Բյուզանդիայի կայսրն ընտրվա՞ծ է, առջևում էլ Կոստանդնուպոլսի ազատագրո՞ւմն է

2016 թվականի մայիսի 28... Սակայն չենք խոսելու ո՛չ թուրքերի դեմ 1918 թ. մեր տարած հաղթանակների, ո՛չ էլ այն մասին, որ այն հաղթանակների գինը հայոց անկախության վերականգնումը եղավ: Քիչ է լինում, որ մենք ինքներս մտածենք այդ մասին, բայց փաստը մնում է փաստ: 1918-ին մեր պապերը ջախջախեցին թուրքերին, և այդ բանն արեցին Բյուզանդական կայսրության անկման և օսմանյան թուրքերի կողմից Կոստանդնուպոլիսը զավթելու նախօրեին: Հիշեցնենք՝ դա եղել է 1453 թվականի... մայիսի 29-ին: Դա հին աշխարհի, բյուզանդական քաղաքակրթության աշխարհի վերջն էր: Տասնմեկ դար Բոսֆորի ափին փռված էր մի քաղաք, որտեղ իմաստուն միտքը հիացմունքի առարկա էր, իսկ դասական անցյալի գիտությունն ու գրականությունը խնամքով ուսումնասիրում ու պահպանում էին: Առանց բյուզանդացի հետազոտողների ու ընդօրինակողների մենք հիմա այնքան էլ շատ բան չէինք իմանա Հին Հունաստանի փառահեղ գրականության մասին: Դա նաև մի քաղաք էր, որի կառավարիչները դարեր շարունակ խրախուսել էին արվեստի մի այնպիսի դպրոցի զարգացումը, որի նմանը չի եղել մարդկության պատմության մեջ, և որը հունական ողջախոհության ու խոր կրոնասիրության մի համաձուլվածք էր, որը արվեստի ստեղծագործություններում Սուրբ հոգու մարմնավորում և նյութականի նվիրագործություն էր տեսնում: Կոստանդնուպոլիսը վերազգային մեծ քաղաք էր, ուր առևտրի կողքին ծաղկում էր ապրում ազատ միտքը, և բնակիչներն իրենց համարում էին ոչ թե ինչ-որ ժողովուրդ, այլ Հունաստանի ու Հռոմի՝ քրիստոնեից հավատով օծված ժառանգներ:

Վիթխարի է Բյուզանդիայի բարգավաճման ու հզորության մեջ թե՛ սլավոնների, թե՛ հայերի ներդրած ավանդը: Դինաստիաներով են նրանք կառավարել որպես կայսրեր: Եվ ահա 563 տարի Կոստանդնուպոլիսը զավթված է, քաղաքի բոլոր քրիստոնեական սրբավայրերը, ըստ էության, պղծված են: Եթե չասենք քրիստոնյաների ցեղասպանությունը, ապա սրբությունների պղծումն սկսվել է 563 տարի առաջ: Իհարկե, ժամանակակից հայերի համար դժվար է պատկերացնել հետևանքների ամբողջ ծանրությունը, երևում է միայն այն մասը, որ մենք ինքներս ենք կրել, և որը 100 տարի է, ինչ «դժվարանում է» ճանաչել տխրահռչակ «քաղաքակիրթ աշխարհը», հատկապես նրա արևմտյան մասը: Պատմությունը պայմանական եղանակ չի հանդուրժում, ուստի և չարժե զբաղվել պարապ խոսակցություններով՝ իսկ ինչ կլիներ, եթե... Դավաճանները թուրքերի առջև բացեին Կոստանդնուպոլսի «դարպասը», ինչպես դրանից մոտավորապես երկու դար առաջ նույնքան դավաճանաբար արևմտյան խաչակիրների առջև էին բացել: Քրիստոնյաներին դավաճանած Պալեոլոգոսների դինաստիան կարողացա՛ն դուրս շպրտել Կոստանդնուպոլսից և վերականգնե՛լ Բյուզանդիան: Օսմանյան թուրքերին վռնդել ոչ ոք չկարողացավ, ու սրանք մինչ օրս վայելում են Բյուզանդիայի կազմի մեջ մտած ժողովուրդների հողերը: Բայց էությունը նույնն է. նրանք, ովքեր 13-րդ դարում քաղաքն ու երկիրը հանձնեցին Արևմուտքին, նույնպիսիք էլ 15-րդ դարում՝ թուրքերին:

Նրանք, ովքեր հանուն փողի պատրաստ էին դավաճանելու Արևելյան քրիստոնեությանը, հենց նրանք էլ (հոգու և ուղեղի կերտվածքով) մինչ օրս շարունակում են դավաճանել իրենց Արմատներին ու Ակունքներին, այսինքն, Կոստանդնուպոլսի և Բյուզանդիայի անկման դասը ոչ ոքի համար Իմաստնության դաս չդարձավ: Եվ սա արդեն լիովին վերաբերում է նաև արդի Հայաստանին ու հայերին:

Այս տարի մայիսի 28-ին պաշտոնական այցով Հունաստանում էր գտնվում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը: Եթե ձեզ այցի պաշտոնական օրակարգն է հետաքրքրում. խնդրեմ, կարդացեք, բազմաթիվ հրապարակումներ են եղել, հատկապես հունական լրատվամիջոցներում: Շատ ավելի ուշագրավ է այցի ոչ պաշտոնական մասը, որ եղել է մայիսի 29-ին: Բայց, ըստ էության, Ռուսաստանի առաջնորդն անմիջապես սկսեց... այցի ոչ պաշտոնական մասից, որովհետև Աթենքում նախագահի ինքնաթիռի վայրէջքից անմիջապես հետո բռնեց Աֆոն սուրբ լեռան ճամփան: Աֆոն սուրբ լեռը Հունաստանի հյուսիս-արևելքում գտնվող Քաղկիդիկի թերակղզու վերջնամասն է, որը հնուց ի վեր Հունաստանի և ամբողջ ուղղափառ աշխարհի վանական ու հանրահայտ հոգևոր կենտրոնն է: Աֆոնի կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ վաղեմի ժամանակներից ինտերնացիոնալ բնույթ է կրում: Աֆոնի վանականները հույներ են, ռուսներ, սերբեր, բուլղարներ, ռումիններ, վրացիներ և այլ ժողովուրդների ներկայացուցիչներ: Այդ թվում՝ մենակյաց հայեր. գաղտնիք չէ, որ կան հունա-ռուսական ուղղափառ եկեղեցու հետևորդ հայեր: Աֆոնի եկեղեցիներում պահվում են հայտնի սրբերի ու մեծ քրիստոնեական մասունքներ, որոնցից մեկը հունական Վատոպեդ վանքում պահվող Սուրբ Աստվածամոր գոտին է: Սուրբ լեռանը մենակյացների մշտական բնակության վայրի կարգավիճակի շնորհման մասին վկայող հնագույն օրենսդրական ակտը բյուզանդական Վասիլ 1-ին կայսեր Ոսկե կոնդակն է՝ տարածված 885 թվականին: Ներկայումս Աֆոնի հատուկ կարգավիճակը վավերագրված է Հունաստանի սահմանադրության 105-րդ հոդվածում, համաձայն որի, այն հունական պետության ինքնակառավարվող մաս է՝ մի յուրօրինակ ուղղափառ վանական պետություն: Հոգևոր առումով Սուրբ լեռը գտնվում է Տիեզերական պատրիարքության իրավազորության ներքո: Եվ դա շատ կարևոր է հիշել ըստ արժանվույն գնահատելու համար այն ամենը, ինչ տեղի ունեցավ 2016 թ. մայիսի 28-29-ին:

Մասնավորապես, ռուս մենակյացներն Աֆոնում ապրում են արդեն հազար տարի: Սուրբ լեռան վրա ռուս վանականների հազարամյա ներկայությունը նշելու նպատակով էլ հենց պայմանավորված էր Ռուսաստանի նախագահի ներկա ուղևորությունը: Աֆոնի մայրաքաղաք Կարեա քաղաքից էլ հենց Պուտինը մեկնեց ռուսական Սուրբ Պանտելեյմոնի վանք, որտեղ նրան ողջունեց ծայրագույն վարդապետ Երեմիան՝ մենաստանի 100-ամյա վանահայրը: Տաճարում Պուտինին դիմավորեց ավելի վաղ այստեղ եկած Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարք Կիրիլը: Այնուհետև կատարվեց գոհության աղոթք: Բազմաթիվ լրատվամիջոցներ նշել են, թե Հունաստանում Ռուսաստանի նախագահի գտնվելու մի մասը ուխտագնացություն էր: Ռուսաստանի առաջնորդին «կրնկակոխ» ուղեկցում էր Հունաստանի նախագահ Պրոկոպիս Պավլոպուլոսը, այնուհետև նրանց միացավ նաև Հունաստանի վարչապետ Ալեքսիս Ցիպրասը՝ արմատական ձախ ուժերի «Սիրիզ» կոալիցիայից: Ապա տեղի ունեցավ Պուտինի ու հունական ղեկավարների մամուլի լայն ասուլիսը: Խոսք չկա, Ռուսաստանի նախագահի արած հայտարարություններն էլ են հետաքրքրություն ներկայացնում: Բայց, որքան էլ տարօրինակ թվա, այդ հայտարարությունները կամ էլ այդ հայտարարություններում թույլ տրված թերասացությունները չէին, որ համընդհանուր հետաքրքրության արժանացան:

Վլադիմիր Պուտինը երկրորդ անգամ էր Աֆոն գալիս: Ռուսական ցարերն ու բարձրաստիճան պաշտոնյաները բախտ չեն ունեցել այստեղ լինելու: Առավել ևս՝ խորհրդային շրջանում ԽՄԿԿ կենտկոմի առաջին քարտուղարները: Պուտինը Աֆոնում 2005 թ. սեպտեմբերին էր եղել: Այն ժամանակ ուղևորության ընթացքում նա զրույց էր ունեցել սուրբ նահատակ և բժշկող Պանտելեյմոն վանքի վանահոր հետ, այցելել էր տաճարներ և վանական խցեր, ինչպես նաև վանականների կարի արհեստանոցներ, որտեղ վանականներին կարի նոր մեքենաներ էր խոստացել ուղարկել: 2001 թ. դեկտեմբերին ՌԴ նախագահին չէր հաջողվել լինել Աֆոնում՝ վատ եղանակի պատճառով, ինչը հնարավորություն չէր տվել ապահովելու Ռուսաստանի առաջնորդի անվտանգ թռիչքն ուղղաթիռով: Աֆոն լեռ թռչելու փոխարեն Պուտինը մեկնել էր Վերգինա քաղաք: Դրա հետ կապված սկսել էին տարածել, թե, իբր, «Աստվածածինը Ռուսաստանի նախագահին չի թողնում Աֆոն»: Հիմա, երևի, «Աստվածածինը Պուտինին թողել է Աֆոն»: Չարժե խառնվել Աստծո գործերին, ինչպես ասում են: Հունական կառավարամերձ «Կատիմերինի» թերթը համարում է, որ Ռուսաստանի նախագահը Աֆոնում իրեն «շատ համեստ է պահել, եթե չասենք՝ զուսպ»: Սա առանձնապես նկատելի է եղել բյուզանդական ոճով հանդիսավոր ընդունելության ֆոնին, որ Պուտինին ցուցաբերել են սուրբ համայնքի ղեկավարությունն ու մենակեցական եղբայրությունը: Թերթի կարծիքով, հյուրի «զգացմունքների դրսևորումներն անկեղծ էին, նա բարեպաշտ երկյուղածությամբ էր մոտենում սրբապատկերներին և չէր ձգտում իր ուղևորությունը վերածել քաղաքական շոուի»: Իսկ ընդհանուր առմամբ, նշում են տեղի լրատվամիջոցները, Պուտինի Աֆոն կատարած ուղևորությունը նշանակալի իրադարձություն եղավ ռուս-հունական հարաբերություններում: Եվ հատկապես հույներին դուր եկավ Անկարայի հետ Մոսկվայի հարաբերությունների առնչությամբ Ռուսաստանի ղեկավարի անկեղծությունը, ինչպես նաև կոշտ սկզբունքայնությունը Կիպրոսի հարցում և Հունաստանը բնական գազով ապահովելու պատրաստակամությունը, չնայած Եվրահանձնաժողովի պատճառով առաջացած ու պահպանվող դժվարություններին: Աղոթքի ժամանակ տեղի ունեցածի պատճառով ակամա հիշեցի 2005 թ. Պուտինի Աֆոն կատարելիք այցի կապակցությամբ տպագրված բուկլետը. «Աֆոնի պատմության մեջ առաջին անգամ այստեղ է եղել Ռուսաստանի կայսրը»:

Ձևակերպված էր հենց այսպես. չէ՞ որ նա գլխավորում է Ռուսաց պետությունը, այն ժամանակ բացատրում էին աֆոնցի վանականները: Աֆոնը, իրոք, եզակի գոյացություն է աշխարհի ժամանակակից քարտեզի վրա, Բյուզանդական կայսրության՝ հրաշալիորեն պահպանված մի կղզյակ: Եվ հենց աֆոնցի Ծեր Պայիսիա Սուրբլեռնցուն է պատկանում 25 տարի առաջ կատարված գուշակությունը. կլինի ռուս-թուրքական պատերազմ, և Ռուսիան կհաղթի, իսկ Թուրքիան կչքանա: Երիտասարդ տարիներին Պայիսիան, Աֆոն գալուց առաջ, 3,5 տարի ծառայել էր հունական բանակում որպես կապավոր: Վանականներին անվանում էր «Աստծո կապավորներ», իսկ սուրբ աղոթքը՝ մարդու հակաօդային պաշտպանություն: Պատահական չէ, երևի, որ աֆոնցի Ծերի շատ մարգարեություններ կապված են ռազմական թեմաների, տերմինների հետ: 2015 թ. հունվարին Տիեզերական պատրիարքության սրբազան սինոդը սրբադասեց նրան: Սուրբ Պայիսիան մտցվեց Ռուս ուղղափառ եկեղեցու օրացույցի մեջ: Արմագեդոնի մասին հունական վավերագրական ֆիլմում բերվում են Ծերի տպավորիչ խոսքերն այն մասին, թե թուրքերն իրենց գոտու մեջ իրենց հոգեհացը միշտ հետներն են պահում, այսինքն, մի ոտքով գերեզմանում են: Ամեն ինչ սկսվելու է Միջերկրական ծովում տեղի ունենալիք բախումից: Միջամտելու են ռուսները, և կատարվելու է այն, ինչ կանխատեսել է դեռ սուրբ Կոզմաս Էտոլիացին 18-րդ դարում: Կիրականանան հին երգի բառերը, որոնք դարձել են թուրքերի դեմ կենաց-մահու կռիվ տվող հույների հիմնը. «Օգնիր, սուրբ Գևորգ, օգնիր, սուրբ Կոզմաս, նորեն մենք վերցնենք Կոստանդնուպոլիսը և Սոֆիայի սուրբ տաճարը» (Սուրբ Կոզմասը հույն հայտնի վանական է, ուղղափառ քարոզիչ, թուրքերը նրան կախել են 1779 թվականին՝ որպես ռուսական գործակալի, սրբերի կարգն է դասվել Տիեզերական պատրիարքության կողմից՝ 1961 թվականին, սուրբ նահատակ Կոզմասը, բացի այլ գործերից, հայտնի է նաև իր մարգարեություններով):

Իսկ հիմա աղոթքի ժամանակ Աֆոնում կատարվածի մասին: Դա ոչ միայն խորհրդանշական ու առեղծվածային իրադարձություն է, որը կարող է (գոնե կուզեինք, որ այդպես լիներ) ազդեցություն գործել համաշխարհային պատմության հետագա ընթացքի վրա: Պուտինը նստել է գահին, զբաղեցրել այն աթոռը, որին բազմելու իրավունքն առաջ ունեցել են միայն բյուզանդական կայսրերը: Ընդ որում, աթոռի վրա փողփողում էին ռուսական և... բյուզանդական դրոշները: Ռուսաստանի նախագահից առաջ ոչ ոք այդ գահին չի նստել: Կոստանդնուպոլիսը դեռ ազատագրված չէ, բայց կայսերական գահն արդեն ստացել է իր տիրոջը: Եվ ով ինչ ուզում է ասի հիմա, սակայն կատարվածը սրբազան ու արարողական գործողություն է: Դա թագադրման, գահակալության օծման նման մի բան է: Աֆոնցի Ծերերը մեկ անգամ ևս Ռուսաստանը ճանաչեցին Երրորդ Հռոմ (ու չէ՞ որ չորրորդը չի լինելու, ինչպես 16-րդ դարում գրել է Պսկովի Եղիազարյան վանքի Ծեր Ֆիլոֆեյը) և Բյուզանդիայի ժառանգորդ, և ըստ էության օրհնել են Վլադիմիր «կայսեր» գահակալությունը:

Եվ, ի դեպ, Պուտինը բյուզանդական գահին նստեց նաև աղոթքից հետո: Սա շատ նուրբ դրվագ է. տաճարում Ռուսաստանի նախագահը փողկապով չէր: Մասոնական ճնշումը վերջնականորեն վերացված է, ինչպես ակնարկում են ոմանք: Տեսնենք:
Դա սոսկ Աֆոնցի Ծերերի ընտրությունը չէր. չէ՞ որ նրանք, հիշեցնենք, գտնվում են Տիեզերական պատրիարքության իրավազորության ներքո, այսինքն, քայլն արժանացել է Կոստանդնուպոլսի պատրիարքի, աշխարհի բոլոր ուղղափառ եկեղեցիների հավանությանը: Միաժամանակ, Հունաստանի նախագահ Պավլոպուլոսի և վարչապետ Ցիպրասի ներկայությունը նշանակում է, որ ընտրությունը հավանության են արժանացրել և ընդունել Հունաստանի իշխանությունները: Աշխարհը խուսափել չի կարող դրանից՝ 2016 թվականի մայիսից: Հիրավի, հետաքրքիր ու վտանգավոր ժամանակներում ենք ապրում:

Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ

Հեղինակի նյութեր

• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-3
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-2
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի- 2
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի-1
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Փա­շի­ն­յանն ա­մեն օր, կա­մա­վոր հրա­ժա­րա­կան չտա­լով, ըն­դա­մենն ա­պա­ցու­ցում է, որ հա­կա­հայ ու­ժե­րի դրա­ծո է
• Բաց հարց Ռու­սաս­տա­նի ԶԼՄ-նե­րին. Ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է ստել Ար­ցա­խի հար­ցում հա­յե­րի «մեղ­քի» մա­սին
• Ռու­սաս­տանը, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի թողտ­վու­թ­յամբ, Թուր­քիա­յին ներս է թո­ղել Այսր­կով­կա­սի մեր մա­սը
• Թուր­քիան մուտք է գոր­ծել տա­րա­ծաշր­ջան ու Ար­ցա­խից սպառ­նում է և՛ Ի­րա­նին, և՛ Ռու­սաս­տա­նին
• Փա­շի­ն­յան, խոս­տո­վա­նիր, գու­ցե Զան­գե­զուրն է՞լ եք ար­դեն վա­ճա­ռել թուր­քե­րին
• Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի մա­սը դա­վա­ճա­նել է ողջ հայ ժո­ղովր­դին
• Մեր ժո­ղովր­դին ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Անգ­լիան և Թուր­քիան դա­վա­ճան­նե­րի ձեռ­քով «Այսր­կով­կաս­յան Դեյ­թոն» են պար­տադ­րել
• «Ով խա­ղա­ղու­թ­յուն է ու­զում խայ­տա­ռա­կութ­յան գնով, կս­տա­նա և՛ պա­տե­րազմ, և՛ խայ­տա­ռա­կութ­յուն»
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ

Մեկնաբանություններ