«Ժուռնալիստիկան չեն սովորում ինստիտուտներում, ժուռնալիստիկան սովորում են կյանքում»

irates.am-ի հարցերին պատասխանում է webtv.am մշակութային ինտերնետ հեռուստաընկերության տնօրեն Արայիկ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԸ.

-Պարոն Մանուկյան, ռուս հայտնի գրող Սերգեյ Դովլաթովն ասել է. «Ազատությունը միատեսակ բարեհաճ է թե՛ վատի, թե՛ լավի հանդեպ: Նրա ճառագայթների տակ նույն արագությամբ ծաղկում են և՛ թրաշուշանը, և՛ մարիխուանան…»: Ըստ Ձեզ՝ անկախությունից հետո ազատությունն ի՞նչ տվեց մեր մամուլին, կարողացա՞նք արդյոք լիարժեք օգտագործել այդ ազատությունը:

-Շատ բարդ և տարողունակ հարց եք տալիս: Հետահայաց նայելիս, իհարկե, կարծում եմ, որ մենք պատրաստ չէինք այդ ազատությանը: Պատրաստ չէինք անկախությանը: Ես այն կարծիքին չեմ, որ մեր պապերը դարերով անկախություն են երազել, երազել են անկախ Հայաստան: Մենք այդ ամենը չափազանցում ենք: Ճիշտ այդպես ես այն կարծիքին չեմ, որ մենք շատ կարդացող կամ մշակութային ազգ ենք: 1990 թ. Լևոն Տեր-Պետրոսյանը այսպիսի միտք էր արտահայտել. «Անկախությունը տոն չէ»: Դա շատ խորիմաստ արտահայտություն է: Անկախությունը, իսկապես, տոն չէ, անկախությունն աշխատանք է, և պիտի փորձեինք աշխատանքով նվաճել այդ անկախությունը: Գուցե անկախության առաջին տարիներին ոգևորությունը շատ մեծ էր, գուցե մենք մտածում էինք, որ անկախությունից անմիջապես հետո կդառնանք ԱՄՆ կամ Եվրոպա: Բայց այդ պահին մենք չհասկացանք և գուցե չէինք էլ կարող հասկանալ, որ թե՛ հոգեբանորեն պատրաստ չէինք, թե՛ սոցիալապես, և թե՛ որպես հասարակություն, մեր մտածելակերպով, արժեհամակարգով պատրաստ չէինք: Այդ ամենն անդրադառնում էր նաև մեդիայի վրա: Միևնույն ժամանակ, անկախության առաջին տարիների մամուլն այսօրվա մամուլի հետ չունի համեմատության ոչ մի եզր: Այն տարիների մամուլը շատ հախուռն էր, նաև շատ հանդուգն էր: Իսկապես ազատություն կար այդ մամուլում, իսկապես կար ազատ խոսք: Կային տարբեր հոսանքներ, տարբեր ուղղություններ: Կուսակցական մամուլն էր շատ հզոր, լույս էր տեսնում մեծ տպաքանակներով: Մամուլն ավելի պրոֆեսիոնալ էր: Այն ժամանակվա երիտասարդ սերունդը, որն այսօր ներկայացնում է անվանի լրագրողների, պատասխանատու էր իր խոսքի նկատմամբ, որովհետև աշխատում էր փորձառու խմբագիրների հետ: Ցավով կարող եմ ասել նաև, որ նախորդ սերնդից ոչ բոլոր լրագրողները կարողացան հարմարվել նոր իրավիճակին և իրենց պրոֆեսիոնալիզմը փոխանցել նորերին: Մի ժամանակ ընկերներով մտածում էինք, թե ինչու մեզանում պարֆյոնովներ չեղան, պոզներներ չեղան: Գուցե երկրի սահմաններն են փոքր, գուցե արժեհամակարգային խնդիրներն են սեղմել, գուցե ավանդական մտածողության հարցերը կան, գուցե, իսկապես, մենք մեծ թռիչքների պատրաստ չենք: Գուցե հարցը «ո՞վ է հայը» հարցադրման մեջ է, իսկ Հրանտ Մաթևոսյանն ասում էր. «Չի ընկնում մինչև հատակը և չի բարձրանում ամենավերևը: Այդ մարդն է հայը»: Գուցե այսպես, չգիտեմ:
Այնուամենայնիվ, անկախությունից քսանհինգ տարի անց, ցավոք, ես դեռ հիշում եմ խորհրդային մամուլը: Հասկանալի է, որ այդ մամուլը պրոպագանդիստական էր, ուներ գաղափարախոսություն, կենտկոմի և կոմունիստական կուսակցության օրգանն էր և պետք է զբաղվեր նրա քարոզչությամբ: Այն ժամանակ պարզ է, որ ոչ ոք չէր կարող մամուլում քննադատել կենտկոմի առաջին քարտուղարին, գուցե` երկրորդին: Բայց նրանցից հետո շատերն էին այդ նոմենկլատուրայից հայտնվում մամուլի նշանառության տակ: Այն ժամանակ կային ժուռնալիստներ, որոնց անուններից անգամ այդ նոմենկլատուրայի մարդիկ ուղղակի սարսափում էին, թեկուզև իրենք էին «ստեղծել» այդ ժուռնալիստներին: Եվ շատ աղմկոտ հրապարակումներ են եղել, նույնիսկ 70-80-ական թվականներին, մինչև գորբաչովյան վերակառուցման շրջանը: Այն ժամանակ գոնե անդրադարձ կար մշակութային խնդիրներին, և այն բավականին ընդգծված էր մամուլում: Կար պետական գրաքննություն, բայց մենք փորձում էինք ամեն կերպ ինչ-որ բան անցկացնել: Անհնար էր այն ժամանակ հրապարակել որևէ փաստ, որը ստուգված չէր:
-Երկու տարի առաջ Դուք «Առավոտ» օրաթերթում հրապարակել էիք մամուլի այսօրվա վիճակին վերաբերող մի վերլուծություն, որտեղ շատ մռայլ գույներով էիք ներկայացրել այն: Իրո՞ք ամեն ինչ այդքան մռայլ է:
-Այո՛, մռայլ է: Դուք մեջբերեցիք Ս. Դովլաթովի խոսքերը: Ազատությունն ամենապատասխանատու բանն է աշխարհում: Ազատությունն ամբարտավանությունը չէ: Էլի Հրանտ Մաթևոսյանին մեջբերեմ: Ասում էր «քո ազատության սահմանները մինչև իմ ազատության սահմաններն են»: Հիմա բոլոր սահմանները խախտված են, ոչինչ հաշվի չի առնվում: Իհարկե, կան բացառություններ, կան մեդիաներ և լրագրողներ, անշուշտ, ովքեր ունեն շատ պատասխանատու վերաբերմունք: Խնդիրը համակարգային է:
-Տպագիր մամուլը չկարողացա՞վ բերել նոր որակ, նոր ասելիք:
-Կարծում եմ, չէ, չկարողացավ: Իրավիճակը փոխվել է: Այսօրվա թերթը չի կարող լինել քսան տարի առաջվա թերթը, քանի որ կա համացանց, անընդհատ կա տեղեկատվական հոսք: Մեր թերթերը, իրենց հիմնական մասով, իրենց դիզայնով ու մոտեցումներով մնացել են նույնը, ինչ քսան տարի առաջ էին: Այսօր Հայաստանում նույնիսկ չկա որակյալ թուղթ: Աշխարհում այսօր թերթերը տպագրվում են բոլորովին այլ թղթի վրա, իսկ Հայաստանում նույնիսկ գունավոր թերթ չկա: Եվ գինը չէ կարևորը: Այնպես չէ, որ թերթ գնելու փող չկա: Այսօր ՖԲ-ում ամեն երրորդ նկարը խորովածի սեղանների շուրջ է: Խնդիրն այլ տեղ է: Ո՞վ պետք է առավոտյան վճարի հազար դրամ, գնի յոթ թերթ և յոթում էլ կարդա նույն բանը: Այն ամենը, ինչ պետք է կարդան թերթերում, արդեն կարդացած են լինում: Այսօր «լուր» հասկացությունը թերթի համար վերացել է: Այսօր թերթը չի կարող լուր տալ, որովհետև լուրը վայրկենապես սպառվում է: Ամբողջ աշխարհում ի՞նչ է տեղի ունեցել: Թերթերն ընտրել են մասնագիտական ուղղվածության ճանապարհը: Այսօր կան մշակութային թերթեր, կան այլ ուղղվածության թերթեր` ֆինանսական, քաղաքական, կա դեղին մամուլ: Հայաստանում հնարավոր չէ տարբերակել, թե որն է դեղին մամուլը, որը՝ ոչ: Հայաստանում չկա թերթերի կառավարում, չկան մարքեթինգային մոտեցումներ: Խնդրի մյուս կողմն այն է, որ թերթերն իրենք բիզնես չեն: Ոչ մեկը Հայաստանում չի ուզում մեդիային նայել որպես բիզնեսի: Մեդիաները հիմնականում ֆինանսավորվում են քաղաքական որոշակի ուժերի, անհատների, հոսանքների կողմից: Նրանք շատ ավելի պրոպագանդիստական են, քան կոմունիստական շրջանի մամուլն էր: ՀՀԿ-ի, ԲՀԿ-ի, ՀԱԿ-ի հովանավորությունը վայելող մեդիայում Դուք չեք տեսնի այդ կուսակցությունների նույնիսկ ամենաջահելների հասցեին ուղղված որևէ քննադատական խոսք: Բայց անցյալ դարի 70-ական թվականներին այն ժամանակվա մարզպետներին, շրջկոմի քարտուղարներին և ամենատարբեր չինովնիկների ենթարկում էին լուրջ քննադատության: Նախկինում տոտալ պետական գրաքննություն էր տիրում մամուլում, այսօր կուսակցական գրաքննություն է, որն ավելի տոտալ բնույթ է կրում: Բոլորը քննադատում են թիրախավորված խմբերի: Եվ այն երիտասարդ աղջիկներին, որոնց ընդունում են աշխատանքի` որպես էժան աշխատուժ, նրանցից պատրաստում են ոչ թե պրոֆեսիոնալ ժուռնալիստներ, այլ հիմնականում, ցավոք, պրոֆեսիոնալ ինտրիգ որոնողներ:
-ՈՒկրաինայում անցյալ տարեվերջից սկսած իրադարձությունները «ջրի երես» հանեցին նաև այդ իրադարձությունները լուսաբանող տարբեր երկրների ԶԼՄ-ների խնդիրները: Հակամարտությունը, ողբերգությունը լուսաբանող շատ լրագրողներ հայտնվեցին խոցելի վիճակում, որովհետև այսօր էլ, պարզվեց, կիրառվում է «կացնային» քարոզչությունը:

-Նույն խնդիրները կան ամենուր, որովհետև մեդիան վարձահրավիրված է: Ամեն դեպքում Ռուսաստանում եղան լրագրողներ, ովքեր հրաժարվեցին իրենց աշխատանքից: Մեդիայի խնդիրներն ամբողջ աշխարհում նույնն են այսօր: Ինձ համար ամենակարևոր խնդիրներից մեկը պրոֆեսիոնալիզմի բացակայությունն է: Տեսեք, ինչ աշխարհաքաղաքական իրադարձություններ են տեղի ունենում՝ կապված Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի, Եվրոպայի, ՈՒկրաինայի, Սիրիայի, Մերձավոր Արևելքի խնդիրների հետ: Բացեք այսօրվա մեդիան և նայեք. լավագույն դեպքում երկու-երեք տողանոց լուրեր են, հնացած լուրեր հիմնականում:
Վերջերս ուկրաինացի լուսանկարիչ Յուրի Հարմաշն էր այցելել Հայաստան, ով հինգ հազար լուսանկար է արել Մայդանում, ամիսներ է անցկացրել այնտեղ: Այդ մարդն ամեն առիթով խոսեց Մայդանի մասին, բազմաթիվ հարցազրույցներ տվեց: Բացի մեկ-երկուսից, մեր լրագրողներից և ոչ մեկը չփորձեց այդ մարդուն «քամել»:
Ես կարծում եմ, որ փոփոխությունները պետք է սկսել կրթության ոլորտից: Գրեթե բոլոր բուհերը ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետներ ունեն: ՈՒմ է սա պետք: Ինչ են սովորում հինգ տարում` բակալավր, մագիստրատուրա, ասպիրանտուրա: Սա շատ յուրահատուկ ավանտյուրա է: Ընդհանրապես, ժուռնալիստիկան չեն սովորում ինստիտուտներում: Ժուռնալիստիկան սովորում են կյանքում, աշխատանքի մեջ: Ժուռնալիստիկան մարդուց պահանջում է ընդամենը գրելու ձիրք, տեսնելու կարողություն, կամային բնավորություն, համառություն ու էլի մի երկու էսպիսի բան: Մնացածը կարելի է վեց ամսում սերտել: «Օստանկինոն» հինգ-վեց ամսվա կուրսեր ունի ընդամենը, և նայեք, թե ինչ մարդկային ռեսուրս է «արտադրում», ինչ պրոֆեսիոնալ ռեսուրս: Եթե պետք է ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետ լինի, ուրեմն մեկը պետք է լինի և պետք է այնպիսի «արտադրանք» տա, որի որակն անվիճելի լինի:
-Ավտորիտար երկրներում հաճախ է պատահում, որ լրագրողի մասնագիտությունը և քաղաքացիական դիրքորոշումը միահյուսվում են: Կարծո՞ւմ եք, որ լրագրողը պետք է միշտ զերծ մնա դիրքորոշում հայտնելուց, երբ բախվում է բռնության դեպքերին և այլն:
-Ես կարծում եմ, որ եթե դու ժուռնալիստ ես, պետք է հստակ իմանաս, թե որն է ժուռնալիստի քո մասնագիտական պարտքը: Այսօր լրագրողներ կան, ում հաճախ թվում է, թե իրենք ամեն ինչի իրավունք ունեն, իրենց ամեն ինչ կարելի է, որովհետև իրենք լրագրող են: Մենք էլ պիտի ազնիվ լինենք մեզ հետ: Աշխարհում այսօր հենց լրագրության մեջ են ամենաշատը գործում չգրված կանոնները: Միջազգային կազմակերպությունները մեդիայի, լրագրողների աշխատանքները կանոնակարգելու համար 200-300 -էջանոց ուղեցույցներ են պատրաստում, որոնցում շատ պարզ գրված է, թե ինչ իրավունքներ և պարտականություններ ունեն լրագրողները: Իմ սերնդի լրագրողներն ավելի բարդ իրավիճակների են բախվել, խորհրդային բանակի հետ են բախվել, «Կոլցո» օպերացիայի միջով են անցել, պատերազմով են անցել, հարյուր հազարանոց հանրահավաքներով են անցել: Այդ խնդիրները եղել են միշտ, և լրագրողական պրոֆեսիոնալիզմից է կախված, թե ինչպես ես այդ ամենով անցնում:

-Մի վերջին «սադրիչ» հարց. եթե Ձեր առջև լիներ ընտրություն՝ կնախընտրեիք աշխատել կուսակցակա՞ն մամուլում, թե՞ որևէ օլիգարխի կողմից հովանավորվող:

-Ես նախընտրում եմ աշխատել իմ ստեղծած մշակութային հեռուստատեսությունում և աշխատում եմ: Իսկ որևէ տարբերություն կա՞ կուսակցական և օլիգարխի կողմից ֆինանսավորվող մեդիաների միջև այսօր Հայաստանում: Օլիգարխները չե՞ն այսօր կուսակցությունների ղեկավարները: ՈՒղղակի եթե որևէ մեկը նախընտրում է որևէ օլիգարխի մեդիայում բարգավաճել, իսկ ամեն մարդ ինքն է իր ընտրության տերը, բարոյական չէ հավատաքննիչի դիրքերից մրցակից օլիգարխներին մեդիաահաբեկչության ենթարկել, նրանց անգրագիտությունից խոսել անընդհատ, առանց հաշվի առնելու, որ իր բոսը Մեսրոպ Մաշտոցը չէ:

Զրուցեց Թագուհի ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Քաղաքացիական անհնազանդության հայկական տարբերակ կամ՝ «Արժեքների հեղափոխություն»
• ԲՀԿ-ն վերահաստատում է իր գերիշխող դիրքը
• Մետաքսի ճանապարհ՝ Սալոնիկից մինչև Մեղրի
• «Չկա բարեփոխումների ծրագիր»
• «Քինդեր-սյուրպրիզ»՝ եվրասիականացման նախաշեմին
• «Հարցերը փողոցում չեն լուծվում»
• Գայ Ֆոքսը՝ Երևանում
• Ռեսուրսնե՞րն են հաշվարկում
• «Դիմակների երթից» մեկ տարի անց
• «Ոչ մի քաղաքական իմաստ այնտեղ պետք չէ փնտրել»
• «Ոչ միայն սահմանադրության, այլև ողջ հասարակության հարցն է»
• «Արտահերթ ընտրություններ չեն սպասվում»
• ԲՀԿ-ն՝ լուրջ փորձության առջև
• «Հոկտեմբերի 30-ն այլ իմաստ ունի»
• Նստացույցի հարցում դեռ չկա կոնսենսուս
• Երջանիկ Աբգարյանը կարծում է, որ պետք է լավատես լինել
• Որքան են թափանցիկ գործում ՀՀ-ում հավատարմագրված դեսպանությունները
• Վիզաների դյուրացում ՀՀ-ի և ԵՄ-ի միջև
• Մնացել են նույն դիրքորոշմանը
• «Լուսանցքային լինելը պատիվ է մեզ համար»

Մեկնաբանություններ