1909 թ. Բիթլիսի (Բաղեշի) նահանգն ուներ չորս գավառ՝ Բիթլիս, Սղերդ, Մուշ, Գենջ, տարածքը՝ 27 100 քառ. կմ: Առաջին աշխարհամարտի նախօրեին այստեղ ապրում էր 500 հազար բնակիչ, որից շուրջ 240 հազարը՝ հայ: Սոսկալի կոտորածներից փրկվեցին միայն բեկորներ՝ գաղթելով Արևելյան Հայաստան:

1.Ամիսներ հետո նշելու ենք հայոց մեծ ողբերգության` Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը: Հայագիտության մեջ չկա մի բնագավառ, որն ինչ-որ չափով կարողանա համադրվել Հայոց ցեղասպանության մասին ստեղծված գրականությանը: Բայց այդքանով հանդերձ այդ բնագավառում ևս չենք կարողանում հաղթահարել մեր կիսատ-պռատությունը, չենք կարողանում գոնե այդ բնագավառը ամբողջական ու ավարտուն տեսքի բերել:

Մասնագիտությամբ մանկավարժ, ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության ազգային ինստիտուտի աշխատակից Ալբերտ Միքայելյանը, ուսումնասիրելով գիտության, կրթության, կրոնի, մշակույթի, քաղաքականության, ռազմարվեստի և մարզական բնագավառներում զգալի ներդրում ունեցած հայ նշանավոր մարդկանց կյանքը, հրատարակել է «Հայոց երևելիներ» պատկերազարդ հանրագիտակը:

Ցեղասպանության դիվային ծրագրի կարևոր բաղկացուցիչ մասը հայ տղամարդկանցից «ձերբազատվելն» էր, որն իրականացվեց նրանց թուրքական բանակ զինակոչելով: Դրա նպատակը հայությանը դիմադրության հնարավորությունից զրկելն էր, բարոյազրկելով ու նրանց ընտանիքներն անպաշտպան թողնելով:

Ես կ'ապրէի մեր գիւղին մէջ, որը բաղկացած էր 90 տուներէ, որոնցմէ 50 տունը հայ էին, իսկ 40 տունը քիւրտ: Կþապրէի ես մեր ընտանիքի կազմին մէջ, որ կը բաղկանար 8 անդամներէ` ես, ամուսինս Մովսէս, աղջիկս Գոհարիկ, տղաս Ասքանազ, խորթ տղաս Սարգիս, իր կինը Ազնիւ, թոռս Վարազդատ և Պերճանոյշ, իսկ հիմա մնացեր ենք 4 հոգի, սպաննած են մէկ հոգի և մեռած են 2 հոգի:

Պատմական Տիգրանակերտ քաղաքի պեղումների ժամանակ իր տեսակով եզակի, վաղ քրիստոնեական դամբարան է հայտնաբերվել՝ ասել է Տիգրանակերտի արշավախմբի ղեկավար, պատմական գիտությունների դոկտոր Համլետ Պետրոսյանը։

Եվրոպացի Burchardus de Monte Sion-ը 1284 թ. այցելել է Կիլիկիա և ուշադրություն դարձնելով թագուհու ապարանքում գտնվող 40 ներքինի սպասավորների վրա` իր նոթերում նշել է, որ «այն ոճրագործները, որոնք թեթև հանցանք էին կատարել, ամորձատվում են, որպեսզի հայրերի ոճրագործություններն ընդօրինակող զավակներ չծնվեն»:

Մարութա սարի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու փլատակների տակից սեպագիր արձանագրություն և պատմական ժառանգության մնացորդներ են հայտնաբերվել. տեղեկացնում է թուրքական Mynet Haber կայքը։

Ցեղասպանությունը չճանաչած օտար երկրներից մեկի անբավ ֆինանսավորմամբ Հայաստանում հրատարակման է նախապատրաստվում «Նա, ով ինձ փրկեց» վերնագրով մի ժողովածու՝ 100-ամյակի «ընտիր» նվեր, որը ներկայացնելու է այն թուրքերին (և էլ չգիտենք ում), ովքեր եղեռնի ժամանակ հայերի են պատսպարել… Հասկանալի է, Հայաստանը ժողովրդավար, խոսքի ազատության երկիր է: Բայց մենք էլ իրավունք ունենք անուն առ անուն պարբերաբար ներկայացնելու նրանց, ովքեր վայրագություններ, բռնություններ ու սպանություններ են իրականացրել:

Քէօշկ գիւղը 25 տուն, 240 հայ բնակչութենէ: Նոյնպէս ունէր 1 եկեղեցի, որն գիւղին հետ միասին գրեթէ աւերակ է: Մեր գիւղը ալանցի ցեղէն Աղսին գիւղ բնակող Մհէ պէյի տրամադրութեան ներքոյ լինելով բռնապետական օրերէն ի վեր, հետևաբար մենք՝ բոլոր գիւղացիները, ինչպէս միշտ, 1914-ի պատերազմի ժամանակ ալ զերծ էինք զինուորագրութենէն: