«Ես մտածում եմ` կգնա՞մ, կվերադարձնե՞մ պապիս տունը, կապրե՞մ այնտեղ»

Մեքսիկայի հայկական համայնքը շուրջ 400 տարվա պատմություն ունի: Հայերն այստեղ մեծ թիվ չեն կազմել, բայց տեսանելի հետք են թողել: Օրինակ` Ջակոբո Հարությունյանն ամերիկյան մայր ցամաքում առաջինն է, որ հասել է գեներալի աստիճանի: 1915-ից հետո (հիմնականում 1922-1928 թթ.) Մեքսիկայում հայտնվել են ցեղասպանությունից փրկված հայ գաղթականներ:

Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոնում ԿԱՌԼՈՍ ԱՆԹԱՌԱՄՅԱՆԻ նախաձեռնությամբ բացված ցուցահանդեսը կրում էր «Մեքսիկայի հայերը» խորագիրը:
Կառլոս Անթառամյանը մարդաբան է: Զբաղվում է Մեքսիկայի հայկական գաղթավայրի պատմության և հայությանը վերաբերող թեմաների հետազոտությամբ։ Թեկնածուական թեզը վերաբերել է Հայոց ցեղասպանությանը։ Զբաղվում է նաև վավերագրությամբ` անդրադառնալով հայկական համայնքների պատմությանը, ինքնության, ցեղասպանության խնդիրներին: Մեխիկոյում հիմնադրել է «Այբբենգիմ» հրատարակչությունը, որտեղ հրատարակվել են Մեքսիկայի հայերին վերաբերող «Արարատից Պոպոկատեպետլ» (2011) գիրքը և Համբարձում Չիթճյանի հուշերի իսպաներեն թարգմանությունը, որը Մեքսիկայում հրատարակված առաջին գիրքն է` նվիրված Հայոց ցեղասպանությանը:

Մեզ հետ զրույցում Կառլոս Անթառամյանն ասաց, որ Մեխիկոյում ինկվիզիցիայի արխիվներում հայտնաբերել է 1632 թվականին Ֆրանսիսկո Մարտինիի` մեղքերի համար թողություն ստանալու փաստաթուղթը` գրված հայերեն, և հայկական այբուբենը` իսպաներեն թարգմանությամբ: Գտնվել է նաև հարյուր տարի անց գրված մեկ այլ փաստաթուղթ, որտեղ նշվում է, որ Ֆրանսիսկո Մարտինին ազգությամբ հայ է:

Կառլոս Անթառամյանը ծնվել է 1972-ին, Մեխիկոյում` Էդուարդո Անթառամյանի և իսպանա-հնդկացիական ծագումով մեքսիկուհու ընտանիքում։ Հայրական մեծ մայրը՝ Վիկտորյան, ծնվել է Պոլսում, պապը՝ Կարապետը, ով ցեղասպանությունը վերապրածներից է, Խարբերդի Խոշի գյուղում։ 1930-ին փաստացի գրանցված 350 հայ է եղել Մեքսիկայում, թեև իրականում նրանց թիվը հասել է 500-ի: Հայությունն այդ երկրում որպես համայնք չի կայացել: Նրանք կարծել են, որ Մեքսիկայում հանգրվանել են ժամանակավորապես և սեփական համայնքը հիմնելու փոխարեն փորձել են ամրացնել կապերը այլ գաղթօջախների, հատկապես ԱՄՆ-ի հայության հետ, մեկնել Կալիֆոռնիա, Ֆրեզնո, որտեղ հայերը մեծ թիվ են կազմում, կան հայկական դպրոցներ, եկեղեցի։ Մեքսիկայում չեն ստեղծվել ազգային ինքնության պահպանման անհրաժեշտ հաստատություններ` դպրոց, եկեղեցի, սակայն որոշ ժամանակ գործել են Հայ հեղափոխական դաշնակցության և Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության մասնաճյուղերը:

«25-միլիոնանոց քաղաքում 1960-ականներին 1000 հայ է ապրել,- նշեց զրուցակիցս:- Այսօր հայերի թիվը հասնում է 2000-ի: Ասես երկու համայնք լինի` ցեղասպանությունից մազապուրծների սերունդը և Հայաստանից ու այլ երկրներից գնացածների: Ի տարբերություն ցեղասպանություն վերապրածների` վերջիններս գալիս էին ունեցվածքով` գրքեր ունեին, կարպետներ, գումար: Ցեղասպանություն վերապրածները, ովքեր ճամբարներում էին եղել, Մեքսիկա ներմուծեցին որբանոցում սովորած արհեստները: Շատերը զբաղվում էին կոշիկի արտադրությամբ, խանութներ էին բացում: Այսօր արդեն Հայաստանից Մեքսիկա են գալիս տարբեր մասնագիտությունների տեր մարդիկ, հիմնականում մտավորականներ` գիտնականներ, ճարտարապետներ, երաժիշտներ, նկարիչներ: Մեքսիկայի Ազգային համալսարանում 10-15 հայաստանցի մասնագետ կա` ֆիզիկոսներ, աստղագետներ, բժիշկներ, տարբեր քաղաքների (Մեխիկո, Ակապուլկո, Կերետարո, Չիհուահուա) նվագախմբերում շուրջ 50 հայ երաժիշտ կա»:

Կառլոս Անթառամյանի համոզմամբ` արտագաղթը մեծ խնդիր է Հայաստանի համար: Երկրից հեռանում են մտավորականները, ուղեղների արտահոսք է. «Արցախից նոր եմ վերադարձել: Մենք կռվում ենք, պայքարում մի բանի համար, գնում, տեսնում ենք՝ դատարկ է»:
Մեր հայրենակիցը նշեց, որ նպատակ կա առևտրային հարաբերություններ զարգացնելու Հայաստանի և Մեքսիկայի միջև: Հայկական «Ջերմուկը», կոնյակը, ընկույզը կվաճառվեն Մեքսիկայի խանութներում: «Դա գուցե օգնի Հայաստանի արդյունաբերությանը ու միգուցե մարդիկ չարտագաղթեն»,- ասաց նա:

«Հայկական շունչն այսօր նկատելի՞ է, առանձնանո՞ւմ են հայերին պատկանող հաստատությունները»,- հետաքրքրվեցի: Ասաց, որ Մեքսիկայում կա կոշիկի խանութ, որտեղ փակցված է հայկական դրոշը, «Մաղաքյան» կոշիկների և հովանոցների խանութ, «Արարատ» ռեստորան, որը բացել է Խրիմյան հայրիկի թոռը: Ավելին` այս երկրում կա 9 փոքր գյուղ` Արմենիա անունով: Հավանաբար «Արմենիա» անունը վերցրել են Աստվածաշնչից:
Անցած տարի Մեքսիկայում բացվել է հայկական դեսպանատուն, որը հավաքատեղի է տեղի հայերի համար: Հավանական է, որ ապագայում մի փոքր եկեղեցի հիմնադրվի:

Մեքսիկան 2013-ին Խոջալուի դեպքերն ընդունել է որպես ցեղասպանություն: Կառլոսը նշեց, որ ադրբեջանցիները հասել են դրան` օգտագործելով լծակները, կաշառելով պատգամավորներին. «Երբ Ադրբեջանի դեսպանատունը մայրաքաղաքում կանգնեցրեց Հեյդար Ալիևի հուշարձանը, դա վերջնականապես ոտքի հանեց տեղի հայերին: Նրանք սկսեցին համախմբվել, պայքարել հուշարձանի ապամոնտաժման համար: Հիսուն տարվա մեջ առաջին անգամ ոգեկոչեցին Ապրիլի 24-ը:
Ցեղասպանության հարյուրերորդ տարելիցին երկրի լավագույն թանգարաններից մեկում` Հանդուրժողականության թանգարանում, կազմակերպեցինք Մեծ եղեռնին նվիրված ցուցահանդես, որը պետք է կրեր «Բաց վերք» խորագիրը: Բայց թուրքերի «ջանքերով» խորագիրն արգելվեց: Ցեղասպանության պատմությունը ներայացնող այդ ցուցահանդեսը ներկայումս բացվել է Գլենդելում»:

Մեքսիկայի մասնավոր հեռուստաընկերություններից մեկը հեռարձակել է Հռոմի պապի այցը Հայաստան: Այցը լուսաբանել է Կառլոսը: Պապի մոտեցումը ցեղասպանության ճանաչման հարցում, զրուցակցիս կարծիքով, մեծ դեր կարող է խաղալ: Նրա խոսքով` պետք է բոլոր զենքերն օգտագործել:

«Իբրև մարդաբան ուսումնասիրել եք հայ համայնքների պատմությունը, կարո՞ղ եք նշել հետաքրքիր հատկանիշներ, որոնցով առանձնանում են հայերը»,- հետաքրքրվեցի:
«Նահատակ, կարոտ, ամոթ է. սրանք գաղափարներ են, որ բնորոշ են հայ ազգին, հայկական մշակույթին: Հայերը սփռված են աշխարհով մեկ, բայց նաև կապված են իրար հետ: Ես Մեքսիկայում անգլերենով կարդում եմ նորություն, որը պատմում է Լիբանանում ապրող հայի մասին: Հայը աշխարհաքաղաքացի է: Ամենուր իր տունն է: Ինքնությունը, ավանդույթները պահպանելը չեն խանգարում աշխարհաքաղաքացի լինելուն: Ես, օրինակ, և՛ մեքսիկացի եմ, և՛ հայ»,- եզրահանգեց Կառլոս Անթառամյանը:

Խոսեցինք նաև լեզվի խնդրի մասին: Ակնհայտ է, որ Մեքսիկա գնացող հայերի երկրորդ-երրորդ սերունդն էլ հայերենի չի տիրապետում: Կառլոսն ասաց, որ Մեքսիկայում հայերենի դասընթացներ են կազմակերպելու, մեծ հետաքրքրություն կա. «Կարևոր է լեզուն, բայց նաև կարևոր է պատմությունդ իմանալը, ինքնությունդ գիտակցելը: Ես անգլերեն եմ խոսում, բայց անգլիացի չեմ, ես ֆրանսերեն եմ խոսում, բայց ինձ ֆրանսիացի չեմ զգում: Ես ինձ մեքսիկահայ եմ զգում: Քիչ բան գիտեմ լեզվի մասին, բայց շատ բան գիտեմ պատմության մասին: Ես եղել եմ պապիս տանը` Խարբերդում, եղել եմ Հայաստանում: Կապված եմ Հայաստան աշխարհի հետ»:
Կառլոսը նկարահանել է ֆիլմ` «Ինչպես վերադարձա իմ պապիկի տուն» վերնագրով: Այդ տանն ապրող մարդը` ազգությամբ քուրդ, ասել է, որ այստեղ ամեն ինչ հայկական է՝ ծառերը, թռչունները, գինին: Անգամ առաջարկել է գնալ քաղաքապետարան ու տունը ձևակերպել Կառլոսի անունով:

«Ես մտածում եմ` կգնա՞մ, կվերադարձնե՞մ պապիս տունը, կապրե՞մ այնտեղ: Պատրա՞ստ ենք վերադառնալու: Ես վերադարձա Հայաստան: Վավերագրական ֆիլմը պատմում է իմ վերադարձի մասին»,- ասաց զրուցակցս:
Առաջին անգամ 2003-ին է եկել Հայաստան: Ասացի` բավական ուշ: Հայերենով ասաց` փող չկար:

Կառլոսը միացել է նաև «Եկ Արցախ» ֆլեշ-մոբին: Նկարները տեղադրել է համացանցում` օգտագործել «Եկ Արցախ» հաշթեգը:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ