Թալեաթի հուշերը թարգմանող Համբարձում Գասպարյանը իր պատասխանում պատմում է նաև այն իրադարձությունների մասին, որոնց Թալեաթը արդեն չէր մասնակցում, բայց նրա ոգին կենդանի էր. «Ֆաշիստական Գերմանիայի պարտությանը նախորդող ամիսներին, եթե չեմ սխալվում, «Սովետական Հայաստան» թերթի 1945-ի մարտի 5-ի համարում լույս տեսավ Սովետական Հայաստանի կառավարության հայտարարությունը թուրքական կառավարության՝ սովետաթուրքական պայմանագիրը չեղյալ համարելու վերաբերյալ:

Հայերի դեմ Օսմանյան Թուրքիայի տարածքում ցեղասպանության երեք կազմակերպիչներից մեկի՝ Թալեաթի, հուշերը թարգմանած Հարություն Գասպարյանը հուշերին կցել է իր ընդարձակ մեկնություն-առարկությունները:

Նազարեթում աշխատող հնագետները ավարտել են այն տարածքի ուսումնասիրությունը, որտեղ, նրանց կարծիքով՝ կյանքի առաջին տարիներն է անցկացրել Հիսուս Քրիստոսը:

Նախագահ Սերժ Սարգսյանն ընդունել է իսրայելցի պատմաբան, ցեղասպանագետ Յաիր Աուրոնին: Նախագահը ողջունել է հյուրին՝ ընդգծելով, որ ուրախ է Երևանում կրկին հանդիպել հայ ժողովրդի լավագույն բարեկամներից մեկին:

1965 թվական, ապրիլի 24: Գարունը տաք էր Երևանում: Օրը կարծես սովորական էր: Աղմկոտ քաղաքի փողոցներում աշխատում էին տրամվայներն ու տրոլեյբուսները, ավտոբուսներն ու տաքսիները: Բոլորը գործի էին գնում:

1965-ի ապրիլի 21-ին արդեն Երևանի բնակչությունը կրկնապատկվել էր և օրեցօր ավելանում էր ի հաշիվ խորհրդային հանրապետությունների, հատկապես Վրաստանի, Ադրբեջանի հայության և սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների:

Վանը աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկն է. հիմնադրվել է մեր թվականությունից առաջ՝ IX դ. առաջին կեսում։ Հնագույն այդ շրջանում այն կոչվում էր Տուշպա։ Քաղաքը գտնվում է Վանա լճի արևելյան կողմում, լճափից մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա։

Զորավար Անդրանիկի ծննդյան 150-ամյակն էր ՏԱՐԻԵԼ ՀԱԿՈԲՅԱՆԻ հետ մեր հանդիպման առիթը։ Եվ զրույցը ուշագրավ մի քանի դրվագ բացահայտեց ժողովրդական հերոսի կյանքից։

Դատավարության ընթացքում կիսադատարկ դահլիճ, թեև մեծ, մտախոհ ու մտահոգ դեմքեր, աշխույժ անցուդարձ դահլիճում, գրառումներ, լուսանկարներ անող մարդիկ: Կինոխցիկը մի քանի անգամ կենտրոնանում է Արամի վրա, որ իր առջև դրված թղթին ինչ-որ բան է նկարում: Մի քանի անգամ նաև սկզբունքայինի վրա, որ մտախոհ լսում է:

Օսմանյան կայսրության տարածքում հայերի հանդեպ գործված ցեղասպանության պատմության վերաբերյալ «Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է տարածաշրջանային հարցերով փորձագետ-վերլուծաբան ՍԱՐԳԻՍ ՀԱՑՊԱՆՅԱՆԸ։