1906 թ. Պողոս Նուբարի գլխավորությամբ Կահիրեում հիմնվեց Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը (ՀԲԸՄ), որի գոյության նախնական շրջանը կայացման տարիներ էին:

Մեծն բանաստեղծի ներքոբերյալ հոդվածը տպագրվել է 1916 թ. մայիսի 22-ին: 101 տարի անց արտատպելով Կովկասի հայոց բարեգործական ընկերության (ԿՀԲԸ) խորհրդին ուղղված հրապարակումը, կուզենայինք նշել, որ այստեղ պարունակվում են արդիականությունը չկորցրած որոշ դիտարկումներ:

Ահա տիպական մի դրվագ, որ հուշագրել է արձակագիր Վահագն Գրիգորյանը այդ օրերից. «Ժողովում պետք է քննարկվեր ԽՄԿԿ քաղբյուրոյի հերթական որոշումներից մեկը։ Ինչպես լինում էր նման դեպքերում, դահլիճն անուշադիր էր, շատերը տեղերում մասնավոր զրույցներով էին զբաղված, և Մ. Սարգսյանը, որ ի պաշտոնե դատապարտված էր կարդալու այդ մի քանի էջը, դադարեցրեց ընթերցումն ու ասաց. -Չարչարվողը ես եմ, դո՞ւք եք տանջվում։ Մի հինգ րոպե լուռ նստեք, կարդամ պրծնեմ էս անտերից...

Փարիզում Երվանդ Հակոբյանը հանդիպում է հրեա գործընկերներին: Թեպետ նրանք Երվանդի ուղարկած մարգարիտները վաճառել էին 1:10 հարաբերակցությամբ, այդուամենայնիվ վերջնահաշիվ են կազմում` ընդգրկելով նաև իրենց տրամադրած ֆինանսավորումը:

Հետստալինյան Խորհրդային Հայաստանի կյանքում ազգային զարթոնքի բոլոր հայտանիշներն առկա էին։ Ցեղասպանությունից վերապրած ժողովուրդը, Հայրենականի ահեղ կորուստներից պրկված, փորձում էր վերագտնել ինքն իրեն, իր խեղված ինքնությունը, որոնում էր իր կենաց ծառի կենսական արմատները, որ հնարավոր լիներ շարունակել դարավոր երթը այլևս անխոտոր, վերձիգ ճանապարհով։ Եվ այս տարիները դարավոր ճանապարհի բացառիկ հանգրվանը դարձան։

«Հայ ազգը` հակառակ իր կրած անհուն ու անվերջ դժբաղդութիւններուն` տակաւին իր մէջ կը պարունակէ բարոյական գանձեր, հոգեկան գեղեցկութիւններ, որոնք թաքուն մնացած են և պատեհ առիթներու կը սպասեն արտայայտուելու համար:

Չնայած երկրի ներքին ու արտաքին քաղաքականության մեջ ԽՍՀՄ վեցերորդ առաջնորդի «անձնական մեծ ներդրումին», ճգնաժամային երևույթները էկոնոմիկայում, ժողովրդական տնտեսության մեջ ավելի էին խորանում: Վերցնենք թեկուզ պետության տնտեսության վիճակի առավել ինտեգրալ բնորոշիչ միայն մեկ ոլորտ:

Դ. Վոլկոգոնովի տրամադրության տակ եղած մինչ այդ փակ հսկայական քանակությամբ արխիվային նյութերից (քաղբյուրոյի նիստերի արձանագրություններ և ուրիշ խիստ գաղտնի փաստաթղթեր) ես հավաստի տեղեկություն ստացա ոչ միայն ինձ հետաքրքրող հարցի՝ Սոլժենիցինին ԽՍՀՄ-ից արտաքսելու մասին որոշում կայացնելու մանրամասների, այլև 1983 թ. սեպտեմբերի 1-ին հարավկորեական «Բոինգ-447» ուղևորատար ինքնաթիռի բարբարոսական կործանման հանգամանքների քննարկման:

Բարեկամներիցս մեկը հարցրեց. -Դու 1914-1919 թթ. ժամանակահատվածի մասին գրեցիր իսկական ամերիկացիների ու ռուսների մասին, իսկ իսկական հայեր չկայի՞ն: -Կային, անշուշտ,- պատասխանեցի:

Ջավախքի Ալաստան գյուղի բնակիչները գաղթել են Կարնո գավառի Արծաթի գյուղից 1829-30 թթ. Մեծ տարհանման ժամանակ, երբ Ադրիանապոլսի ռսաթրքական հաշտության պայմանագրով, առ և տուրի արդյունքում, ի շարս մի շարք հայկական շրջանների, յաթաղանակիրներին նվիրաբերվեց Էրզրումը՝ իր շրջակա գյուղերով, և տեղաբնակ հայության մի պատկառելի զանգված, հայտնվելով գոյատևման փակուղու առջև և խուսափելով արյունարբու հրեշի անխուսափելի վրեժխնդրությունից (բացի սպանդից ու թալանից, նրանից այլ ակնկալությունն անմտություն էր), նախընտրեց լքել հայրենի բնօրրանը: