Արևելյան հարևանություն` ո՞վ, ինչպե՞ս և որտե՞ղ

Նոյեմբերի 24-ին ԵՄ պետությունները և Արևելյան գործընկերության 6 երկրները` ՈՒկրաինան, Ադրբեջանը, Վրաստանը, Մոլդովան, Բելառուսն ու Հայաստանը, Բրյուսելում կավաքվեն 5-րդ համաժողովին: Նախորդը 2015-ի մայիսին էր, Ռիգայում: Անցած երկու տարում եվրոպական պաշտոնյաներն ու փորձագետները տպավորիչ աշխատանք են կատարել, որը թույլ է տալիս բնութագրել Արևելյան գործընկերության վիճակը` Եվրախորհրդարանի վերջերս ընդունած բանաձևի լույսի ներքո: Առաջին և գլխավոր խնդիրը` ուղղորդել Արևելյան գործընկերությանը մինչև 2020-ը առանցքային 20 խնդիր լուծելու: Հիմնական ուղղություններն են` տնտեսական զարգացում և շուկայական հնարավորություններ, պետական ինստիտուտների և հասարակության ամրապնդում: Դա պետք է նոր թափ հաղորդի Բրյուսելի և նրա արևելյան հարևանների հարաբերություններին: Հատուկ խմբում են Վրաստանը, Մոլդովան, ՈՒկրաինան, որ ասոցացման պայմանագիր ունեն ԵՄ-ի հետ: Նրանց խոստանում են որոշ տնտեսական արտոնություններ իբրև «եվրոպական ճանապարհին էական առաջընթաց դրսևորած երկրներ»: Երրորդը` առանձին խմբում են Բելառուսը, Ադրբեջանը և Հայաստանը, որ «ոչ միայն շարժվում են տարբեր արագություններով, այլև տարբեր ձգտումներ ունեն ԵՄ-ի հետ համագործակցության մեջ»: Եվրոպացի փորձագետները կարծում են, որ Բելառուսում ու Ադրբեջանում եվրոպական մոդելով քաղաքական կամ սոցիալ-տնտեսական փոփոխություններ չեն լինում, իսկ ՈՒկրաինան ու Մոլդովան «ռուսական սպառնալիքի» անվան տակ փորձում են գործնական օրակարգը վերաձևել «աշխարհաքաղաքականի»: ԱԳ 6 երկրներին ընդհանուր առմամբ միավորում է մեկ, բայց տարբեր պատճառներ ունեցող գործոն` օրակարգ մտցնել իրենց մեկնաբանությունները, առաջին պլան բերելով աշխարհաքաղաքականությունը և հետո միայն երկրորդ կամ երրորդ պլանում` Բրյուսելի պարտադրած ներքին բարեփոխումների ծրագրերը:

Պատճառները հասկանալի են` ԵՄ առաջարկած ներքաղաքական ու տնտեսական բարեփոխումները վաղ թե ուշ հանգեցնելու են այդ երկրներում գործող իշխանությունների փոփոխությանը: Բրյուսելի ռոմանտիկ պատկերացումը, որ շրջապատելով Ռուսաստանը «նոր ժողովրդավարական վարչակարգերով»` Մոսկվային կմղի ցանկալի վերափոխումների, իրատեսական չեն: Փաստացի` Կիևի, Թբիլիսիի, Քիշնևի, Մինսկի, Երևանի վարչակարգերը ոտք ու ձեռքով կառչած են Ռուսաստանից: Եվրահանձնաժողովի փաստաղթերը պատասխան չեն տալիս հարցին` ինչպե՞ս է ԵՄ-ն մտադիր լուծել իր «արևելյան քաղաքականության» դիլեման: Ոմանք կարծում են, որ ասոցացման համաձայնագրով ստանձնած պարտավորությունները ԱԳ երկրների չկատարելը պետք է հանգեցնի ԵՄ ֆինանսավորման դադարեցման կամ պայմանագրի որոշակի հատվածների կասեցման: Ներքին բարեփոխումների գերակայության պնդումը կարող է հանգեցնել նոր «մայդանների», պետականության ճգնաժամերի: Ներքին բարեփոխումներ ասելով` Բրյուսելը ենթադրում է ոչ միայն պայքարը կոռուպցիայի ու «տեղական օլիգարխիկ կառույցների մասնավոր շահերի» դեմ, քաղաքական ժողովրդավարացումը, այլև էթնիկ փոքրամասնությունների վիճակի բարելավումը: ՈՒկրաինայի, Վրաստանի, Մոլդովայի, Ադրբեջանի համար այդ առաջարկը նույնն է, ինչ բարոն Մյունխհաուզենին սեփական մազերից բռնած ճահճից դուրս հանելու առաջարկը: Ի տարբերություն բարոնի` նրանց շանսերը քիչ են: ՈՒկրաինան հրաժարվում է կատարել Մինսկի համաձայնությունները, բանակցել Լուգանսկի ու Դոնեցկի հետ երկրի հարավ-արևելքում իրավիճակը կարգավորելու համար: Դա հանգեցրեց Կիևի ու Բրյուսելի հարաբերությունների լուրջ ճգնաժամի, որ հատկապես երևում է ՈՒկրաինայում ԵՄ առաքելության ղեկավարի հայտարարություններից: Բացառված չէ, որ ապագայում ԵՄ-ն որոշի սառեցնել կամ դադարեցնել օգնությունը Կիևին տարբեր ուղղություններով, այդ տարբերակն արդեն գործում է Մոլդովայում:

ԵՄ երկրների դեսպաններն արդեն համաձայնեցրել են Բրյուսելում ԱԳ համաժողովի հռչակագիրը` բացի մեկ պարբերությունից, որ վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտին: Ադրբեջանն ու Հայաստանը փորձել ու փորձում են այդ խնդրով փաստաթուղթ բերել իրենց փոխբացառող ձևակերպումները: Այդպես էր և 2015-ին Ռիգայի ԱԳ համաժողովում, երբ Բաքուն պնդում էր, որ «ադրբեջանահայկական Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտի կարգավորման հիմնարար սկզբունքը ՄԱԿ-ի ԱԽ բանաձևերն են», թեպետ այս ձևակերպումը չկա եվրոպական ինստիտուտների փաստաթղթերում, այդ թվում` ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի աշխատանքային փաստաթղթերում: Ավելին` ԵՄ-ի հետ ասոցացման համաձայնագիրը իր չստորագրելը Բաքուն բացատրում էր պրեամբուլայում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության պահպանությունը չհիշատակելով: Բրյուսելն առաջարկեց միջանկյալ տարբերակ` անվանական չնշել գոյություն ունեցող կոնֆլիկտները և սահմանափակվել ընդհանուր ձևակերպումով` կոնկրետ չնշելով այս կամ այն խնդիրը` կոչ անելով ակտիվացնել խաղաղ կարգավորման ջանքերը միջազգային իրավունքի սկզբունքների ու նորմերի հիման վրա: Հիմա էլ նույնն է: Վերջերս Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարեց, որ իր երկիրը կամավոր է անդամակցել եվրոպական բոլոր կառույցներին: ԱԳ-ի ուղղությամբ նրա բոլոր քայլերն արվել են վստահությամբ, որ իրականացնելով Ռուսաստանը շրջանցող էներգետիկ նախագծեր, հանդես գալով համարյա թե «Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգության երաշխավորի» դերում` կստանա ԵՄ դրական վերաբերմունքը Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտը բացառապես Բաքվի սցենարով կարգավորելու հարցում: Եվ ի՞նչ:
Այլ է Հայաստանը: Նախ` Լեռնային Ղարաբաղի հարցում Հայաստանի դիրքորոշումը ամբողջության մեջ համընկնում է եվրոպականի հետ: Երկրորդ` եվրոպացի փորձագետները կարծում են, որ ԱԳ-ի ձևաչափում կարելի է ընդլայնել Հայաստանի ու Վրաստանի հաղորդակցական կապերը: Երրորդ` ըստ ամենայնի` Ռուսաստանը Երևանի գործողություններում չի տեսնում իր դեմ խաղ, Հայաստանն արդեն արել է իր ռազմավարական ընտրությունը` անդամակցելով ԵԱՏՄ-ին: Հիմա շանս է ստեղծվում Վրաստանի հետ ալյանսի հիմքի վրա կամուրջ կառուցել ԵԱՏՄ-ի ու ԵՄ-ի միջև: Եթե ԱԳ հերթական համաժողովն ավարտվի մասնակիցների միջև հորիզոնական կապերի հաստատումով, թեկուզ Հայաստանի ու Վրաստանի միջև, դիվանագիտական չափանիշներով նույնպես արդյունք է: Բաքուն լուրջ մտածելիք ունի: Ադրբեջանը այն փոքրաթիվ տրանսմայրցամաքային երկրներից է, ում տարածքը և Եվրոպայում է, և Ասիայում: Բայց ԵՄ-ն երբեք Ադրբեջանին չի վերաբերվել իբրև եվրոպական երկրի, մինչդեռ Հայաստանը բոլորովին այլ ընկալում ունի: Բրյուսելը Բաքվին սպառողաբար է վերաբերվում, պահում է տարածության վրա իբրև իսլամական աշխարհի տերություն: Հավասարապես դա վերաբերում է Ադրբեջանի ռազմավարական դաշնակից Թուրքիային, որ դուրս է մղվում Եվրոպայից: Պատահականությու՞ն է:
Ստանիսլավ ՏԱՐԱՍՈՎ, REGNUM

Հ.Գ. Արևելյան գործընկերության համաժողովին մնում է 3 օր: Եվ տարօրինակ է 3 օր առաջ իմանալ, որ.
1. ԵՄ առաջարկած ներքաղաքական ու տնտեսական բարեփոխումները վաղ թե ուշ հանգեցնելու են այդ երկրներում գործող իշխանությունների փոփոխությանը:

2. Բրյուսելը ռոմանտիկ պատկերացում ունի, որ շրջապատելով Ռուսաստանը «նոր ժողովրդավարական վարչակարգերով»` Մոսկվային կմղի ցանկալի վերափոխումների:
3. Փաստացի` Կիևի, Թբիլիսիի, Քիշնևի, Մինսկի, Երևանի վարչակարգերը ոտք ու ձեռքով կառչած են Ռուսաստանից:
4. Իսկ Բաքուն կախված է օդում:
5. Եվրահանձնաժողովի փաստաղթերը պատասխան չեն տալիս հարցին` ինչպե՞ս է ԵՄ-ն մտադիր լուծել իր «արևելյան քաղաքականության» դիլեման:
6.Դիվանագիտական չափանիշներով արդյունք է, եթե ԱԳ հերթական համաժողովն ավարտվի մասնակիցների միջև հորիզոնական կապերի հաստատումով, թեկուզ Հայաստանի ու Վրաստանի միջև:
7. Ռուսաստանը Երևանի գործողություններում չի տեսնում իր դեմ խաղ, Հայաստանն արդեն արել է իր ռազմավարական ընտրությունը` անդամակցելով ԵԱՏՄ-ին: Հիմա շանս է ստեղծվում Վրաստանի հետ ալյանսի հիմքի վրա կամուրջ կառուցել ԵԱՏՄ-ի ու ԵՄ-ի միջև:
Իրականում բոլոր հարցերն էլ ունեն իրենց պատասխանները, բայց այդ պատասխանները տեսնել ու չտեսնելու մեջ է քաղաքականության հմայքն ու թերությունը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ