«Չպետք է մոռանալ, որ «Գարունը» չի կարող լինել ավանդական. այն երբեք այդպիսին չի եղել»

«Իրատեսի» հյուրը «Գարուն» գրական-գեղարվեստական, հասարակական ամսագրի գլխավոր խմբագիր, բանաստեղծ ԱՇՈՏ ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆՆ է: Զրույցի թեման գրական դաշտում առկա փոփոխություններն են, խնդիրներն ու ձեռքբերումները:

«ԳՐԱԿԱՆ ՄԱՄՈՒԼԸ ՄԻ՛ՇՏ Է ԽՆԴԻՐՆԵՐ ՈՒՆԵՑԵԼ»

-Մեր օրերում, երբ համացանցը ողողված է տարաբնույթ նյութերով, գրական կայքերն ու բլոգները գրական բազմաժանր նյութեր են առաջարկում, ի՞նչ պետք է առաջարկի գրական պարբերականը, տվյալ դեպքում` «Գարունը», ընթերցողի սեղանի ամսագիրը դառնալու համար: Մի ժամանակ ոչ թե պարզապես գնում էին, այլ համարից համար սպասում էին թերթերին, ամսագրերին:
-Գրական մամուլը միշտ է խնդիրներ ունեցել: Պարզապես ժամանակի հետ փոխվում է խնդիրների բնույթը: Օրինակ, խորհրդային տարիներին գրական մամուլը և ընդհանրապես ցանկացած մամուլ չուներ ֆինանսական խնդիր, սակայն սա չի նշանակում, որ մամուլը խնդիրներ չի ունեցել: Այն տարիներին կուսակցությունը երբեմն իր համատիրական լծակներով բարձրացնում էր մամուլի դերը, որը ծառայեցնում էր ընդհանուր քարոզչությանը: Իհարկե, սա ամենալուրջ խնդիրն է մամուլի համար: Սակայն, չգիտես ինչու, այս խնդրի արծարծումը հաճախ շրջանցվում է: Չպետք է մոռանալ, որ «Գարունը» չի կարող լինել ավանդական, այն երբեք այդպիսին չի եղել, սակայն գիտեմ, որ շատերը հենց ավանդականն են ուզում այսօր: Մյուս կողմից էլ, լավ գիտեմ, որ այդ ավանդականը հենց հիասթափության առիթ կարող է դառնալ: Այսօր մամուլ ասելով պետք է հասկանալ նաև էլեկտրոնայինը, որը վերահսկելը մի փոքր դժվար է: Ոչ մի մամուլ չպետք է վերահսկի ու չի կարող վերահսկել մյուսին: Պարզապես, մենք շարունակելու ենք լինել լավագույններից:
-«Գարունի» էլեկտրոնային տարբերակի մասին ի՞նչ կասեք: Թվայնացվում են արխիվայի՞ն նյութերը:
-Այս տարվա առաջին կեսին մենք արդեն պատրաստի կունենանք «Գարունի» էլեկտրոնային կայքէջը: Սակայն կայքը չի լինելու սոսկ գրական տեքստերի հավաքատեղի, կայքը կունենա բազմաթիվ գործառույթներ, որոնք մեր գրական-էլեկտրոնային դաշտում պակասում են: Առայժմ չեմ ուզում մանրամասնել դրանց բնույթը: Իհարկե, կայքում կլինեն նաև «Գարունի» արխիվային նյութերը, սակայն դա առաջնային չենք համարում, քանի որ մեր ուշադրության կենտրոնում լինելու է առավելապես ստեղծվող գրականությունը: «Գարունի» արխիվացման գործում օժանդակելու համար արդեն մի քանի առաջարկներ ունենք:

«ԳՐԱՀՐԱՏԱՐԱԿՉԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ ԿԱՏԱՐԱԾ ՆՐԱ ՔԱՅԼԵՐԸ ԲԱՑ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅԱՆ
ԱՌԻԹ ՏՎԵՑԻՆ»

-Մշակույթի նախարար Արմեն Ամիրյանն իր պաշտոնավարման հենց սկզբից կարևորեց գրահրատարակչական ոլորտի բարեփոխումները: Պարզվեց, որ պետք է վերանայել ավանդական դարձած պետպատվերն ու պետաջակցությունը: Իրականացվում են, այսպես ասած, կառուցվածքային փոփոխություններ, իսկ գուցե ներքին` խորքային խնդիրները դո՞ւրս են մնում ուշադրությունից, և մեծ հաշվով, ոչինչ չի՞ փոխվում:
-Մշակույթի նախարար Արմեն Ամիրյանի ժրաջանությունն ու աշխատասիրությունը ողջունելի են, ու կարծում եմ, որ գրահրատարակչական ոլորտում կատարած նրա քայլերը բաց երկխոսության առիթ տվեցին, որին սպասում էին այս ոլորտի իրապես մտահոգ անձինք: Նկատել է պետք, որ այս փոփոխությունները էապես անհրաժեշտ էին գրական շուկայի ձևավորման համար, սակայն, մյուս կողմից, պետք է նկատել, որ, իրոք, որոշ նոր խնդիրներ են առաջ գալիս: Օրինակ, հրատարակչական լավ ռեսուրսներ ունեցող հրատարակչությունները, որոնք չունեն տպագրական համապատասխան ռեսուրսներ, կարող են լուրջ խնդիրներ ունենալ՝ հայտնվելով անհավասար մրցակցության մեջ, քանի որ մեզանում հրատարակչական գործը դեռևս կայացած բիզնես չէ՝ ի տարբերություն տպագրական բիզնեսի: Այսինքն, հրատարակչական գործը, որը տպագրական գործի մտավոր մասն է, դեռևս համապատասխանաբար չի վարձատրվում:
-Առաջնությունը տրվելու է մեր գրողներին դրսում ներկայացնելուն: Որքա՞ն է իրատեսական, ի՞նչ քայլեր պետք է արվեն: Չե՞ք կարծում, որ մենք այնքան էլ պատրաստ չենք դրան:
-Կարծում եմ, որ ոչ թե պատրաստ չենք, այլ բավական ուշացել ենք: Մենք փոքր շուկա ունենք և, որքան էլ հիմա տքնենք, չենք կարող այնպիսի հոնորար ապահովել, որը կբավականացնի գրողին միայն գրական աշխատանքով զբաղվել: Պետք է շուտափույթ, հնարավորինս շուտ փորձել հայաստանցի գրողին դուրս բերել միջազգային շուկա: Այս ուղղությամբ նաև գրողները պետք է մտածեն:

«ԱՄԵՆ ՃԻՇՏ ՈՒՂՂՈՐԴՈՒՄ ԸՆԹԵՐՑՈՂՆԵՐԻ ԹԻՎԸ ԿԱՎԵԼԱՑՆԻ ԵՎՍ ՄԵԿՈՎ»

-«Յոթերորդ տաղավար» գրախանութի փորձից դատելով` կարո՞ղ եք ասել` ի՞նչ է կարդում այսօրվա ընթերցողը, և ի՞նչն է ուշադրությունից դուրս մնում:
-Ճաշակները բազմազան են, բայց որ կարդում են, փաստ է: Վերջին շրջանում կրկին հետաքրքրություն են ցուցաբերում պոեզիայի նկատմամբ, որը, կարծես, անտեսված էր: Շատ են այն երիտասարդները, որոնք մտնում են գրախանութ և ցանկանում են ոչ թե որևէ կոնկրետ գիրք, այլ խորհուրդներ են ակնկալում: Սա նշանակում է, որ ցանկություն կա կարդալու, բայց նաև ուղղորդում են ուզում: Ամեն ճիշտ ուղղորդումը ընթերցողների թիվը կավելացնի ևս մեկով:
-Կա կարծիք, որ լավ գիրքը գտնում է իր ընթերցողին: Ի՞նչ դեր ունի գրքի սպառման համար գովազդը:
-Միանշանակ չի կարելի ասել, որ գրքի գովազդը կարող է գրականությանը ինչ-որ բան տալ, սակայն որ կօգնի գրքի վաճառքին, հաստատ է: Երբեմն ոչ արժեքավոր գրականությունը գովազդի շնորհիվ լավ վաճառք է ունենում. սա գրաշուկային է վերաբերում և կարող է կապ չունենալ գրականության հետ: Պետք է մտածել այնպես անել, որ լավ վաճառվի հենց լավ գրականությունը: Սա հասարակության զարգացածության խնդիրն է նաև: Ես չեմ ընդունում, երբ ասում են՝ կարևորը կարդալն է: Բարեբախտաբար, վերջին տարիներին մեծաթիվ լավ գրականություն է տպագրվել մեզանում, և արժեքավոր բան կարդալու մեծ ընտրություն կա:
-«Գրքախառնություն», «Գրաբուս»… ի՞նչ կասեք այս և նման նախաձեռնությունների մասին:
-Մենք ընթերցանության այնպիսի ցածր մակարդակ ունենք, որ դեռևս կարիք ունենք «գիրք» հասկացությունը իրադարձություն դարձնելու: Մեզ պե՛տք է, որ գիրքը իրադարձություն դառնա: Դա կսթափեցնի նաև որոշ հրատարակիչների, որոնք պետք է մտածեն իրենց ստեղծած գիրքն էլ իրադարձություն դարձնելու մասին: Դա կսթափեցնի որոշ գրողների, որպեսզի գրեն այնպիսի գրքեր, որոնք իրադարձություն կդառնան, ոչ թե ճանապարհ կբացվի գրամոլության համար: Գրողը պետք է մեր հասարակության էլիտան լինի, այս բառի դասական իմաստով, իսկ առանց իրադարձության չկա էլիտա:
-Կարելի՞ է ասել, որ «Գիրք նվիրելու օրը» վերածվել է համաքաղաքային տոնի: Ինքներդ ի՞նչ մասնակցություն եք ունեցել տոնին:
-Գիրք նվիրելու օրը տարեցտարի մեծ թափ է հավաքում, ինչն ինձ ուրախացնում է: Ցավոք, պիտի նշեմ, որ այս տարի տոնը նշելու հետ կապված հրապարակումներում գրեթե չհանդիպեցի տոնի նախապատմությանը: Տոնը առաջին անգամ նշվել է 2008 թվականին՝ Լևոն Անանյանի նախաձեռնությամբ: Այս տարի ինքս այցելել եմ երկու դպրոց, տոնի նախօրեին և հաջորդ օրը, քանի որ փետրվարի 19-ը կիրակի էր: Իհարկե, չեմ մոռացել նաև գրքեր տանել ինձ հետ:

«ԹՎՈՒՄ Է` ՀԱՅ ՄԱՆԿԱԳԻՐՆԵՐԸ ԱՆՏԵՂՅԱԿ ԵՆ, ԹԵ ՈՒՐ Է ՀԱՍԵԼ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՄԱՆԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Մանկական գրականությունն ամենապահանջվածն է: Որքան գիտեմ` Թումանյանն ու Էքզյուպերին դիրքերը չեն զիջում: Ժամանակակից մանկագիրների գործերը ուշադրության արժանանո՞ւմ են: Ծնողները երեխաների համար գրքեր գնում են առաջին հերթին ի՞նչը հաշվի առնելով` հանրաճանաչությո՞ւնը, նկարազարդո՞ւմը, բովանդակությո՞ւնը, թե՞ արժեքը:
-Որքան նկատել եմ, ծնողները ավելի շատ գնում են 2-6 տարեկան երեխաների համար գրքեր: Այս գրքերն ունեն հատուկ ձայնային կամ այլ էֆեկտներ, որի համար էլ գրքերը չի կարելի էժան համարել, սակայն ամենավաճառվածն են: Ցավալի է, որ դրանից հետո կամաց-կամաց ծնողների խանդավառությունը նվազում է: Կարծում եմ, որ ժամանակակից մանկագրությունը նոր արահետների կարիք ունի: Թվում է՝ հայ մանկագիրները անտեղյակ են, թե ուր է հասել համաշխարհային մանկագրությունը:
-Ձեր «Սատանիկ-Պատանիկի արկածները» գրքի մասին ի՞նչ կասեք:
-«Սատանիկ-Պատանիկի արկածները» մանուկների համար գրված իմ առաջին գործն է: Գրել եմ մեկ տարի առաջ, սակայն հիմա նայելով նրա հերոսներին, թվում է, ինչ-որ բան կիսատ է արված: Անպայման վերադառնալու եմ այս հեքիաթ-վիպակին և այն վեպ եմ դարձնելու: Կարծում եմ, որ այս գործից լավ մուլտֆիլմ կամ ներկայացում կստացվի: Գործն ունի նաև քաղաքական ենթատեքստ, սակայն այստեղ բարու հաղթանակը չէ չարի նկատմամբ, այլ երեխաների երջանկության համար միավորվելու գաղափարը: Ստեղծագործելու համար, թվում է, ժամանակ չի մնում, երբեմն նույնիսկ հուսահատվելու աստիճանի ճնշվում եմ, որ չեմ հասցնում, բայց տարի-տարի կուտակվում են ինչ-որ թղթեր, նշումներ, որոնք ի մի բերելու ժամանակն է գալիս:
-Բանաստեղծը մանկագրին չի՞ խանգարում:
-Չեմ մտածել այդ մասին: Ավելին, հիմա արդեն գրեթե պատրաստ է արձակ մի ժողովածու:

«ԱՅՍՕՐ ՇԱՏ ԹՈՒՅԼ Է ԱՐՎԵՍՏԻ ՏԱՐԲԵՐ ՃՅՈՒՂԵՐԻ ԿԱՊԸ»

-«Կյանք ու կռիվ» ֆիլմի հիման վրա գիրք է գրվում: Արտերկրի փորձը` կինոյի սցենարը գրականության վերածելու, ըստ Ձեզ, ի՞նչ հաջողություն կունենա մեզանում:
-Նման բան մեզ մոտ առաջին անգամ է լինելու: Կարծում եմ, սա ցույց է տալիս, որ մեր հրատարակիչները պրպտում են, փորձում են հնարամտությամբ մրցակցել: Ինձ դուր է գալիս այս որոնումների ճանապարհը: Որքան գիտեմ, նախաձեռնությունը «Զանգակ» հրատարակչությանն է, իսկ իրացնողը՝ Գուրգեն Խանջյանը: Սպասում եմ այս գրքին:
-Ի՞նչ եք կարծում, ժամանակակից հեղինակների հետ համագործակցելու դեպքում մեր կինոն, թատրոնը կտուժե՞ն, թե՞ կշահեն: Եվ ինչո՞ւ հիմնականում ընդհանուր եզրեր չեն գտնում մեր բեմադրիչներն ու գրողները:
-Այս թեմայով մի քանի զրույց ունեցել եմ մեր թատրոնի ներկայացուցիչների հետ: Ցավով պիտի նշեմ, որ նրանք մեծ մասամբ անհաղորդ են ժամանակակից, իրենց կողքին ստեղծվող գրականությանը: Թատրոնը պիտի սինթեզի իր ժամանակի և՛ գրականությունը, և՛ երաժշտությունը, և՛ կերպարվեստը: Ընդհանրապես, այսօր շատ թույլ է արվեստի տարբեր ճյուղերի կապը: Սա մշակույթի ոլորտի այսօրվա հիմնախնդիրն եմ համարում:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ