի­նե­րի առջև
• «Ար­տա­կարգ դրու­թ­յու­նը կանց­նի, բայց բո­լոր ծնող­նե­րի, ա­շա­կերտ­նե­րի, ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար կմ­նա մի շատ լավ նո­րա­մու­ծու­թ­յուն՝ հե­ռա­վար ու­սու­ցու­մը»
• «ՌԴ-ն կա­րող է գնալ հա­րա­բե­րու­թ­յուն­նե­րի վատ­թա­րաց­ման ճա­նա­պար­հով, ե­թե Թուր­քիան շա­րու­նա­կի ազ­դե­ցու­թ­յան գո­տին ընդ­լայ­նե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նը»
• «Ռա­յա­նէյր»-ը հա­տուկ սպա­սար­կում է ի­րա­կա­նաց­նում
• Յա­կուտս­կի հայ­կա­կան կի­րակ­նօ­ր­յա դպ­րո­ցի սա­նե­րը նշե­ցին Ա­մա­նո­րը
• «Հա­յաս­տա­նը եր­գող ժայ­ռե­րի եր­կիր է, և ես ե­րա­զանք ու­նեմ նվա­գելու այդ ժայ­ռե­րի մեջ»
• Նպա­տա­կը դիր­քա­պահ զին­վո­րի անվ­տան­գու­թ­յունն է
• «Ադր­բե­ջա­նում պետք է տե­ղի ու­նե­նա հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թ­յուն, որ­պես­զի կա­ռու­ցո­ղա­կան երկ­խո­սու­թ­յուն ակն­կա­լենք»
• Յակուտսկի հայերն ակտիվ մասնակցություն են ունենում եկեղեցական բոլոր տոներին
• Ստամբուլում հաղթանակ է տարել ընդդիմությունը. ի՞նչ կանի Էրդողանը
• Քրիստոնեական և հոգևոր գիտելիքների ճիշտ ուղղորդում դասընթացի միջոցով
• «Ինձ համար Արամ Իլյիչը սրբություն է»
• «ԱԳՆ-ն պետք է ավելի շատ կենտրոնանա հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, քան Ցեղասպանության ճանաչման խնդրի վրա»

Մեկնաբանություններ