«Քրդերը հայրենիք չունեն»

Երեկ Իրաքյան Քրդստանում տեղի ունեցավ անկախության հանրաքվե: Այլ երկրների քրդական համայնքներում քվեարկությունն սկսվել է սեպտեմբերի 23-ից: Քվեաթերթիկում քրդերենով, արաբերենով, թուրքմեներենով և ասորերենով գրված է ընդամենը մեկ հարց՝ «Ցանկանու՞մ եք, որ Քրդստանի շրջանը և շրջանի կառավարումից դուրս գտնվող քրդական տարածքներն անկախ պետություն դառնան»: Եթե հանրաքվեն կայանա, ի՞նչ զարգացումներ են հնարավոր, աշխարհաքաղաքական ինչպիսի՞ շահեր են այս տարածաշրջանում բախվելու: Այս և այլ հարցերի շուրջ «Իրատեսը» զրուցեց քաղաքագետ ԼԵՎՈՆ ՇԻՐԻՆՅԱՆԻ հետ:

-Եթե քրդերն անկախանան, ի՞նչ կարող է փոխվել այս տարածաշրջանում:
-Եթե քրդերը հասնեն իրենց նպատակին, Միջին Արևելքում պատերազմն անխուսափելի է: Նախ` Թուրքիան կներխուժի այդ տարածաշրջան, նրան կօգնի Ռուսաստանը, Իրանը ևս Քրդական պետության հանդեպ բացասաբար է տրամադրված, որովհետև իր տարածքների խնդիրն է դրված: Կա անվիճելի ճշմարտություն` պետություն ստեղծելու համար հայրենիք պետք է ունենալ: Քրդերի համար անհայտ է, թե որն է իրենց հայրենիքը: Անկասկած, Արևմտյան Հայաստանը չէ: Եթե այդուհանդերձ, Քրդական պետությունը ստեղծվի, նշանակում է, որ նրա թիկունքում ԱՄՆ-ն է և առավելապես Իսրայելը: Հիմա հարց է` ԱՄՆ-ը և Իսրայելը վերոնշյալ պետությունների կամքին հակառա՞կ կգնան: Եթե իրենց պետք լինի, կգնան, իսկ քրդերի համար հաստատ չեն գնա: Ես հոռետես եմ` Քրդական պետություն չի լինելու: Հանրաքվե կանեն, բայց վերջին պահին հնարավոր է նահանջեն, այսինքն, իրենց վերջնագրերը տեղ կհասցնեն, իրենց փոքր փայաբաժինը կստանան: Կսպասեն, թե Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը, Թուրքիան ինչ կառաջարկեն իրենց, իհարկե, վերջինս միայն ցեղասպանություն «կառաջարկի» ու կփորձի էլ: ՈՒ դրանով հարցը «կլմնցնեն»:
-Եթե, այդուհանդերձ, քրդերին հաջողվի սեփական պետություն ունենալ, Հայաստանն ի՞նչ վտանգների առջև կարող է հայտնվել:
-Հայաստանի տարածքների հարցը դրվելու է այլ ռակուրսով: Հայկական կողմը պետք է շատ լավ տիրապետի Վուդրո Վիլսոնի Իրավարար վճռի բովանդակությանը, ոչ թե Սևրի դաշնագրին: Մեզանում դրանք նույնացնում են, այնինչ բոլորովին այլ փաստաթղթերի հետ գործ ունենք: Իրավարար վճիռը ծնվել է 1920-ի ապրիլին` Սան Ռեմոյի խորհրդաժողովում, որտեղ Անտանտի պետությունները խնդրեցին Վիլսոնին Իրավարար վճռով սահմաններ գծել, ինչն արվեց նոյեմբերին և հրապարակվեց արդեն 1921-ին: Այս հարցը պետք է լավ ուսումնասիրել, դրան զուգահեռ Հայաստանը պետք է միշտ պատրաստ պահի իր բանակը ցանկացած գործողությունների համար, որպեսզի կարողանանք զբաղեցնել այն տարածքները, որոնք ի վերուստ մեզ էին վերապահված:
-Փաստորեն, պատերազմի վտանգը մե՞ծ է, եթե քրդերը պետություն ստեղծելու ճանապարհից հետ չկանգնեն:
-Այո, թուրքերն արդեն իրենց բանակը կենտրոնացրել են, նրանք կփորձեն ցեղասպանություն անել: Համաշխարհային հանրությունն այս օրերին ապավինում է քրդերի առողջ բանականությանը, բայց ինչպես թուրքերը, քրդերն էլ առողջ բանականություն չունեն: Նրանք ունեն բնազդ` մորթել, ուրիշինը սեփականել: Այս տրամաբանությամբ հնարավոր է ոչ տրամաբանական քայլեր լինեն, ինչը նշանակում է ռազմական գործողությունների սկսում: Այստեղ բազմաթիվ տերությունների շահեր են բախվելու, որովհետև քրդերը հայրենիք չունեն: Այն, ինչ նրանք իրենց հայրենիքն են համարում, այլ պետությունների տարածքներն են: Տեսեք, Արցախը հայկական հող է, որովհետև նրա վրա ստեղծվել են հայկական մշակույթ, քաղաքակրթություն, այսինքն, հայրենիքի գաղափարի հետ գործ ունենք: Որևէ մեկը կդժվարանա սա մերժել ու հերքել: Բայց քրդերի հայրենիքը ո՞րն է: Ասում են` հայկական Տավրոսի ներքևի մասը, բայց, անշուշտ, ոչ հայկական Տավրոսը: Իսկ այդ հատվածն էլ դառնում է արդեն Իրանի, Իրաքի մի հատվածը: Այնպես էլ չէ, որ շատերն ընդունում են, թե դա էլ քրդական հատված է:
-ՈՒնենալով ԱՄՆ-ի և Իսրայելի պես հզոր դաշնակիցներ, արդյո՞ք քրդերն իրենց վերջնանպատակին չեն կարող հասնել:
-Նրանք դաշնակից են մինչև ինչ-որ պահ: Այնպես, ինչպես Ռուսաստանը դաշնակից է մեզ, մինչև թուրքերի հետ կռվելը: Խոշոր պետությունների հաշիվներն ու խաղերը լրիվ այլ են: Այնպես որ, միանշանակ չենք կարող ասել, որ նրանք դաշնակիցներ են: Օրինակ, Իսրայելը որքանո՞վ է ի վիճակի հաղթահարելու դիմադրությունը, եթե կա Սաուդյան Արաբիա, որի հետ բարեկամություն է անում, նույնն է նաև Իրանի պարագան: Ասել է` բավական բարդ իրավիճակ է ստեղծվելու:
-Տեսակետ է հնչում, որ Քրդական պետությունը ստեղծվում է որպես Իսլամական պետությանը հակընդդեմ ուժ:
-Դա մանիպուլյացիայի փորձ է: Մինչ ԻՊ-ի ստեղծումը Քրդական պետության հարցը կար դեռևս Սևրի դաշնագրից: Այսինքն, տրամաբանական խեղաթյուրում է իրականացվում: Ի դեպ, Սևրի դաշնագրով ոչ թե քրդական ինքնուրույն պետություն, այլ ինքնավարություն է նախատեսվում, ինչն էլ ունեն:
-Այս իրավիճակում ի՞նչ դիրքորոշում պետք է ունենա Հայաստանը:
-Այս ողջ գործընթացում Հայաստանը շատ քիչ բան կարող է անել: Իրավիճակի սրացումը մեզ պարտադրում է նախ մեր բանակը մարտունակ պահել, դաշնակիցների հետ փոխադարձ գործողությունների ծրագիր մշակել, օրինակ, Ռուսաստանի բանակի հետ Սիրիայում խաղաղապահ ուժեր ունենալ: Շատ լավ կլիներ, որ հայերը Սիրիայում հայկական մի դիվիզիա ունենային, որը կարող էր ճգնաժամի ժամանակ մտնել Արևմտյան Հայաստան: Պետություններն այսպես են գոյատևում, խաշ-խորովածով չեն ապրում: Եթե ոչ թե ձևական, այլ իրական գործողություններ լինեն, միջազգային ուժերի խոշոր բախում կլինի: Բայց կարծում եմ` Ռուսաստանն ամեն ինչ կանի, որ լուրջ գործընթացներ տեղի չունենան, ու թուրքերի պահանջներն էլ բավարարվեն: Իսկ եթե Բարզանին խելքը թռցրել է ու մինչև վերջ է գնալու, լուրջ գործընթացներ են սկսվելու նաև Արևմտյան Հայաստանում:
-Վերադառնալով համաշխարհային զարգացումներին, արձանագրենք, որ ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների լարվածությունը գնալով նոր երանգներ է ստանում: Հնարավո՞ր է նրանց «պրկված նյարդերը» կոնֆլիկտային այսպիսի տարածաշրջաններում պայթեն:
-Պարոններ Թրամփը և Պուտինը կապի մեջ են: Այդ հակասությունները որքան էլ սրվեն, ինչ-որ պահի կկասեցվեն, քանի որ երկուսն էլ միջուկային գերտերություններ են ու իրար հավասարապես կոչնչացնեն: ԱՄՆ-ն ասում է, թե իրենց պոտենցիալը հարյուր անգամ բավարարում է ՌԴ-ն վերացնելու համար, վերջիններս էլ հակադարձում են, թե իրենք էլ նույնքան պոտենցիալ ունեն` ԱՄՆ-ը աշխարհի երեսից ջնջելու: Իսկ ես կարծում եմ, որ աշխարհը կործանելու համար մեկի պոտենցիալն էլ բավարար է: Տեսեք, ԱՄՆ-ը չի կարող մի Հյուսիսային Կորեայի հարց լուծել, դրա համար էլ նրանց բացարձակ պետք չէ մի նոր Կորեա էլ Քրդստանում ստեղծել: Այնպես որ, դեռ մեծ հարց է` ԱՄՆ-ն իսկապե՞ս ուզում է Քրդական պետություն, թե՞ ոչ:
-Այսօր աշխարհը կանգնել է միջուկային պատերազմի շեմին: ԱՄՆ-ի նախագահը ՄԱԿ-ի ամբիոնից սպառնաց վերացնել մի ողջ պետություն` Հյուսիսային Կորեան: Աշխարհի մյուս անկյուններում անկախացման գործընթացներ են` Կատալոնիայում, Իրաքյան Քրդստանում: Շարունակվում է նաև սիրիական ճգնաժամը: ՈՒ՞ր են տանում զարգացումները:
-Պատկերացնենք, որ աշխարհում կա մի հինգ-վեց այսբերգ: Ամենախոշորը ԱՄՆ-ն է, ավելի փոքրը` Չինաստանը, հետո` Եվրոպան: ԽՍՀՄ-ից հետո Ռուսաստանը «սկել» էր: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ավելի հզորացավ ԱՄՆ-ը, քանի որ աշխարհ «նայողը» ինքը մնաց, Եվրոպան ներգաղթածների, համասեռամոլների, մուսուլմանների ճիրաններում է ու իրեն դեռ չի վերագտնում, թուրք-իսլամական տարրը դառնում է գերիշխող։ Խոսքը մասնավորապես վերաբերում է Ֆրանսիային և Գերմանիային, որոնք միշտ եղել են ոխերիմ թշնամիներ, իսկ հիմա անբաժան «ամուսիններ» են: Գերմանիան «ամուսնացել» է Ֆրանսիայի հետ միջուկային զենքի համար, որովհետև նա նման զենք ունենալ չի կարելի: Իսկ Ֆրանսիան տնտեսապես թույլ է և օգտվում է Գերմանիայի տնտեսական հզորությունից: Բայց այս երկրներում արդեն հարմար տեղավորվել է թուրքական անհամատեղելի տարրը: Գերմանիայում արդեն հինգ միլիոն թուրք կա, նույնքան իսլամիստ ու արաբ էլ Ֆրանսիայում են: Դրա համար այս երկրները շատ են թուլացել: Իսկ Մեծ Բրիտանիան «փախչում» է, որ նման ճակատագիր չունենա: Բրեկզիթն ի՞նչ է, եթե ոչ փախուստ: Բայց ահաբեկչությունն արդեն իրենց էլ է հասել: Երբ աշխարհն այս խմորումների մեջ էր, Պուտինը Ռուսաստանի «այսբերգը» ջրից բարձրացրեց: Մինչ ԱՄՆ-ն ասում էր` ինչ լավ է, ես եմ աշխարհը կառավարում, Ռուսաստանը կանգնեց կողքին ու պահանջեց իր բաժինը: Իսկ ռուսի բաժինն իր այսբերգին տեղ տալն է, որը ճռճռոցներ է առաջացնում Քրդստանում, Հայաստանում և այլուր: Հիմա ո՞րն է աշխարհի խնդիրը: Քանի որ գերտերությունները միջուկային պատերազմից վախենում են, իրենց «մանկլավիկներով» են միմյանց սպառնում ու հարաբերություններ ճշտում: Օրինակ, Ռուսաստանը մեզ ադրբեջանցիների հետ է կռվեցնում ու իր հաշիվները փակում, ԱՄՆ-ը` քրդերի միջոցով, Իսրայելն էլ` իր «շնիկների»: Աշխարհակարգն արմատական վերափոխումների է գնում, մենք չգիտենք այդ այսբերգների հզորությունը տասը տարուց որքան կլինի: Ռուսաստանին տնտեսապես սանձել են, բայց ունի ռազմական հզորություն, ու նրա պոտենցիալը վտանգավոր է դառնում: Չինաստանն էլ հանգիստ իր գործն է առաջ տանում: Այս մեծ խաղում ամեն մեկն իր շահն ու անվտանգությունն է որոնում: Այս ամենն ապացուցում է, որ այսօր քաղաքականության կանխատեսելիությունը շատ փոքր է, իսկ երբ կանխատեսելիության աստիճանն ընկնում է, պատահականությունները մեծ դեր են խաղում, հետևապես, վտանգի չափը մեծանում է:
-Դիմակայել այս մարտահրավերներին հնարավոր է միայն հզո՞ր բանակով:
-Եվ խելացի քաղաքականությամբ: Նախ պետք է արագ օգտվես իրավիճակից, ինչը խելք է պահանջում, իսկ վտանգի դեպքում արագ հակահարված տաս բանակով:
-ՄԱԿ-ում Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների ելույթներից ո՞րն էր Ձեր նշած քաղաքականությանը մոտ:
-Ամեն մեկն էլ իրենն ասաց: Ադրբեջանի նախագահը խայտառակ եղավ սելֆիով: Կնոջն ու աղջկան վերցրել ու՞ր էր բերել, փոխանակ տաներ շուկա առևտուր անեն, քյուֆթա ուտեն, բերել նստեցրել էր ՄԱԿ-ում: Եվրոպացիներն էլ կողքից նայում ու ասում են` էս ապուշը կնոջն ու աղջկան բերել է, որ ի՞նչ, չտես է, էլի: Մեր նախագահն էլ բարձրացրեց հարցեր, որոնք Հայաստանին խիստ անհրաժեշտ են, բայց թե ինչ զարգացում կունենան, դժվար է ասել:

Զրույցը` Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ