Իրանը և Ադրբեջանը կարող են դառնալ մեկ համադաշնություն

Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանիի այցը Հայաստան հարուստ էր ոչ միայն ստորագրված փաստաթղթերով, որ ընդլայնում են երկկողմ բազմաոլորտ համագործակցությունը, այլև տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական ողնաշարի կառուցմամբ, որ տեսանելի ապագայում կարող է մեծ ներգործություն ունենալ իրադարձությունների հետագա ընթացքի վրա:

Իհարկե, Ադրբեջանի ու Թուրքիայի կողմից շրջափակման մեջ գտնվող Հայաստանի համար Սև ծովը Պարսից ծոցին կապող միջանցք դառնալու հեռանկարը տնտեսական զարգացման ու ներդրումների ներգրավման լուրջ հեռանկար է: Իրանի համար Հայաստանով ու Վրաստանով Սև ծով ու Եվրոպա ելքը, որ կարող է ունենալ և Ադրբեջանով, առանցքային նշանակության իրադարձություն է: Խոսքը միայն էկոնոմիկայի մասին չէ, թեպետ նաև էկոնոմիկայի մասին է՝ Իրանը Հայաստանի հետ իրականացնում է համատեղ տարբեր նախագծեր՝ դրսևորելով ապրանքաշրջանառության ծավալները մեծացնելու մտադրություն, Իրանն ուղղակի դուրս է գալիս մի երկիր, որ ԵԱՏՄ ու ՀԱՊԿ անդամ է: Բայց գլխավորը դա չէ: Երևանում Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանին կարևոր հայտարարություն արեց. «Հայաստանի Հանրապետությունը մենք համարում ենք բարեկամ երկիր և ցանկանում ենք մեր երկկողմ հարաբերությունները առավել ջերմ դարձնել ու զարգացնել: Մենք՝ երկու երկրներս, պատկանում ենք միևնույն մշակույթին ու քաղաքակրթությանը: Երկու երկրների հարաբերությունները միշտ ջերմ ու բարեկամական են եղել»: Իրանի և Հայաստանի միևնույն մշակույթին ու քաղաքակրթության պատկանելության թեզիսը հատուկ նշանակություն ունի: Իրանցի պատմաբանները կասկածներ չունեն, որ պարսիկներն ու հայերը դարերով, եթե ոչ հազարամյակներով, ապրել են կողք կողքի ու մեծ մասամբ գտել են փոխըմբռնումի ու համագործակցության ռացիոնալ լուծումներ: Եղել է, որ հայերին Պարսից կայսրությունում վերաբնակեցրել են ուրիշ շրջաններում կամ ստրկության են քշել, բայց սպանդ, ինչպես Օսմանյան կայսրությունում, չի եղել:

Մինչև XIX դարի սկիզբը ներկա Հայաստանի, ինչպես և Ադրբեջանի, տարածքը Պարսից կայսրության կազմում էր: Ռուս-պարսկական երկու պատերազմներից հետո XIX դարասկզբին անդրկովկասյան խանությունները միացվեցին Ռուսաստանին՝ իբրև Պարսից կայսրության նախկին տարածքներ, ոչ թե ադրբեջանական կամ հայկական: Սակայն Բաքուն, 1991-ից անկախանալուց հետո, պետական վարդապետության մակարդակով հայտարարում է, որ «հայերը ոչ թե ավտոխտոններ են, այլ ալոխտոններ Կովկասում, այսինքն՝ այդ տարածաշրջանում եկվոր էթնոս են»: Թեհրանը հրաժարվեց Բաքվի հետ գործակցությունից իսլամական համերաշխության հիմքի վրա և չմիացավ Հայաստանի շրջափակմանը: Այս առումով շրջանառվում է գաղափարը, որ Թեհրանը, ակտիվացնելով իր քաղաքականությունը Անդրկովկասում, միջուկային համաձայնագրից հետո, սկսել է հակակշիռ կառուցել Ադրբեջան-Իսրայել, Ադրբեջան-Թուրքիա, և ընդհանրապես՝ Ադրբեջան-Արևմուտք ալյանսներին: Բայց եթե Թուրքիային հանենք, Հայաստանն էլ գործակցում է իր արևմտյան գործընկերների հետ, իսկ Իսրայելի հետ հարաբերությունները թշնամանքի նախադրյալներ չունեն: Հայ փորձագետները համաձայն են, որ Երևանն ու Թել Ավիվը կարող էին բարեկամանալ, գլխավոր խոչընդոտը ոչ թե հայ-իրանական, այլ հայ-թուրքական և նույնիսկ հայ-ադրբեջանական հարաբերություններն են:

Թեհրանը գիտի, որ Հայաստանը երբեք իր դեմ Արևմուտքի ագրեսիվ գործողությունների պլացդարմ չի դառնա, մինչդեռ Ադրբեջանի հարցում ունի կասկածներ ու տագնապներ: Տարածաշրջանում ստեղծվում են հետաքրքիր «եռանկյուններ»: Դեռ վերջերս որոշ ռուս և բոլոր ադրբեջանցի փորձագետները Բաքվում Ադրբեջանի, Ռուսաստանի ու Իրանի նախագահների սամմիթից հետո, որտեղ քննարկվում էին հիմնականում «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային տրանսպորտային միջանցքի նախագծի իրականացման հարցերը, հաճույքով գրում էին, որ ստեղծվել է Ռուսաստան-Ադրբեջան-Իրան աշխարհաքաղաքական եռանկյուն, որը «զրկում է Հայաստանին իր համար շատ կարևոր երկու ռազմավարական դաշնակիցների աջակցությունից»՝ Ռուսաստանի ու Իրանի: Ռուսաստանի ու Թուրքիայի հարաբերությունների նորմալացումից հետո սկսեցին խոսել «Մոսկվա-Բաքու-Անկարա գործակցության շղթայի մասին»: Բայց սիրիական ուղղությունը որոշակիացրեց այլ դասավորություն՝ Մոսկվա-Անկարա-Թեհրան: Իսկ նախագահ Հասան Ռոհանիի Երևան այցից հետո ձևավորվում է Թեհրան-Երևան-Մոսկվա ալյանս: Գլխավոր եզրակացությունը՝ Անդրկովկասում Ռուսաստանից հետո ևս մեկ գլխավոր խաղացողի դերում այլևս ոչ թե Թուրքիան է հանդես գալիս, այլ՝ Իրանը, իսկ Ադրբեջանի նշանակությունը Ռուսաստանի ու Իրանի համար գործնականում հավասարվում է Հայաստանին: Ավելին՝ Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտի կարգավորման առումով Մոսկվան ու Թեհրանն ունեն հավասարահեռության դիրքորոշում, մինչդեռ Անկարան ամբողջությամբ աջակցում է Բաքվին: Ռուսաստանն ու Իրանը աշխարհաքաղաքական վերելքի մեջ են, Թուրքիան՝ վայրէջքի:

Մոսկվան ու Թեհրանը խաղը վարում են իրենց մերձավոր արտերկրում, Անկարան՝ պատմականորեն օտար դաշտում: Այսպիսին է տարածաշրջանում ուժերի ներկա պարադոքսալ հավասարակշռությունը՝ շիական Իրանը ռազմավարական հարաբերություններ է կառուցում քրիստոնյա Հայաստանի հետ, շիական Ադրբեջանը ռազմավարական ալյանս է կառուցում սուննի Թուրքիայի հետ: Բաքուն ազդարարում է «Մեծ Ադրբեջանի» ստեղծման նախագիծը՝ նկատի ունենալով հյուսիսային ու հարավային ուղղությունները, հետևաբար, հավանական է, որ Թեհրանը կարող է ներկա Ադրբեջանի հետ համադաշնություն ստեղծել: Իսկ Անկարան ու Բաքուն նման հեռանկար չունեն: Մոսկվան ակտիվորեն համագործակցում է, հաճախ մարտավարական նկատառումներով, և Իրանի, և Թուրքիայի հետ, ռազմաքաղաքական ու տնտեսական դաշինքի մեջ է Հայաստանի հետ: Արդյունքում հեռանկարներ են ստեղծվում տարածաշրջանային անվտանգության համակարգի ձևավորման ռուսական նախկին նախաձեռնության իրականացման համար «3+1» (Անդրկովկաս + Ռուսաստան) բանաձևով, բայց այսօր այդ սխեմային կարող է միանալ և Իրանը: Իսկ Թուրքիան կարող է հայտնվել բանակցությունների այդ սեղանի շուրջ միայն Հայաստանի հետ հարաբերությունների նորմալացումից հետո և ինչպես գրում է թուրքական Daily Sabah-ը, այն դեպքում, եթե «կկողմնորոշվի սեփական ազգային շահերի, այլ ոչ թե ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքական ֆանտազիաների ուղղությամբ, որ շատ թանկ նստեցին»:
Ստանիսլավ ՏԱՐԱՍՈՎ, REGNUM

Հ.Գ. Դուք հասկացա՞ք՝ ինչպես է ձևավորվելու տարածաշրջանային անվտանգության համակարգ «3+1» (Անդրկովկաս + Ռուսաստան) բանաձևով, ես՝ ոչ: «3+1» բանաձևը նվազագույնը ֆիկցիա է, եթե հաշվի առնենք ոչ միայն հայ-ադրբեջանական, այլև ռուս-վրացական հարաբերությունները, ավելի ճիշտ՝ Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտը և ռուս-վրացական կոնֆլիկտը Աբխազիայի ու Օսիայի պատճառով: Չկա այդ բանաձևը: ՈՒ եթե նույնիսկ լիներ, ինչո՞ւ պիտի Ադրբեջանը համաձայներ հայտնվել Իրանի կազմում՝ նույնիսկ դաշնային պետության ձևաչափով: Առավել ևս, եթե Անկարան դադարի «կողմնորոշվել ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքական ֆանտազիաների ուղղությամբ», հազիվ թե դա անդրադառնա հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների վրա՝ Վաշինգտոնը Անկարային երբեք չի «նշանակել» Բաքվի ավագ եղբայր՝ «երկու պետություն, մեկ ժողովուրդ» կարգախոսով:
Իրականում տարածաշրջանում կարող է ձևավորվել Իրան-Հայաստան-Վրաստան եռանկյունը, որին Մոսկվան ուզում է կցվել՝ չկորցնելու համար իր ներգործության քաղաքական ու տնտեսական լծակները, իսկ եթե չստացվի՝ սպառնում է Թուրքիա-Ադրբեջան-Ռուսաստան եռանկյունով՝ Իրանին թողնելով կողմնորոշվելու ընտրությունը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ